تذکره الملوک

[ویکی نور] تذکرة الملوک، اثر ولادمیر مینورسیکی، استاد ادبیات فارسی در دانشگاه لندن و صاحب تألیفات متعدد در تاریخ ایران و اسلام است که ترجمه انگلیسی و حواشی مفید بر آن افزوده است. تألیف کتاب در حدود سال 1145 ه.ق انجام یافته است. متن کتاب تذکرةالملوک از تشکیلات اداری و دربار و طبقات و مشاغل و مناصب و عواید دوران صفویه سخن می دارد و حاوی اطلاعاتی درباره حکام و ولاه و سرحد داران آن زمان و میزان درآمد و نیروی لشکری آنان است و ظاهرا به دستور اشرف افغان و به دست کسی که خود از مبانی تشکیلات اداری صفوی آگاهی کامل داشته، به رشته تحریر درآمده است.
ابواب پنجگانه کتاب تذکره الملوک مشتمل بر 84 فصل است و هر فصل وظایف مربوط به صاحبان مشاغل و مقامات و گه گاه زیردستان و همپایگان آنان را توجیه می کند و در قسمت مربوط به مواجب (خاتمه مقاله اول) 28 مقام اضافی را نام برده است که جمعا فهرست مشاغل به 112 بالغ می گردد. متن مزبور از نظر مشاغل عالی و مناصب مربوط به اداره مرکزی دولت کامل است. اما شاردن و کمپفر از چند مقام دیگر در مراتب متوسط و پایین نام برده اند که تذکره الملوک ذکری از آنان ندارد.
ترجمه تعلیقات پرفسور مینورسکی بر این کتاب را آقای مسعود رجب نیا بر خود هموار ساختند و حاصل آن کار را با فهارس لازم و مقدمه ای جداگانه کتابی ساختند، تحت عنوان «سازمان اداری حکومت صفویه» و به چاپ رساندند؛ مؤلف ناشناخته تذکرةالملوک میرزا سمیعا، برادر نیای پدری رستم الحکما؛ آقا محمد هاشم آصف حسینی، فرزند امیر محمدحسین پسر امیر شمس الدین محمد کارخانه آقاسی سلطانی صفوی، مؤلف رستم التواریخ و احتمالا امیر محمد سمیع کارخانه آقاسی گنج علی خانی است.
اما کتاب حاضر که «سازمان اداری حکومت صفوی» نامیده شده است، ترجمه حواشی و تحقیقات و تتبعات فاضلانه خاورشناس نامی مینورسکی بر کتاب گرانبهای تذکره الملوک است که در کمبریج از شهرهای انگلستان بسال 1943 میلادی طبع و نشر گردیده است.
بر کتاب حاضر نام «سازمان اداری حکومت صفوی» گذاشته شده است، و این عنوان نیز مأخوذ از عبارتی از مقدمه مؤلف در تشریح مطالب کتاب است، فهارس لغات و اصطلاحات و اماکن و اعلام و قبایل کتب نیز بر آن افزوده شده است. اما فهرست لغات و اصطلاحات و مناصب شامل لغاتی است که در متن کتاب معنی و تفسیر شده و حاوی اصطلاحاتی است که شرح و توجیه دارند و مناصبی که وظایفشان بیان گردیده است.