تجارب الامم

[ویکی نور] تجارب الامم یکی از کتاب هایی است که مسکویه تألیف کرده است. با نگاهی به مقدمه تجارب الامم روشن می شود که تاریخ در نظر مسکویه مشتمل بر رویدادهایی است که انسان می تواند در زندگی فردی و اجتماعی خویش از آن پند گیرد و آن را در پیشامدهایی که مانندش همیشه پیش می آید و همتایش پیوسته روی می دهد فرا روی خویش بدارد. هنگامی که انسان آن حوادث و ارزشهای آزمونی اش را بشناسد و از آن پند گیرد، این سبب خواهد شد تا از حوادثی که در تاریخ بر سر مردمی آمده است بپرهیزد و بدان چه سبب نیکبختی مردمی بوده است چنگ زند.این تفکر، بر نظر دیگرش استوار است که می گوید:کارهای جهان همانند و در خور یکدیگرند و انسان می تواند امروز را با دیروز بسنجد و در پرتو آزمونهایی که در کردار پیشینیان می یابد راه خویش را برگزیند.از سویی مسکویه بر این باور است که رویدادهایی که در گذشته روی داده، و انسان از مطالعه تاریخ بر آن آگاه می شود،گویی همگی آزمونهای خود اویند،گویی خود بدانها دچار آمده و در برخورد با آنها فرزانه و استوار شده و با نگرش در کارهایی که خود تجربه شان نکرده کارشناس شده است.تا آن جا که آنها را پیش از روی دادن باز می شناسد و دشواریهای خویش را چون مردی کاردان می پذیرد و در برخورد با آنها همان می کند که سودمندتر و مناسب تر است.
با این همه، مسکویه چنین دریافته است که گزارشهای درست تاریخ غرق در قصه هایی است بی پایه و آمیخته با افسانه ها و متل هایی که سودشان جز خواب آوردن یا سرگرمی نیست.از این رو، همه آن گزارشها را در بوته نقد می نهد و آن چه را که ارزشمند است از آن بیرون می کشد و آن چه را که تهی از ارزش تاریخی است به سویی می افکند.
مسکویه به گزارشهای پیش از طوفان از آن رو که فاقد ارزش تاریخی اند اعتماد نکرده است و معجزه های پیامبران(ص)را از آن رو که برای مردم روزگارش قابل تکرار و تجربه نبوده است،در کتاب خود نیاورده است.البته این بدان معنی نیست که وی تدبیرهای مردمانه ای را که از ایشان رسیده است فرو نهاده باشد زیرا همه این گونه روایات در متن اهتمام مسکویه قرار دارد.مسکویه کتابی جداگانه در صفات پیامبران سلف نوشته و آن را «احوال الحکماء و صفات الانبیاء السالفین» نام نهاده است که در فهرست آثارش از آن یاد می شود.و این خود پاسخی است بر خاورشناس کارادووو(102.1) که نکته را در این باره، به درستی درنیافته است.
مسکویه به حوادثی که به بخت و اتفاق روی می دهند توجه می کند.با این که آدمی این گونه پیشامدها را تدبیر نتواند کرد و در برابر آنها کاری از او ساخته نیست.گزارش این گونه رویدادهای تاریخی بدان روی است که باز به گفته مسکویه «انسان این گونه از حادثه ها را نیز در شمار آرد و در دل و گمان خویش نگاه دارد، تا در نزد او از دفتر پیش آمدها و آن چه روی دادن مانندش را چشم می دارد نیفتد، هر چند از پیش آمد بد جز به یاری خدا برکنار نتوان بود، و به پیش آمد نیک جز به کارسازی او امید نتوان بست.»
مسکویه روشی را که در نوشتن تاریخ برای خود برگزیده است هرگز از یاد نمی برد و آن را در جای جای کتابش گوشزد می کند.مسکویه، چنان که روزنتال می نویسد،«در تاریخنویسی بر پایه بلندی ایستاده است.کم پیش می آید که وی به گزارشهای بی ارزش تاریخ ارج نهد.آن چه را که دارای ارزش تاریخی است به خوبی باز می شناسد و روایات تاریخ را با سامانی خرد پذیر باز می گوید و پیوندی را که در میان حوادث وجود داشته است به خواننده اش می نمایاند.» مورخان اسلامی همگی به تاریخ از آن رو نگریسته اند که تاریخ درس است، اندرز است و می توان از آن پند گرفت،«اما تنها کسی که در این باب استدلال حکیمانه و فلسفی کرده و دید اخلاقی و براگماتیک داشته و جا به جا در کتاب خود به موارد تجربه و فواید عملی اشاره کرده مسکویه است.مسکویه قایل به اصالت عمل و اصالت تجربه بوده است.» و به تعبیر دیگر،«وی که در فلسفه به عنوان حکیم اخلاقی مشهور است،در تاریخ مؤلف کتاب حکیمانه ای است به نام تجارب الامم.نام کسانی چون [[مسکویه، احمد بن محمد|ابوعلی مسکویه (320-421 ه)، رشید الدین فضل الله (645- 718) و ابن خلدون(732- 806ه) را می توان به عنوان پیشروان طریقه علمی تاریخ یا در شمار پیشگامان فلسفه تاریخ یاد کرد.» و این خود روشن است که مسکویه چند قرن پیش از رشید الدین فضل الله و ابن خلدون می زیسته است.بسا بتوان گفت که مشکویه در تجارب الامم با همان چهره ای دیده می شود که در نوشته های نامدار دیگرش همچون: ترتیب السعادات،یا الفوز الأصغر،یا تهذیب الاخلاق،یا جاویدان خرد،یا شوامل که آنرا در پاسخ هوامل ابوحیان توحیدی نوشته است، و جز آن که همگی درباره تواناییهای روان و مهار کردن خوی آدمی و در شناختن و شناساندن نیکبختی انسان اند و مسکویه به نوشتن آنها ممتاز و پیشتاز شناخته شده است.کایتانی در مقدمه فتوگراف نسخه ایاصوفیا مسکویه را به عنوان مورخ چنین می بیند:
«وی که از ریشه ای ایرانی برآمده است،یکی از پیشروان تاریخنگاری به زبان تازی است.افزون بر این، اثری که از مسکویه بر جای مانده است بر شالوده ای استوار است که از نگاه روش شناختی با اصولی که در نزد تاریخنویسان باختر زمین و مورخان پسین تر به کار بسته می شود، خویشاوندی نزدیک دارد.مسکویه بر خلاف سلف شهیر خود طبری که هدف عمده اش گردآوری مایه های تاریخی و ارائه همگی آنها بر سامانی شایسته بود، بر آن شد تا تاریخش همچون ساختی اندام وار تصنیف گردد و از این رهگذر، اندیشه های بنیادین چنان که سراسر تصنیف را به هم می پیوندد، عنصری آفریننده در سراسر اثر شود.در صفحات این اثر عنصری شخصی به چشم می خورد که جای آن در سایر تصنیف های تاریخی این مرحله خالی است.تجارب الامم، آشکارا، کاری است برآمده از ذهنی استدلالی که در پرتو برداشتی والا از هدف و وظیفه مورخ عمل می کند.از این رو، مسکویه نسبت به مورخان پیشین و معاصران خویش که به تازی نوشته اند، برتری بزرگی نشان می دهد.وی بدان خشنود نیست که به گردآوری مایه های تاریخی و ارائه آن در یک نظم گاه شناختی بسنده کند.چه وی بر این باور است که رویدادهای گذشته با شبکه ای از شئون و مصالح بشری به هم پیوند داشته است، و در حقیقت، تاریخ نیز،چنان که وی می بیند، همین است و در گزارش راستین آن خردمند چیزی خواهد یافت که کانی از دانش ارجمند است.»

