[ویکی فقه] محور تفکر فلسفی ابن باجه ، هستی انسان و سرگذشت اوست . انسان همچون فرد و همچون موجودی اجتماعی ، یا به تعبیر بهتر، انسان همچون موجودی منفرد، تنها مانده ، اما در جامعه ، از اینجاست نامگذاری «تدبیرالمتوحد» نوشته ناتمام ابن باجه ، ابن باجه پژوهش درباره انسان را از اینجا آغاز می کند، که هر موجود زنده ای در چیزهایی با جمادات مشترک است و هر حیوانی با موجود زنده تنها در برخی چیزها مشترک است ؛ و هر انسانی با حیوان غیرناطق در اموری شریک است .
موجود زنده و جماد در عناصری که از آن ها ترکیب یافته اند، مشترکند: همچون سقوط طبیعی به سوی پایین و صعود قهری به سوی بالا و مانند این ها. حیوان نیز با موجود زنده در این امر مشترک است ، زیرا هر دو از یک عنصرند، و در داشتن نفس غاذیه ، مولده و نامیه (بر روینده ) نیز مشترکند. بدین سان انسان با حیوان غیرناطق در همه این امور و نیز در احساس و تخیل و حافظه ، ذکر و افعالی که زاییده این هاست و وابسته به روان ددگونه (نفس بهیمیه ) است ، مشارکت دارد.
← امتیاز انسان از دیگران
ابن باجه «تدبیر المتوحد» را نخست با تعریف واژه «تدبیر» آغاز می کند و می گوید: واژه «تدبیر» در زبان عرب دارای معانی گوناگون است ، که مشهورترین آنها عبارت است از: «ترتیب کارهایی یا افعالی برای رسیدن به هدفی قصد شده ». بدین سان ، این واژه در مورد کسی که تنها یک کار انجام می دهد تا به هدفی که قصد آن را کرده است ، برسد، به کار نمی رود. اما کسی که معتقد است کارش چندگانه است و آن را از این حیث که دارای ترتیب است ، در نظر می گیرد، آنگاه آن «ترتیب »، «تدبیر» نامیده می شود. از این روست که خداوند را «مدبر» جهان می نامند. تدبیر می تواند بالقوه یا بالفعل باشد، اما دلالت این واژه بر آنچه بالقوه است بیشتر و مشهورتر است . از سوی دیگر آشکار است که «ترتیب »، اگر درباره امور ممکن یا بالقوه باشد، انگیزه آن «اندیشه » است ؛ زیرا این مختص به اندیشیدن است و تنها زاییده آن است . بنابراین تدبیر تنها برای انسان ممکن است و اگر این واژه در مورد موجود دیگری هم به کار رود، از لحاظ تشبیه آن به انسان است . تدبیر همچنین به گونه عموم و خصوص گفته می شود. اگر به عموم گفته شود، به همه کارهای انسان ، هرگونه که باشد، اطلاق می گردد. بدین سان در مورد پیشه ها و هنرها و نیز در مورد کارهای جنگی به کار می رود و در هنرهایی مانند کفشدوزی و بافندگی تقریباً به کار نمی رود؛ و اگر به این نحو گفته شود، باز هم دارای عموم و خصوص دیگری است . اگر به عموم گفته شود، به همه افعالی که صنایع یا هنرهای موسوم به بالقوه اند، اطلاق می شود؛ و اگر به خصوص گفته شود بر «تدبیر مدن » اطلاق می گردد. از سوی دیگر، «تدبیر» از لحاظ ارجمندی و کمال نیز دارای مراتبی است ؛ ارجمندترین اموری که تدبیر نامیده می شود، تدبیر مدن و تدبیر منزل است ، اما تدبیر خداوند در مورد جهان ، تدبیر به گونه ای دیگر است که حتی از نزدیک ترین معانی شبیه به آن نیز به دور است ، بلکه «تدبیر مطلق » است و ارجمندترین معانی تدبیر است و فقط بنابر همانندی که تصور می شود میان تدبیر انسانی و ایجاد جهان از سوی خداوند وجود دارد، تدبیر نامیده می شود. پس اگر تدبیر به اطلاق گفته شود، به معنای تدبیر مدن است ، اگر هم به تقیید گفته شود، به تدبیر درست و نادرست منقسم می گردد. تدبیر مدن را فلاطن (افلاطون ) در کتاب سیاست مدنی (منظور کتاب سیاست یا پولیتیا یا بنابر غلظ مشهور، جمهوری افلاطون است ) توضیح و شکل درست آن را نشان داده و گفته است که نادرستی و خطا چگونه بدان راه می یابد.
