تاریخنامه طبری

دانشنامه اسلامی

[ویکی نور] شهرت ابوعلی به دلیل ترجمه تاریخ طبری یا تاریخ الامم و الملوک به فارسی است که آن را به فرمان منصور بن نوح در 352 (مجمل التواریخ و القصص، ص 180)، حدود پنجاه سال پس از تألیف کتاب طبری، ترجمه کرد. این اثر یکی از قدیمترین آثار به نثر فارسی دری است که از لحاظ ادبی و تاریخی ارزشی ویژه دارد. افسوس که این ترجمه در طول زمان از تصرف کاتبان و حاشیه نویسان در امان نبوده، و اکنون به صورتی در آمده که گویی این اثر را چند تن نوشته اند. و به همین دلیل، به نوشته قزوینی (نظامی، تعلیقات، ص 23-24) و به پیروی از او، روشن (بلعمی، 1366، ج 1، مقدمه، ص بیست و یک)، این ترجمه به قلم شخص بلعمی نبوده بلکه دبیران و منشیان دربار به این ترجمه اقدام کرده اند؛ اما برای این ادعا دلیل کافی در دست نیست. استوری (ج 2، ص 427)، در معرفی تاریخ بلعمی، دو تحریر از آن ذکر کرده است که نخستین تحریر از بلعمی با پیشگفتاری به زبان عربی و تحریر دیگر از نویسنده ای ناشناس با دیباچه ای به زبان فارسی است.
این اثر، هر چند که شامل مطالب تاریخ طبری است، ترجمه صرف نیست. در این ترجمه، بلعمی از ذکر روایتهای گوناگون در یک مورد، دوری جسته و به نقل روایتی پرداخته که به نظرش درست تر از سایر گزارشها بوده است؛همچنین حدیثهای تکراری و اسنادها در ترجمه حذف شده است. افزون بر این، بلعمی گاه از طبری انتقاد می کند، مثلا درباره حدیث بنی اسرائیل و موسی (1353 ش، ج 1، ص 451-452)، ذو القرنین (ج 2، ص 701) و اخبار حضرت عیسی علیه السّلام (ج 2، ص 772).
اثر بلعمی دارای اضافاتی مانند، فصلی درباره پیدایش جهان (همان، ج 1، ص 2-18)، داستان کیومرث و عقاید ایرانیان در باب آغاز آفرینش آدم علیه السّلام (ج 1، ص 112-113) است و داستان بهرام چوبین را از روی مأخذ فارسی آن نقل کرده است (ج 2، ص 1077، پانویس 1). تاریخ طبری رویدادهای تاریخی را تا 302 ضبط کرده، اما بلعمی این رویدادها را تا 355 نقل می کند که خود پیوستی بر تاریخ طبری است.
از ترجمه بلعمی نسخه های خطی گوناگونی در کتابخانه های جهان وجود دارد (استوری، ج 2، ص 427-434). این اثر در پنج جلد در تهران تصحیح و چاپ شده است. بخش نخست کتاب که از بدو آفرینش آغاز و به شرح حال پیامبران و شاهان ایران انجام می یابد، در دو مجلد و به تصحیح ملک الشعرا بهار و به کوشش محمد پروین گنابادی در 1341 ش به نام تاریخ بلعمی به چاپ رسیده است. بخش دوم، که درباره تاریخ اسلام است از انساب پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم آغاز شده و پس از ذکر تاریخ خلفای راشدین، اموی و عباسی به خلافت المسترشد بالله پایان می پذیرد. این بخش از کتاب، تحت عنوان تاریخنامه طبری، به تصحیح محمد روشن در سه مجلد در 1366 ش منتشر شده است.
زوتنبرگ grebnetoZ و دوبو xuebuD نیز کتاب بلعمی را با مقایسه نسخه های خطی موجود در پاریس، گوتا و لندن، بین سالهای 1285- 1867/1291-1874 به زبان فرانسه ترجمه و در چهار جلد در پاریس چاپ کرده اند (براون، ج 1، ص 539).
ملک الشعرا بهار درباره سبک و شیوه تاریخ بلعمی بررسیهای موشکافانه ای انجام داده است (ج 1، ص 264، 319-350، 368، 370).