[ویکی فقه] تجارب الامم (ابن مسکویه). تَجارِبُ الْاُمَم، عنوان یکی از مشهورترین منابع تاریخی، نوشته ابوعلی مسکویه (ه م)، مورخ، فیلسوف، پزشک و ادیب پرآوازۀ ایرانی.
تجارب الامم تاریخ عمومی جهان، و مشتمل بر اخبار و رویدادها از آغاز تا روزگار مؤلف است.
روش تاریخ نگاری در تجارب الامم
بسیاری از مورخان پیشین و در رأس همه طبری ، در نگارش تاریخ ، روش روایی را برگزیده، و تنها به گردآوری اخبار و روایات با ذکر سلسله سندها پرداخته اند. این گروه از مورخان در تاریخ نگاری، عنصر عقل و خرد را دخالت نمی دهند و «نقل» را مرجح می شمارند. از این رو، روایات مختلف و گاه متضاد را بدون هیچ گونه دخل و تصرف و تهذیب و پالایش گرد می آورند و عرضه می کنند، اما ابوعلی مسکویه شیوه ای دیگر پیش گرفته، و با حذف سلسله سندها از یک سو، و انتخاب و تهذیب روایاتی که به نظر او درست تر است، و نیز برخی اظهار نظرها و تحلیل ها از سوی دیگر، کوشیده است تا ساختاری یکدست، پیوسته و منسجم از تاریخ به دست دهد. از این رو، وقایعی را درخور ذکر و دارای ارزش تاریخی دانسته است که سازگار با عقل و منطق ، و به دور از مبالغه و خرافات باشد، تا انسان در زندگی فردی و اجتماعی بتواند از آن عبرت گیرد و بر تجارب خویش بیفزاید. از این رو، محققان تجارب الامم را نوعی تاریخ تحلیلی دانسته اند که مؤلفِ فیلسوف آن برای نخستین بار در تاریخ نگاری عصر اسلامی، حوادث را مورد تحلیل و دقت عقلانی قرار داده است.
تاریخ بشر از دیدگاه مؤلف
در نظر ابوعلی مسکویه تاریخ بشر آزمایشگاهی برای تحصیل تجربه و استفاده از آن در سیاست مدن و تدبیر منزل و تهذیب اخلاق است و بر آن است که ذکر حوادث یا واقعه نگاری صرف نمی تواند این هدف را تحقق بخشد، مگر آن که حوادث مشابه با یکدیگر مقایسه شود و علل و اسباب پیروزی ها، شکست ها، ظهور و انقراض دولتها ذکر گردد. البته گفتنی است که ابوعلی مسکویه نیز همچون ابن خلدون در عملی ساختن دیدگاههای خود نسبت به فلسفه تاریخ ــ آن گونه که هر دو در مقدمه کتاب خود گفته اند ــ توفیق چندانی نیافته، و در بیش تر موارد تنها به وقایع نگاری صرف روی آورده است.
نام کتاب در منابع
...

