تربیت، محمدعلی (تبریز ۱۲۵۳ـ تهران ۱۳۱۸ش)
تربیت، محمدعلی
ادیب، روزنامه نگار، دولتمرد، نویسنده، پژوهشگر و نسخه شناس ایرانی و مؤسس اولین کتابخانه به مفهوم امروزی آن در ایران. آموزش ابتدایی را در تبریز گذراند. طب و زبان های انگلیسی و فرانسوی را نزد سیف الاطبا فراگرفت. کار اجتماعی خود را با معلمی در نخستین آموزشگاه ملی، که خود بنیاد نهاده بود، آغاز کرد (۱۲۷۲ش)؛ در ضمن به داروفروشی و کتاب فروشی نیز می پرداخت. سپس کار تدریس خود را از ۱۲۷۷ تا ۱۲۸۱ش در مدرسۀ لقمانیه ادامه داد. در همین سال با همکاری گروهی از روشنفکران تبریز، نظیر تقی زاده، یوسف اعتصامی و حسین عدالت مجلۀ گنجینۀ فنون را تا ۲۴ شماره منتشر کرد. در ۱۲۸۴ش، پس از چند سال دوری از وطن، با خواهر سید حسن تقی زاده ازدواج کرد. از پایه گذاران انجمن معارف تبریز بود. در آستانۀ جنبش مشروطیت به صف خواستاران عدالت خانه و سپس مشروطه پیوست. با وقوع کودتای محمدعلی شاه قاجار و تاراج کتاب فروشی اش ناگزیر به باکو رفت و به مدیریت مدرسۀ ایرانی اتحاد در باکو انتخاب شد. چندی بعد، بر اثر فشار دولت تزاری به اروپا رفت. در استانبول و برلین و انگلستان با نویسندگان و ایران شناسانی چون جمال زاده، قزوینی، تقی زاده و ادوارد براون رابطه داشت و مکاتبه می کرد و بیشتر اوقات خود را در آن جا به بازدید کتابخانه ها و بررسی نسخه های خطی و چاپی اختصاص داد. پس از بازگشت به ایران، در ۱۳۰۰ش کتابخانه ای را که پیش از مشروطیت با عده ای از روشنفکران تبریز تأسیس کرده بود با نام کتابخانه و قرائت خانۀ عمومی معارف رسماً گشود که بعدها به نام او کتابخانه و قرائت خانۀ تربیت نام گرفت. از آثارش: دانشمندان آذربایجان (۱۳۱۴ش)؛ فهرست کتابخانه و قرائت خانه تربیت؛ تقویم تربیت؛ زاد و بوم در جغرافیای ایران؛ تاریخ مطبوعات ایران؛ تصحیح رباعیات خیام؛ کلمات قصار امیرالمؤمنین (ع) به عربی و ترکی؛ مقالات تربیت (۱۳۵۵ش)؛ فهرستی از مطبوعات موجود در ایران که ادوارد براون آن را به انگلیسی ترجمه و چاپ کرد.
تربیت، محمدعلی
ادیب، روزنامه نگار، دولتمرد، نویسنده، پژوهشگر و نسخه شناس ایرانی و مؤسس اولین کتابخانه به مفهوم امروزی آن در ایران. آموزش ابتدایی را در تبریز گذراند. طب و زبان های انگلیسی و فرانسوی را نزد سیف الاطبا فراگرفت. کار اجتماعی خود را با معلمی در نخستین آموزشگاه ملی، که خود بنیاد نهاده بود، آغاز کرد (۱۲۷۲ش)؛ در ضمن به داروفروشی و کتاب فروشی نیز می پرداخت. سپس کار تدریس خود را از ۱۲۷۷ تا ۱۲۸۱ش در مدرسۀ لقمانیه ادامه داد. در همین سال با همکاری گروهی از روشنفکران تبریز، نظیر تقی زاده، یوسف اعتصامی و حسین عدالت مجلۀ گنجینۀ فنون را تا ۲۴ شماره منتشر کرد. در ۱۲۸۴ش، پس از چند سال دوری از وطن، با خواهر سید حسن تقی زاده ازدواج کرد. از پایه گذاران انجمن معارف تبریز بود. در آستانۀ جنبش مشروطیت به صف خواستاران عدالت خانه و سپس مشروطه پیوست. با وقوع کودتای محمدعلی شاه قاجار و تاراج کتاب فروشی اش ناگزیر به باکو رفت و به مدیریت مدرسۀ ایرانی اتحاد در باکو انتخاب شد. چندی بعد، بر اثر فشار دولت تزاری به اروپا رفت. در استانبول و برلین و انگلستان با نویسندگان و ایران شناسانی چون جمال زاده، قزوینی، تقی زاده و ادوارد براون رابطه داشت و مکاتبه می کرد و بیشتر اوقات خود را در آن جا به بازدید کتابخانه ها و بررسی نسخه های خطی و چاپی اختصاص داد. پس از بازگشت به ایران، در ۱۳۰۰ش کتابخانه ای را که پیش از مشروطیت با عده ای از روشنفکران تبریز تأسیس کرده بود با نام کتابخانه و قرائت خانۀ عمومی معارف رسماً گشود که بعدها به نام او کتابخانه و قرائت خانۀ تربیت نام گرفت. از آثارش: دانشمندان آذربایجان (۱۳۱۴ش)؛ فهرست کتابخانه و قرائت خانه تربیت؛ تقویم تربیت؛ زاد و بوم در جغرافیای ایران؛ تاریخ مطبوعات ایران؛ تصحیح رباعیات خیام؛ کلمات قصار امیرالمؤمنین (ع) به عربی و ترکی؛ مقالات تربیت (۱۳۵۵ش)؛ فهرستی از مطبوعات موجود در ایران که ادوارد براون آن را به انگلیسی ترجمه و چاپ کرد.