تاریخچه پزشکی در ایران از دوره ای آغاز می شود که پارت ها در نخستین زادگاه خود یعنی در نزدیکی خوارزم زندگی می کردند و نخستین پزشک آریایی تریتا یا ( سریتا ) نامیده شده که از جهت شخصیت پزشکی، مانند اسکلپیوس برای یونانیان و آسکولاپیوس برای رومیان است. متن های گوناگون نوشتارهای زبان پهلوی نشان می دهند که «تریتا» در جراحی نیز دست داشته است. تریتا از خواص دارویی گیاهان مختلف نیز آگاهی داشته و به ویژه، خود عصارهٔ آن ها را تهیه می کرد. همان گونه که در یسنای ۹، بند ۱۰ آمده است: «سومین ناموری که گیاه هئوما را فشرد و عصاره آن را مهیا ساخت، تریتا از خاندان سام بود؛ همان که دارای دو پور دلیر، یکی ارواخشیه و دیگری گرشاسب شد».
... [مشاهده متن کامل]
نام این پزشک، نه تنها در تاریخ پزشکی ایران به جامانده است؛ بلکه در هندوستان نیز به عنوان نخستین پزشک آریایی شناخته شده و این نشان می دهد که وی هنگامی زندگی می کرده که آریاییان هند و ایران از هم جدا نبودند.
پس از تریتا، در آریاویژ و در جایی به نام «ورایماکرت» یک پزشک آریایی به نام یما توانست که گروهی از بیماریان پوستی و استخوانی و دندانی و بسیاری از بیماران دیگر را از افراد سالم تشخیص دهد. ساکنان این ناحیه برای سلامت خود از پرتوهای آفتاب بهره می گرفتند. در مینوخرد پرسش ۶۰ بند ۲ اشاره می نماید: ورایماکرت در ایران ویژ، ساخته یما است و هر آیین مردمان و ستوران و پرندگان در آنجا به خوبی زیسته و در آنجا از مردان و زنان، هر چهل سال، نسلی جدید و خانواده ای پدید آید و زندگانی آن ها بسیار و ایشان را درد و رنج و بیماری کمتر است". ناگفته نماند نام یما نیز مانند تریتا در کتب هنود یادشده است. بقراط ظاهراً نخستین کسی بود که تاریخ طب را به صورت منظم و مدون ارائه کرد و آن را از سحر و جادو جدا ساخت بود ( ۴۶۰–۳۵۵ قبل از میلاد مسیح ) . پس از وی جالینوس ( سال ۱۹۹–۱۲۹ میلادی ) مدرسه جدیدی برای تشریح بنا کرد و آثارش برای مدت بیش هزار سال، اساس عقاید طبیعی دانان قرار گرفت. طب مزاجی در واقع، اساس روش درمانی بقراط و جالینوس بود. نجم آبادی در کتاب تاریخ طب در ایران، ضمن اشاره به این مطلب می نویسد که «مکتب طبی زرتشت خیلی پیش تر از مکاتب طبی یونان، در عالم وجود داشته است»؛ اما به هرحال در میان مورخان درباره سرآغاز طب مزاجی اتفاق نظر وجود ندارد. آقای سیریل الگود نویسنده کتاب تاریخ پزشکی ایران در صفحه ۳۶ این کتاب عنوان کرده است:" تا آنجا که از اطلاعات به دست آمده معلوم می شود، در ایران قدیم وضعیت طب پیشرفته تر از آشور بود حتی به جرئت می توان پا را فراتر نهاده بودند؛ ایرانیان اصول آن چیزی را که طب یونانی نامیده شده به یونانیان آموزش داده اند حتی خود یونانی ها هم فرضیه طبایع چهارگانه خود را یک فرضیه بیگانه می شناختند و به رسم آن زمان، آن را ایرانی می پنداشتند. "
... [مشاهده متن کامل]
نام این پزشک، نه تنها در تاریخ پزشکی ایران به جامانده است؛ بلکه در هندوستان نیز به عنوان نخستین پزشک آریایی شناخته شده و این نشان می دهد که وی هنگامی زندگی می کرده که آریاییان هند و ایران از هم جدا نبودند.
پس از تریتا، در آریاویژ و در جایی به نام «ورایماکرت» یک پزشک آریایی به نام یما توانست که گروهی از بیماریان پوستی و استخوانی و دندانی و بسیاری از بیماران دیگر را از افراد سالم تشخیص دهد. ساکنان این ناحیه برای سلامت خود از پرتوهای آفتاب بهره می گرفتند. در مینوخرد پرسش ۶۰ بند ۲ اشاره می نماید: ورایماکرت در ایران ویژ، ساخته یما است و هر آیین مردمان و ستوران و پرندگان در آنجا به خوبی زیسته و در آنجا از مردان و زنان، هر چهل سال، نسلی جدید و خانواده ای پدید آید و زندگانی آن ها بسیار و ایشان را درد و رنج و بیماری کمتر است". ناگفته نماند نام یما نیز مانند تریتا در کتب هنود یادشده است. بقراط ظاهراً نخستین کسی بود که تاریخ طب را به صورت منظم و مدون ارائه کرد و آن را از سحر و جادو جدا ساخت بود ( ۴۶۰–۳۵۵ قبل از میلاد مسیح ) . پس از وی جالینوس ( سال ۱۹۹–۱۲۹ میلادی ) مدرسه جدیدی برای تشریح بنا کرد و آثارش برای مدت بیش هزار سال، اساس عقاید طبیعی دانان قرار گرفت. طب مزاجی در واقع، اساس روش درمانی بقراط و جالینوس بود. نجم آبادی در کتاب تاریخ طب در ایران، ضمن اشاره به این مطلب می نویسد که «مکتب طبی زرتشت خیلی پیش تر از مکاتب طبی یونان، در عالم وجود داشته است»؛ اما به هرحال در میان مورخان درباره سرآغاز طب مزاجی اتفاق نظر وجود ندارد. آقای سیریل الگود نویسنده کتاب تاریخ پزشکی ایران در صفحه ۳۶ این کتاب عنوان کرده است:" تا آنجا که از اطلاعات به دست آمده معلوم می شود، در ایران قدیم وضعیت طب پیشرفته تر از آشور بود حتی به جرئت می توان پا را فراتر نهاده بودند؛ ایرانیان اصول آن چیزی را که طب یونانی نامیده شده به یونانیان آموزش داده اند حتی خود یونانی ها هم فرضیه طبایع چهارگانه خود را یک فرضیه بیگانه می شناختند و به رسم آن زمان، آن را ایرانی می پنداشتند. "