[ویکی فقه] تجارب الامم (ابهام زدایی). تجارب الامم ممکن است عنوان برای کتاب های ذیل باشد: • تجارب الامم (ابن مسکویه) ، عنوان یکی از مشهورترین منابع تاریخی، نوشته ابوعلی مسکویه (ه م)، مورخ، فیلسوف، پزشک و ادیب پرآوازۀ ایرانی• تجارب الامم (ترجمه) ، ترجمه شده توسط آقایان ابو القاسم امامی و علی نقی منزوی
...

[ویکی فقه] تجارب الامم (ترجمه). کتاب ترجمه تجارب الامم که توسط آقایان ابو القاسم امامی و علی نقی منزوی ترجمه شده است.
۱. ↑ تجارب الامم،ترجمه،ج۱،ص۱۵.
منبع
نرم افزار تاریخ اسلامی ایران،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.

[ویکی نور] تجارب الامم (ترجمه). تجارب الأمم ترجمه دکتر ابوالقاسم امامی،
مترجم، در پیش گفتار ابتدا به مشکلات ترجمه این اثر ارزشمند اشاره می کند: «از سال 1349 خورشیدی که در صدد ترجمه تجارب الامم (از روی نسخه ایاصوفیا از طریق چاپ عکسی خاورشناس کایتانی) برآمدم، خود را در برابر اثری مهم، ولی با سرنوشتی شگفت دیدم که در میان آن اهمیت و این سرنوشت هیچ تناسبی نبود....این بود که نگارنده از آن هنگام بخشی از وقت و اهتمام خود را در این راه گمارد و در جستجوی منابع مربوط به مسکویه از یکسو، و نسخه های خطی تجارب الامم و سایر آثارش از سوی دیگر، برآمد. باشد که سرانجام کار احیای متن کامل تجارب الامم و ترجمه فارسی آن را در درجه اول، و نشر یا ترجمه آثار دیگرش را در درجه دوم، به سامان برد، و از این راه، و با توجه به منابع کهنی که از او سخن گفته اند، در شناختن و شناساندن وی توفیق یابد».
وی سپس در معرفی مسکویه، از این که درباره او و کارنامه درخشان اش، کتب و مقالات فراوان به زبان عربی، انگلیسی، فرانسه و به اغلب زبان های اروپایی نوشته اند؛ اما در زبان فارسی، چنانکه شایسته جایگاه اوست، بازشناخته نیست و تنها در چند اثر یادی از او شده است، ابراز تأسف می کند.
در ادامه از این نظر که خواننده ترجمه فارسی، از سرنوشت متنی که این ترجمه از روی آن پدید آمده است و نیز از جایگاه مصنف این اثر به اجمال آگاه گردد، مضمون کلی مقدمه ای را که بر متن عربی تجارب الامم نوشته است، با تغییراتی که مقتضای مقدمه ترجمه است، و گاه با تعدیل و تجدید نظر و حذف جزئیات کتابشناسی منابع، متذکر می شود.
در ترجمه متن های تاریخی، شیوه مترجمان از دیرباز رعایت نوعی هماهنگی با تاریخ زبان متن بوده است. از این رو، نثر ترجمه های این متون، عملاً تحت تأثیر ویژگی های فارسی آن زمان از یک سو، و ویژگی های زبان خود متن از سوی دیگر قرار داشته است. بسا که همین عامل دوم است که خود سبب شده است تا زبان فارسی در آن جا که از واژگان تازی عیناً و به صراحت وام نمی گیرد، در پاره ای موارد متأثر از ساختار و شیوه های سخن تازی باشد. وجود نثر کهن فارسی در زمینه های تاریخی خود، تعیین کننده شیوه ای است که مترجمان در ترجمه متون کهن تازی در پیش می گیرند.
عملاً، تاریخ تجارب الامم نیز متنی است، بازمانده از نیمه دوم قرن چهارم و همزمان با ترجمه بلعمی از تاریخ طبری (آغاز ترجمه 352ق). ترجمه بلعمی گذشته از چند و چونی که در سنجش آن با متن طبری به میان می آید، خود یکی از سرچشمه های مهم نثر پارسی است که همواره الهام بخش نویسندگان و مترجمان بوده است. نثر ترجمه حاضر نیز با توجه به همین نکته انتخاب و با توجه به ویژگی های فارسی امروز تعدیل شده است. از سویی، از آن جا که بخش عمده مجلد نخست تجارب الامم، ویژه تاریخ ایران پیش از اسلام است، گزارش تاریخ آن روزگار، خود به خود، به زبانی پارسی تر می گراید؛ برای نمونه، در ترجمه اندرز اردشیر، یا زندگی نامه خود نوشته (اتوبیوگرافی) انوشیروان که از متن های بازمانده پیش از اسلام اند، قلم خود به خود در پی واژگان و عبارت هایی است که از بن پارسی اند و به آسانی تسلیم واژگان تازی نمی شود. از این رو، نثر ترجمه این بخش، اندکی پارسی تر است، و واژگان عربی کمتر در آن راه یافته است. ولی از آغاز تاریخ اسلام به این سو، این ویژگی در زبان ترجمه، کم رنگ تر می شود و واژگان تازی پارسی شده نثر دری، به ویژه واژگان مشترک فرهنگی، در آن راه می یابد.

