تَدفین، مراسم
مناسک یا عمل محصورسازی بقایای کالبدی بی جان. این کار از طریقِ خاک سپاری، سوزاندن، یا روش هایی دیگر، ازجمله، در سنت زردشتی، قراردادن جسد بر روی سکویی بلند یا داخل دخمه ای، تا طعمۀ کرکس ها شود و به تدریج ازمیان برود، انجام می شود. در بیشتر فرهنگ ها تشریفاتی به جا آورده می شود؛ همچون آماده سازی جسد، آوازخواندن و مویه کردن، تقدیم هدایا، به راه انداختن دسته های عزاداری، برپاکردن بناهای یادبود و دیگر شکل های سوگواری که هریک از قواعد و ضوابط خاصی پیروی می کنند. در سراسر جهان گریه و شیون در مراسم تدفین معمول است، هرچند لزوماً نشان دهندۀ دلبستگی به فردِ درگذشته نیست.
تاریخچه. بنابه شواهد، مراسم تدفین براساس مناسک در دوران انسان های نئاندرتال وجود داشته است. شواهدی نیز از تدفین جمجمۀ سر، فقط در دوران پارینه سنگی متأخر، به دست آمده است. در هزارۀ ۳پ م استفاده از گور متداول شد؛ هِرم های عظیم مصر نیز درواقع برای مقابر ساخته شد. کتاب مردگان مصریان (ح ۱۶۰۰پ م) حاوی دستورالعمل ها و قواعدی جادویی است که از آن ها برای راه یابی به جهانِ زیرین استفاده می شد. سوزاندن جسد در میان هندواروپاییان (یونانی ها و توتون ها) عرف بود، اما به سبب تأکید مسیحیت بر رستاخیز مردگان، این رسم در اروپا تا دورۀ جدید منسوخ شد. در مصر، همچون برخی فرهنگ های دیگر، اجساد را از طریق مومیایی کردن حفظ می کردند. وجود شکل های گوناگونی چون اهرام، مقابر کندومانند در یونان دوران میسنی، زنبه های دوران نوسنگی، تپه قبرهای دوران مفرغ، مرقدها، غارهای آرامگاهی، گورستان های زیرزمینی و کشتی های تدفین (مثلاً ساتن هو) گویای تنوع روش های تدفین است؛ همچنین از گلدان های تزیین شده (در دوران متأخر میسنی در یونان باستان) و خاکستردان های بدون نقش برای نگهداری خاکسترِ اجسادِ سوزانده شده استفاده می شد. در هندوستان، گاه اجساد را به رودخانۀ مقدس گنگ می سپردند. برخی از سرخ پوستان امریکا مردگان را طی مناسکی خاص در هوای آزاد رها می کردند. در بسیاری از فرهنگ ها، هدایای نفیسی از اشیای مفید یا ارزشمند در کنار جسد قرار می دادند؛ تابوت های منقوش را تزیین می کردند و تصاویر یادبود نصب می کردند. در چین باستان، در مقبره ای بزرگ مجسمه های سفالین ۱۰هزار جنگجو یافت شد که محافظت از جسد امپراتور شی هوانگدی را برعهده داشتند.
عوامل مؤثر بر نوع تدفین. روش های تدفین را باید در پرتو باورهایی درک کرد که درخصوص جهان دیگر، ارواحِ درگذشتگان، سرشت روح انسانی و اصول حاکم بر طبیعت وجود دارد. در اروپا و امریکا، طی مراسمی که در بنای یادبود یا آرامگاه سربازی گمنام برپا می شود، از رزمندگانی ناشناخته تجلیل می شود که در دو جنگ جهانی جان باختند. اگر فردِ درگذشته از افراد مهم جامعه باشد، مناسک عموماً باشکوه و جلال بیشتری برگزار می شود. در برخی از جوامع، مراسم تدفین برای کودکان عملاً وجود ندارند.
