تذهیب

[ویکی فقه] تَذْهیب، هنری از شاخۀ نگارگری با نقش مایه های گیاهی و هندسیِ بسیار نازک و ظریفِ شیوه یافته با رنگ های غالب طلا و لاجورد و یکی از ارکان بنیادی کتاب آرایی می باشد.
واژۀ تذهیب (برگرفته از ذهب به معنی طلا) از روزگار گذشته تا کم و بیش هم اکنون به معنی فراگیر زراندود ساختن یا زرنگار کردن اشیاء و آثار به کار رفته است. این معنی را نباید با هنر تذهیب یکی دانست، هرچند که اثر زرنگار از جایگاه هنری نیز برخوردار باشد.
پیشینه تاریخی
تذهیب هنری است ظریف و زیبا که ایرانیان از پیشگامان ایجاد، رواج دهندگان و برترین پدیدآورندگان آن اند.
حسن، زکی محمد، الفنون الایرانیة فی العصر الاسلامی، ج۱، ص۷۰، بیروت، ۱۴۰۱ق.
رابطۀ بین ایزد مهر و فلز زر در متون دورۀ اسلامی به صورت احترام ویژه نسبت به طلا و تأثیر آفتاب در پیدایش آن دیده می شود.در نزهت نامۀ علائی آمده است که «زر از قسمت آفتاب است» و فلزی فاسد ناشدنی با خاصیت های بسیار.
ابن ابی الخیر، شهمردان، نزهت نامۀ علائی، ج۱، ص۲۴۸-۲۴۹، به کوشش فرهنگ جهانپور، تهران، ۱۳۶۲ش.
...

[ویکی اهل البیت] این صفحه مدخلی از دائرة المعارف کتابداری و اطلاع رسانی است
این واژه از ریشه ذَهَب (= زر، طلا) مشتق شده و به معنای زرنگار کردن، زراندود کردن، زرگرفتن، زرکاری، و طلاکاری است و در اصطلاح، به هنر آراستن و تزیین کتب خطی گفته می شود.
این آرایش ها استفاده از روش هایی ویژه و بکاربردن طرح ها و نقش های متنوع با محلول طلا و نقره است که بیشتر در حاشیه و صفحات آغازین و انجام کتب؛ سر سوره ها و کتیبه ها در قرآن؛ کتب ادبی، علمی، و دینی؛ قطعه های زیبای خط؛ یا پیرامون عناوین و سرفصل ها و جاهای دیگر صورت می گیرد.
گاهی به جای طلا از طلای فرنگی، اکلیل و رنگ های دیگر نیز در امر تذهیب استفاده می شود. در واقع، آراستن و تزیین زرین و سیمین بعدها به رنگین تبدیل شد.
در آذین رنگین عموماً از رنگ های لاجورد، سفیداب، زعفران، شنگرف، سیلو، مرکب و رنگیزه های دیگر استفاده می شود. این هنر، همواره دوشادوش هنرهای دیگری از قبیل خوشنویسی، کاغذسازی، صحافی، ورّاقی و جلدسازی در امر کتاب آرایی نقشی بسزا داشته است.
سابقه هنر تذهیب به دوره ساسانی می رسد. پس از رواج اسلام در ایران، این هنر در اختیار حکومت های اسلامی قرار گرفت و در زمره هنرهای اسلامی درآمد؛ گرچه طی دوره های مختلف فراز و نشیب هایی نیز داشته است.
در دوره سلجوقیان، مذهّبان بیشتر به آراستن قرآن، ابزار، ظروف، بِناها و جز آن می پرداختند. در عصر تیموریان، این هنر به اوج خود رسید و هنرمندان و تذهیب گران این دوره از سراسر ایران فراخوانده شدند و در کتابخانه های مهم پایتخت به امر تذهیب کتب ارزشمند دینی، علمی، و ادبی پرداختند.
در عصر صفویان، نقاشی، تذهیب و خوشنویسی به نحوی بارز در خدمت کتاب آرایی قرار گرفت و آثار پدید آمده در آن زمان، زینت بخش موزه های ایران و جهان شد؛ هر چند که این هنر در اواخر دوره صفوی رو به افول نهاد.

تَذْهیب
تَذْهیب
تَذْهیب
تَذْهیب
تَذْهیب
تَذْهیب
(در لغت به معنای زراندودکردن یا طلاکاری) اصطلاحی در هنر آراستن و تزیین نسخه های خطی با نقش های گوناگون به سبک ایرانی و «گل و بته» به کمک رنگ های مختلف و طلا و نقره، در صفحات کتاب، بخصوص نخستین و آخرین صفحه، سرفصل ها و حاشیۀ صفحات، سرسوره ها و کتیبه ها در قرآن، و همچنین متن یا حاشیۀ قطعه های خط در خوشنویسی. هنر تذهیب در ایران سابقه ای کهن دارد و از روزگار ایران باستان آثاری مُذهّب باقی مانده است. امّا در ایران پس از اسلام هنر تذهیب گسترش یافت و به یکی از هنرهای اسلامی تبدیل شد و بیانگر روحیۀ اجتماعی و فرهنگی در دوره های مختلف تاریخ ایران پس از اسلام است. در قرن ۴ق تذهیب ساده و بی پیرایه بود، در قرون ۵ و ۶ق استحکام و انسجام بسیار یافت، در قرن ۸ق نیرومند شد و در قرون ۹ و ۱۰ ظریف و تجمّلی گردید. هنر تذهیب در ایران، در دورْۀ تیموری، به اوج شکوفایی خود رسید و آثار بی نظیری از این دوره به یادگار مانده است. در عهد صفویان تذهیب، همراه با نقاشی و خوشنویسی کاملاً در خدمت کتاب آرایی قرار گرفت و از اواخر دوران این سلسله تذهیب رو به افول نهاد. هنر تذهیب به شیوه های گوناگون انجام می گرفته و در نتیجه مکاتب مختلفی به وجود آمده است. از آن جمله اند: از نظر تاریخی مکاتب سلجوقی، تیموری، صفوی، قاجار، و از نظر جغرافیایی مکاتب شیراز، اصفهان، تبریز، هرات، بخارا، و بغداد. در دورۀ قاجار آقا ابوطالب مدرّس تذهیب بر روی کاغذ ابری را ابداع کرد. با رونق گرفتن صنعت چاپ هنر تذهیب رفته رفته منسوخ شد. و گاه هنرمندانی با تذهیب کتابی سعی داشته اند که از بین رفتن این هنر جلوگیری کنند. از مذهبان معاصر می توان از مصورالممالکی، ابوطالب مقیمی، هادی تجویدی، استاد حسین بهزاد، محمدعلی زاویه، اردشیر تاکستانی، و محمد باقر آقامیری نام برد.