[ویکی نور] تاریخنامه طبری (بلعمی). تاریخ‎نامه طبری، ترجمه «أخبار الأمم و الملوک»، اثر‎ مورخ و مفسر معروف محمد‎ بن‎ جریر طـبری (متوفی 310ق) است که ابوعلی بلعمی به فرمان منصور بن نوح سامانی، حدود پنجاه سال پس از تألیف کتاب طبرى، آن را به فارسی برگردانده، ولذا این اثر یکى از قدیمی‎ترین آثار به نثر فارسى درى است که از لحاظ ادبى و تاریخى ارزشى ویژه دارد.
تاریخ‎نامه طبری، بـه‎ هـمت محمد روشن، با تصحیح جدید و کامل‎تری (نسبت به‎ تصحیحات قبلی)، با افزودن تعلیقات و توضیحات در‎ اختیار دانش‎پژوهان قرار گرفته است.
این کتاب ابتدا در دو جلد با ذکر تاریخ پیامبران و تـاریخ اسـطوره‎ای و باستانی ایران منتشر گردید و سه جلد دیگر آن بعدها با عنوان «بخش چاپ‎نشده» منتشر شد؛ لذا در این نوشتار به دو جلد ابتدایی اثر پرداخته شده است.
کتاب، مشتمل بر مقدمه تحقیقی مصحح و مباحث تاریخ طبری است که به شیوه نگارشی قدیم با ذکر عناوین پیاپی بدون فصل‎بندی و تبویب نوشته شده است.
تاریخ‎نامه طبری ترجمه اثر‎ مورخ و مفسر معروف محمد‎ بن‎ جریر طـبری (متوفی 310ق)، صاحب اثر معروف أخبار الأمم و الملوک می‎باشد که تحت‎ عنوان‎ تاریخ طبری از سوی مرحوم ابوالقـاسم پاینده به فارسی ترجمه‎ شده است. بر اساس تاریخ طبری، در روزگار سامانیان، ابوعلی‎ محمد بن محمد بن عبدالله بلعمی (متوفی 363‎ق)، کتاب‎ معروف تاریخ بلعمی را ساخت. اینک نیز از تاریخ‎نامه طبری، بـه‎ هـمت محمد روشن تصحیح جدید و کامل‎تری (نسبت به‎ تصحیحات قبلی) با افزودن تعلیقات و توضیحات در‎ اختیار دانش‎پژوهان قرار گرفته است. نقطه نظرات مصحح در مورد کیفیت انتساب تـرجمه تـاریخ طبری به‎ ابوعلی بلعمی و به‎طور کلی نقش بلعمی در فرآیند ترجمه این‎‎ اثر‎ قابل توجه است‏.
محمد‎ روشن‎ در‎ درآمد کوتاهی قبل از پیشگفتار‎ که‎ به‎‎ تصحیحات و چاپ‎های قبلی خود از تاریخ‎نامه طبری اشاره‎ می‎کنند، چکیده‎ای از تفحصات خود را چنین بـاز نـموده‎اند: «سـپاس‎ و آزادی خدای را‎ که‎ تاریخ‎نامه‎ طبری کـه بـه‎نـادرست در پاره‎ای از نگاشته‎های‎ پارسی،‎ تاریخ بلعمی خوانده شده است و من به‎فراخی در پیشگفتار خود از این انتساب ناروا سخن رانده‎ام و باز نموده‎ام‎ کـه‎ ابـو‎عـلی محمد بن محمد بن بلعمی از پایه و مایه‎ دانـش‎ بـهره‎ای چندان نداشته و در این کار واسطه‎ای بیش‎ نبوده است و ترجمه ناب این اثر از دبیران و منشیان دانشمند‎ و گمنام‎ دیوان‎ سامانیان بـوده اسـت و سـه تن یا سه گروه در این کار‎ اهتمام‎ ورزیده‎اند و به‎احتمال بـسیار از کار همدیگر آگاهی نداشته‎اند»‏.