مناسکِ گذار. مرگ، تقریباً در همۀ جهان، گذار از این جهان به جهان دیگر تلقّی می شود که با اجرای مناسکی مقبول و عزاداریِ فردِ داغ دیده در دوره ای مشخص همراه است. بنابراین، مراسم تدفین بیش از آن که به فردِ درگذشته مربوط باشد به افراد زنده ربط دارد و با سایر مناسکِ گذار، همچون تولد، بلوغ و ازدواج شباهت های بسیاری دارد. مثلاً، بودایی ها و هندوها مرگ را زایشی دوباره می دانند.
نمادها. لباس ها و زینت های مردگان در مراسم تدفین عموماً تضادی نمادین با شیوۀ زندگی عادی دارند، مثلاً در گینۀ نو، گِل و خاکستر بر جسد می مالند تا با بدن روغن خورده و درخشانِ زندگان متفاوت باشد که از نظر ارواح نیاکان گویای سلامتی و موفقیت و نیک بختی است.
تدفین و تشییع مرده در ایران. مُرده را در ایران، پیش از تدفین، براساس دستورات اسلامی، سه بار (به آب آمیخته به سدر، آب آمیخته به کافور، و آب خالص) شست وشو می دهند و سپس بازماندگان و آشنایان متوفّی وی را بر تابوتی حمل کرده به گورستان می برند و پیش از آن که در گور نهند، به جماعت نماز میت بر او می خوانند و برای او طلب مغفرت می کنند. سپس چون او را در گور و روبه قبله نهادند، بر وی «تلقین» می دهند. مرسوم است که برای مردگان ناکام حجله ببندند (← حجله بستن). هریک از فرهنگ های قومی ایرانی البته سبک و سیاقِ خاص خود را دارند. گور، قطعه ای کنده شده بر زمین است به ابعاد مشخص. امروزه گورها طبقاتی شده اند. سنگ گور را که مشخصات متوفی بر آن حک شده بر گور می نهند.
مناسک یا عمل محصورسازی بقایای کالبدی بی جان. این کار از طریقِ خاک سپاری، سوزاندن، یا روش هایی دیگر، ازجمله، در سنت زردشتی، قراردادن جسد بر روی سکویی بلند یا داخل دخمه ای، تا طعمۀ کرکس ها شود و به تدریج ازمیان برود، انجام می شود. در بیشتر فرهنگ ها تشریفاتی به جا آورده می شود؛ همچون آماده سازی جسد، آوازخواندن و مویه کردن، تقدیم هدایا، به راه انداختن دسته های عزاداری، برپاکردن بناهای یادبود و دیگر شکل های سوگواری که هریک از قواعد و ضوابط خاصی پیروی می کنند. در سراسر جهان گریه و شیون در مراسم تدفین معمول است، هرچند لزوماً نشان دهندۀ دلبستگی به فردِ درگذشته نیست.
