کرمان، با این وجود که موقعیت جغرافیاییش در پیرامون پادشاهی قاجار قرار داشت، مرکز وقایع مهم متعددی در این دورهٔ مهم انتقالی در تاریخ ایران بود. کرمان از نظر سیاسی هرگز به خوبی در حکومت قاجار ادغام نشد. اداره این ولایت، اخذ مالیات، زمینداری، تجارت و نهادهای مذهبی در سیطرهٔ خانوارهای نخبگان محلی بود که در عین حال دسترسی به منصوبین قاجار در آنجا را در انحصار خود داشتند. به هر روی، کرمان از نظر اقتصادی در خط مقدم تغییرات مرتبط با جذب شدن ایران در ساختارهای اقتصادی جهانی بود. نخبگان کرمانی ارتباطات جامعهٔ خود با تجارت خارجی را، خصوصاً از راه سرمایه گذاری در کشاورزی تجاری و تولید فرش بسیار تشدید کردند. این تغییرات اقتصادی در کنار گسترش زمینداری و کنترل اداری بر مناطق روستایی توسط نخبگان شهری، به تحکیم یک اقتصادی ترکیبی منطقه ای پیرامون شهر کرمان کمک کرد.
... [مشاهده متن کامل]
کرمان، تا دهه های ۱۸۹۰ و ۱۹۰۰، سرچشمه ای از تلاطمات رادیکال ملی گرایانه و مشروطه طلبانه شده بود و روشنفکران و فعالان کرمانی در گردهم آوری یک ائتلاف انقلابی علیه استبداد قاجار در آستانهٔ انقلاب مشروطه نقشی کلیدی ایفا کردند. این جنبش علیه فرمانروایی پدرشاهانهٔ قاجارها تا حدی از طریق پیوندهای قوی با خاندان های سرشناس محلی رشد کرد، و هنگامیکه نهادهای مشروطه شروع به به چالش گرفتن اقتدار این خانواده ها در حکومت محلی کردند، جنبش مشروطه در کرمان رو به افول رفت. تا جنگ جهانی دوم، کرمان در جریان بازی بزرگ روسیه و انگلستان در آسیای مرکزی و ایران، به طور کامل در منطقهٔ نفوذ بریتانیایی ها قرار داشت و متعاقباً در جریان جنگ توسط پلیس جنوب اشغال شد.
کرمان در آغاز دورهٔ قاجار تجربهٔ دردناک و خشونت باری را از سر گذراند. در مارس ۱۷۹۴ که آغا محمد خان قاجار، مؤسس سلسلهٔ قاجار، در حال تحکیم قدرت خود بر فلات ایران بود، لطفعلی خان شاهزادهٔ زند در تلاش برای پیشبرد ادعای خود بر تاج و تخت شاهی وارد کرمان شد. او در آنجا میان نیروهای سیستانی و افغانی و عشایر استخدام شده از لرستان، بوشهر و جوپار مورد حمایت قرار گرفت. یک بازرگان و زمیندار محلی به نام آقا علی شمسایی کرّانی، به گفتهٔ نتیجه اش احمدعلی خان وزیر کرمانی، در رأس نخبگان شهر که وفادار به قاجار بودند قرار گرفت که با شاهزادهٔ زند مخالفت می کردند. آقا علی وقتی اموالش مصادره شد مستقیماً از آغا محمد خان دادخواهی کرد و او را تشویق کرد شهر را فتح کند. در ۲۹ ربیع الاول ۱۲۰۹/ ۲۴ اکتبر ۱۷۹۴ گروهی از تفنگداران جوپاری مسئول پاسبانی بخشی از دیوار شهر، دروازه را باز کردند و به نیروهای قاجار اجازه دادند وارد شوند. در پی فتح شهر به دست قاجارها، بیشتر شهر نابود شد، هزاران نفر کشته یا کور شدند، و زنان و کودکان بیشماری به بردگی گرفته شدند. جان ملکم، در سال ۱۸۱۰ گزارش کرد که در سفرهایش در سراسر ایران، با این گداهای کور کرمانی ملاقات کرده است.
... [مشاهده متن کامل]
کرمان، تا دهه های ۱۸۹۰ و ۱۹۰۰، سرچشمه ای از تلاطمات رادیکال ملی گرایانه و مشروطه طلبانه شده بود و روشنفکران و فعالان کرمانی در گردهم آوری یک ائتلاف انقلابی علیه استبداد قاجار در آستانهٔ انقلاب مشروطه نقشی کلیدی ایفا کردند. این جنبش علیه فرمانروایی پدرشاهانهٔ قاجارها تا حدی از طریق پیوندهای قوی با خاندان های سرشناس محلی رشد کرد، و هنگامیکه نهادهای مشروطه شروع به به چالش گرفتن اقتدار این خانواده ها در حکومت محلی کردند، جنبش مشروطه در کرمان رو به افول رفت. تا جنگ جهانی دوم، کرمان در جریان بازی بزرگ روسیه و انگلستان در آسیای مرکزی و ایران، به طور کامل در منطقهٔ نفوذ بریتانیایی ها قرار داشت و متعاقباً در جریان جنگ توسط پلیس جنوب اشغال شد.
کرمان در آغاز دورهٔ قاجار تجربهٔ دردناک و خشونت باری را از سر گذراند. در مارس ۱۷۹۴ که آغا محمد خان قاجار، مؤسس سلسلهٔ قاجار، در حال تحکیم قدرت خود بر فلات ایران بود، لطفعلی خان شاهزادهٔ زند در تلاش برای پیشبرد ادعای خود بر تاج و تخت شاهی وارد کرمان شد. او در آنجا میان نیروهای سیستانی و افغانی و عشایر استخدام شده از لرستان، بوشهر و جوپار مورد حمایت قرار گرفت. یک بازرگان و زمیندار محلی به نام آقا علی شمسایی کرّانی، به گفتهٔ نتیجه اش احمدعلی خان وزیر کرمانی، در رأس نخبگان شهر که وفادار به قاجار بودند قرار گرفت که با شاهزادهٔ زند مخالفت می کردند. آقا علی وقتی اموالش مصادره شد مستقیماً از آغا محمد خان دادخواهی کرد و او را تشویق کرد شهر را فتح کند. در ۲۹ ربیع الاول ۱۲۰۹/ ۲۴ اکتبر ۱۷۹۴ گروهی از تفنگداران جوپاری مسئول پاسبانی بخشی از دیوار شهر، دروازه را باز کردند و به نیروهای قاجار اجازه دادند وارد شوند. در پی فتح شهر به دست قاجارها، بیشتر شهر نابود شد، هزاران نفر کشته یا کور شدند، و زنان و کودکان بیشماری به بردگی گرفته شدند. جان ملکم، در سال ۱۸۱۰ گزارش کرد که در سفرهایش در سراسر ایران، با این گداهای کور کرمانی ملاقات کرده است.