← مدینه فاضله
۱) ابن باجه ، محمد، رسائل الالهیة ابن باجة الالهیة، به کوشش ماجد فخری ، بیروت ، ۱۹۶۸م.۲) ارسطو، الاخلاق ، ترجمه اسحاق بن حنین ، کویت ، ۱۹۷۹م.۳) فارابی ، تحصیل السعادة، حیدرآباد دکن ، ۱۳۴۵ق /۱۹۲۶م.
موجود زنده و جماد در عناصری که از آن ها ترکیب یافته اند، مشترکند: همچون سقوط طبیعی به سوی پایین و صعود قهری به سوی بالا و مانند این ها. حیوان نیز با موجود زنده در این امر مشترک است ، زیرا هر دو از یک عنصرند، و در داشتن نفس غاذیه ، مولده و نامیه (بر روینده ) نیز مشترکند. بدین سان انسان با حیوان غیرناطق در همه این امور و نیز در احساس و تخیل و حافظه ، ذکر و افعالی که زاییده این هاست و وابسته به روان ددگونه (نفس بهیمیه ) است ، مشارکت دارد.
← امتیاز انسان از دیگران
ابن باجه «تدبیر المتوحد» را نخست با تعریف واژه «تدبیر» آغاز می کند و می گوید: واژه «تدبیر» در زبان عرب دارای معانی گوناگون است ، که مشهورترین آنها عبارت است از: «ترتیب کارهایی یا افعالی برای رسیدن به هدفی قصد شده ». بدین سان ، این واژه در مورد کسی که تنها یک کار انجام می دهد تا به هدفی که قصد آن را کرده است ، برسد، به کار نمی رود. اما کسی که معتقد است کارش چندگانه است و آن را از این حیث که دارای ترتیب است ، در نظر می گیرد، آنگاه آن «ترتیب »، «تدبیر» نامیده می شود. از این روست که خداوند را «مدبر» جهان می نامند. تدبیر می تواند بالقوه یا بالفعل باشد، اما دلالت این واژه بر آنچه بالقوه است بیشتر و مشهورتر است . از سوی دیگر آشکار است که «ترتیب »، اگر درباره امور ممکن یا بالقوه باشد، انگیزه آن «اندیشه » است ؛ زیرا این مختص به اندیشیدن است و تنها زاییده آن است . بنابراین تدبیر تنها برای انسان ممکن است و اگر این واژه در مورد موجود دیگری هم به کار رود، از لحاظ تشبیه آن به انسان است . تدبیر همچنین به گونه عموم و خصوص گفته می شود. اگر به عموم گفته شود، به همه کارهای انسان ، هرگونه که باشد، اطلاق می گردد. بدین سان در مورد پیشه ها و هنرها و نیز در مورد کارهای جنگی به کار می رود و در هنرهایی مانند کفشدوزی و بافندگی تقریباً به کار نمی رود؛ و اگر به این نحو گفته شود، باز هم دارای عموم و خصوص دیگری است . اگر به عموم گفته شود، به همه افعالی که صنایع یا هنرهای موسوم به بالقوه اند، اطلاق می شود؛ و اگر به خصوص گفته شود بر «تدبیر مدن » اطلاق می گردد. از سوی دیگر، «تدبیر» از لحاظ ارجمندی و کمال نیز دارای مراتبی است ؛ ارجمندترین اموری که تدبیر نامیده می شود، تدبیر مدن و تدبیر منزل است ، اما تدبیر خداوند در مورد جهان ، تدبیر به گونه ای دیگر است که حتی از نزدیک ترین معانی شبیه به آن نیز به دور است ، بلکه «تدبیر مطلق » است و ارجمندترین معانی تدبیر است و فقط بنابر همانندی که تصور می شود میان تدبیر انسانی و ایجاد جهان از سوی خداوند وجود دارد، تدبیر نامیده می شود. پس اگر تدبیر به اطلاق گفته شود، به معنای تدبیر مدن است ، اگر هم به تقیید گفته شود، به تدبیر درست و نادرست منقسم می گردد. تدبیر مدن را فلاطن (افلاطون ) در کتاب سیاست مدنی (منظور کتاب سیاست یا پولیتیا یا بنابر غلظ مشهور، جمهوری افلاطون است ) توضیح و شکل درست آن را نشان داده و گفته است که نادرستی و خطا چگونه بدان راه می یابد.
← مدینه فاضله
۱) ابن باجه ، محمد، رسائل الالهیة ابن باجة الالهیة، به کوشش ماجد فخری ، بیروت ، ۱۹۶۸م.۲) ارسطو، الاخلاق ، ترجمه اسحاق بن حنین ، کویت ، ۱۹۷۹م.۳) فارابی ، تحصیل السعادة، حیدرآباد دکن ، ۱۳۴۵ق /۱۹۲۶م.
wikifeqh: تدبیر_المتوحد_ابن_باجه