تاریخچه. بنابه شواهد، مراسم تدفین براساس مناسک در دوران انسان های نئاندرتال وجود داشته است. شواهدی نیز از تدفین جمجمۀ سر، فقط در دوران پارینه سنگی متأخر، به دست آمده است. در هزارۀ ۳پ م استفاده از گور متداول شد؛ هِرم های عظیم مصر نیز درواقع برای مقابر ساخته شد. کتاب مردگان مصریان (ح ۱۶۰۰پ م) حاوی دستورالعمل ها و قواعدی جادویی است که از آن ها برای راه یابی به جهانِ زیرین استفاده می شد. سوزاندن جسد در میان هندواروپاییان (یونانی ها و توتون ها) عرف بود، اما به سبب تأکید مسیحیت بر رستاخیز مردگان، این رسم در اروپا تا دورۀ جدید منسوخ شد. در مصر، همچون برخی فرهنگ های دیگر، اجساد را از طریق مومیایی کردن حفظ می کردند. وجود شکل های گوناگونی چون اهرام، مقابر کندومانند در یونان دوران میسنی، زنبه های دوران نوسنگی، تپه قبرهای دوران مفرغ، مرقدها، غارهای آرامگاهی، گورستان های زیرزمینی و کشتی های تدفین (مثلاً ساتن هو) گویای تنوع روش های تدفین است؛ همچنین از گلدان های تزیین شده (در دوران متأخر میسنی در یونان باستان) و خاکستردان های بدون نقش برای نگهداری خاکسترِ اجسادِ سوزانده شده استفاده می شد. در هندوستان، گاه اجساد را به رودخانۀ مقدس گنگ می سپردند. برخی از سرخ پوستان امریکا مردگان را طی مناسکی خاص در هوای آزاد رها می کردند. در بسیاری از فرهنگ ها، هدایای نفیسی از اشیای مفید یا ارزشمند در کنار جسد قرار می دادند؛ تابوت های منقوش را تزیین می کردند و تصاویر یادبود نصب می کردند. در چین باستان، در مقبره ای بزرگ مجسمه های سفالین ۱۰هزار جنگجو یافت شد که محافظت از جسد امپراتور شی هوانگدی را برعهده داشتند.
عوامل مؤثر بر نوع تدفین. روش های تدفین را باید در پرتو باورهایی درک کرد که درخصوص جهان دیگر، ارواحِ درگذشتگان، سرشت روح انسانی و اصول حاکم بر طبیعت وجود دارد. در اروپا و امریکا، طی مراسمی که در بنای یادبود یا آرامگاه سربازی گمنام برپا می شود، از رزمندگانی ناشناخته تجلیل می شود که در دو جنگ جهانی جان باختند. اگر فردِ درگذشته از افراد مهم جامعه باشد، مناسک عموماً باشکوه و جلال بیشتری برگزار می شود. در برخی از جوامع، مراسم تدفین برای کودکان عملاً وجود ندارند.
مناسکِ گذار. مرگ، تقریباً در همۀ جهان، گذار از این جهان به جهان دیگر تلقّی می شود که با اجرای مناسکی مقبول و عزاداریِ فردِ داغ دیده در دوره ای مشخص همراه است. بنابراین، مراسم تدفین بیش از آن که به فردِ درگذشته مربوط باشد به افراد زنده ربط دارد و با سایر مناسکِ گذار، همچون تولد، بلوغ و ازدواج شباهت های بسیاری دارد. مثلاً، بودایی ها و هندوها مرگ را زایشی دوباره می دانند.
نمادها. لباس ها و زینت های مردگان در مراسم تدفین عموماً تضادی نمادین با شیوۀ زندگی عادی دارند، مثلاً در گینۀ نو، گِل و خاکستر بر جسد می مالند تا با بدن روغن خورده و درخشانِ زندگان متفاوت باشد که از نظر ارواح نیاکان گویای سلامتی و موفقیت و نیک بختی است.
تدفین و تشییع مرده در ایران. مُرده را در ایران، پیش از تدفین، براساس دستورات اسلامی، سه بار (به آب آمیخته به سدر، آب آمیخته به کافور، و آب خالص) شست وشو می دهند و سپس بازماندگان و آشنایان متوفّی وی را بر تابوتی حمل کرده به گورستان می برند و پیش از آن که در گور نهند، به جماعت نماز میت بر او می خوانند و برای او طلب مغفرت می کنند. سپس چون او را در گور و روبه قبله نهادند، بر وی «تلقین» می دهند. مرسوم است که برای مردگان ناکام حجله ببندند (← حجله بستن). هریک از فرهنگ های قومی ایرانی البته سبک و سیاقِ خاص خود را دارند. گور، قطعه ای کنده شده بر زمین است به ابعاد مشخص. امروزه گورها طبقاتی شده اند. سنگ گور را که مشخصات متوفی بر آن حک شده بر گور می نهند.
wikijoo: تدفین،_مراسم