[ویکی فقه] تاریخنامه طبری (کتاب). شهرت ابو علی به دلیل ترجمه تاریخ طبری یا تاریخ الامم و الملوک به فارسی است که آن را به فرمان منصور بن نوح در ۳۵۲ ، حدود پنجاه سال پس از تالیف کتاب طبری، ترجمه کرد.
تاریخ الامم و الملوک یکی از قدیمترین آثار به نثر فارسی دری است که از لحاظ ادبی و تاریخی ارزشی ویژه دارد. افسوس که این ترجمه در طول زمان از تصرف کاتبان و حاشیه نویسان در امان نبوده، و اکنون به صورتی در آمده که گویی این اثر را چند تن نوشته اند. و به همین دلیل، به نوشته قزوینی و به پیروی از او، روشن ، این ترجمه به قلم شخص بلعمی نبوده بلکه دبیران و منشیان دربار به این ترجمه اقدام کرده اند؛ اما برای این ادعا دلیل کافی در دست نیست. ، در معرفی تاریخ بلعمی، دو تحریر از آن ذکر کرده است که نخستین تحریر از بلعمی با پیشگفتاری به زبان عربی و تحریر دیگر از نویسنده ای ناشناس با دیباچه ای به زبان فارسی است. این اثر، هر چند که شامل مطالب تاریخ طبری است، ترجمه صرف نیست. در این ترجمه ، بلعمی از ذکر روایتهای گوناگون در یک مورد، دوری جسته و به نقل روایتی پرداخته که به نظرش درست تر از سایر گزارشها بوده است؛ همچنین حدیثهای تکراری و اسنادها در ترجمه حذف شده است. افزون بر این، بلعمی گاه از طبری انتقاد می کند، مثلا درباره حدیث بنی اسرائیل و موسی ، ذو القرنین و اخبار حضرت عیسی علیه السّلام اثر بلعمی دارای اضافاتی مانند، فصلی درباره پیدایش جهان ، داستان کیومرث و عقاید ایرانیان در باب آغاز آفرینش آدم علیه السّلام است و داستان بهرام چوبین را از روی ماخذ فارسی آن نقل کرده است . تاریخ طبری رویدادهای تاریخی را تا ۳۰۲ ضبط کرده، اما بلعمی این رویدادها را تا ۳۵۵ نقل می کند که خود پیوستی بر تاریخ طبری است.
نسخه های خطی ترجمه بلعمی
از ترجمه بلعمی نسخه های خطی گوناگونی در کتابخانه های جهان وجود دارد . این اثر در پنج جلد در تهران تصحیح و چاپ شده است. بخش نخست کتاب که از بدو آفرینش آغاز و به شرح حال پیامبران و شاهان ایران انجام می یابد، در دو مجلد و به تصحیح ملک الشعرا بهار و به کوشش محمد پروین گنابادی در ۱۳۴۱ ش به نام تاریخ بلعمی به چاپ رسیده است. بخش دوم، که درباره تاریخ اسلام است از انساب پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلّم آغاز شده و پس از ذکر تاریخ خلفای راشدین ، اموی و عباسی به خلافت المسترشد بالله پایان می پذیرد. این بخش از کتاب، تحت عنوان تاریخنامه طبری، به تصحیح محمد روشن در سه مجلد در ۱۳۶۶ ش منتشر شده است. زوتنبرگ grebnetoZو دوبو xuebuDنیز کتاب بلعمی را با مقایسه نسخه های خطی موجود در پاریس، گوتا و لندن، بین سالهای ۱۲۸۵- ۱۲۹۱/ ۱۸۶۷- ۱۸۷۴ به زبان فرانسه ترجمه و در چهار جلد در پاریس چاپ کرده اند . ملک الشعرا بهار درباره سبک و شیوه تاریخ بلعمی بررسیهای موشکافانه ای انجام داده است . قزوینی ترجمه تفسیر طبری را نیز به وی منسوب دانسته است که ظاهرا این انتساب درست نیست، زیرا این تفسیر حاصل کار چند تن از علمای ماوراء النهر است. نظامی عروضی نیز از توقیعات بلعمی نام برده که معلوم نیست آن را ابو الفضل نوشته است با ابو علی بلعمی.

[ویکی نور] تاریخ نامه طبری (بلعمی). تاریخ نامه طبری، ترجمه «أخبار الأمم و الملوک»، اثر مورخ و مفسر معروف محمد بن جریر طـبری (متوفی 310ق) است که ابوعلی بلعمی به فرمان منصور بن نوح سامانی، آن را به فارسی ترجمه کرده، ولذا این اثر یکى از قدیمی ترین آثار به نثر فارسى درى است.
تاریخ نامه طبری، که بـا هـمت محمد روشن، با تصحیح جدید و کامل تری (نسبت به تصحیحات قبلی)، با افزودن تعلیقات و توضیحات در اختیار دانش پژوهان قرار گرفته است، در حقیقت پنج جلد است که جلد اول و دوم آن با ذکر تاریخ پیامبران و تـاریخ اسـطوره ای و باستانی ایران قبلا منتشر گردیده و در مقاله ای جداگانه کتاب شناسی شده است.
جلدهای سوم و چهارم و پنجم (البته بر روی جلد کتاب حاضر، عنوان مجلد اول، مجلد دوم و مجلد سوم ثبت شده است) که مدت ها بعد از آن دو جلد با عنوان «بخش چاپ نشده» منتشر شده، همین کتابی است که هم اکنون مورد بحث ماست و در صدد معرفی آن هستیم.
نویسنده در این سه جلد، سیر حوادث تاریخی را تا سال 529ق ، پی گرفته و کتاب را با ذکر خـبر قـتل المـسترشدبالله ، خلیفه عباسی در سال 529ق، به پایان می برد.
کتاب مشتمل بر مقدمه تحقیقی مصحح و متن تاریخ نامه است که به شیوه آثار قدیمی با عناوین پیاپی بدون فصل بندی و تبویب خاصی ارائه شده است.
ترجمه تاریخ نامه طبری، از نخستین نمونه های ارجمند زبان فارسی دری است که گذشته از قدمت و اصالت، از سویی به اعتبار شمول و احتوای آن بر تاریخ عمومی جهان و ایران، از پیدایی آدم تا عصر خود و از سویی دیگر به سبب در بر داشتن گنجینه ای گران بها از واژگان و ترکیب های کهن زبان پارسی و پرهیز از به کار بردن لغت های بیگانه، شایسته بازنگریستن و بررسی و مداقه است‏.

دانشنامه آزاد فارسی

پیشنهاد کاربران

بپرس