[ویکی شیعه] تجارب الامم (کتاب). تجارب الامم تألیف ابوعلی مسکویه از قدیمی ترین کتب تاریخی که در قرن چهارم و پنجم تألیف شده است. مؤلف کتاب، سال ها ندیم و همراه بویهیان بوده است و به همین جهت، اشراف نسبتا خوبی به منابع و مطالب داشته است.
احمد بن محمد رازی (درگذشت ۴۲۰ق) معروف به ابوعلی مسکویه، فیلسوف، ادیب، مورخ و منشی آل بویه. مسکویه چهره برجسته ای در حیات عقلی و فرهنگی زمان خود بود. در رشته های گوناگون تاریخ، علم کلام، فلسفه و پزشکی تبحر داشت. به کیمیاگری و علوم غریبه بسیار علاقه مند بود. برداشت وی از دین بیشتر فلسفی و تا حدی عقلانی بود. رنگ فلسفی آثار ابن مسکویه سبب شده است که شیعیان بیش از اهل سنت آن ها را بپذیرند. خود وی مانند فارابی و اخوان الصفا از معتقدان به تشیع فلسفی بود. وی سال ها مصاحب و ندیم بویهیان بغداد و ری بود. بسیاری از نویسندگان متاخر، ابوعلی مسکویه را بر مذهب شیعه دانسته اند. تجارب الامم در علم تاریخ و تهذیب الاخلاق در علم اخلاق از مهم ترین آثار اوست.
نام کتاب تجارب الامم است. البته برخی «و عواقب الهمم» یا «و تعاقب الهمم» را به انتهای نام آن افزوده اند.

تَجارِبُ الْاُمَم
کتابی به عربی در تاریخ عمومی ایران و اسلام از ابوعلی مِسْکَوِیه (۳۲۰ـ۴۲۱). مؤلف در این کتاب کوشیده تا آن بخش از رویدادهای تاریخ ایران و اسلام را که به نظر واقعی می نماید و حاوی نکات اخلاقی و عبرت آموز بوده بیاورد. وی این رویدادها را تا ۳۶۹ق آورده و با آن که بیش از ۵۰ سال پس از آن زنده بود، از ذکر ادامۀ حوادث خودداری کرده است. ابوشجاع محمد بن حسین و محمد بن عبدالملک همدانی بر این کتاب ذیل نوشته اند. ابوالقاسم امامی این کتاب را تصحیح و در ۸ جلد منتشر کرد (تهران، ۱۳۶۶ش).