تاویل کلامی

[ویکی فقه] تأویل در اصطلاح، نقل و صَرف کلام از معنای ظاهر آن به معنایی محتمل است، مشروط بر این که با دلیل صورت گیرد و موافق با کتاب و سنت باشد، مثلاً در باره آیه «یُخرِجُ الحَیَّ مِنَ الْمیِّتِ...» گفته شده است که «خارج کردن پرنده از تخم » تفسیر و «پیدا آوردن مؤمن از کافر یا عالم از جاهل » تأویل این آیه است.
تأویل ، ظن به مرادِ متکلم (قایل یا ماتن) و تفسیر ، قطع بدان است، زیرا تفسیر بیان معنای لفظی است که احتمال وجه و معنایی دیگر برای آن وجود ندارد، اما در باب تأویل چنین نیست.
از این جاست که تأویل را با متشابه ، در مقابلِ محکم که بی نیاز از تأویل است، مربوط دانسته و ام الکتاب بودن محکمات را به معنای بازگشت متشابهات بدان تفسیر کرده اند.
هم چنین در تفاوت تفسیر و تأویل گفته اند که تأویل اغلب در باب کتب الاهی و تفسیر هم در باب آن ها هم در باب غیر آن ها استعمال می شود البته در مورد کتب غیرالاهی معمولاً لفظ شرح را به کار می برند، مانند شرح نهج البلاغه ، شرح اشارات ، شرح مثنوی .
تأویل نیز منحصر به کتب الاهی نیست.

تفاوت تأویل و بیان
در باره فرق تأویل و بیان (پیدا آوردن) گفته اند که تأویل برای کلامی به کار می رود که در وهله اول معنای محصّلی از آن فهمیده نمی شود و برای فهم معنای مراد، نیاز به تأویل دارد، حال آن که بیان در باره کلامی است که فهمیده می شود، اما نسبت به برخی کلام های دیگر نوعی پوشیدگی دارد.

معنای صریح و وجوه تأویل
گاهی در مقام اشاره به بی نیازی از تأویل، لفظ « صریح » را به کار برده اند و هم چنین عنوان « وجوه تأویل » را در مواردی استعمال کرده اند که قصد متکلم از کلام بروشنی دانسته نیست و اقوال متفاوتی در باره مراد او بیان شده است.

معادل تأویل در فارسی
...