فسا از شهرهای تاریخی ایران است. قدمت این شهر دست کم به زمان هخامنشیان برمی گردد که در آن زمان نام این شهر «پسه» یا «پسا» بوده که این نام به مرور به فسا تبدیل می شود.
در باب سازنده یا سازندگان و زمان ایجاد شهر فسا، اقوال مختلفی در کتابهای تاریخی و جغرافیایی بیان گردیده که عمدهٔ آنان بنای شهر را به عهد شاهان اساطیری ( پیشدادیان و کیانیان ) مربوط دانسته اند. حمدالله مستوفی در نزهةالقلوب در یک جمع بندی از نظرات پیشینیان خود در مورد زمان وسازندگان شهر فسا می نویسد:
... [مشاهده متن کامل]
«در اول «پسابن طهمورث» دیو بند ساخته بود، خراب شد. «گشتاسب بن لهراسب کیانی» تجدید عمارتش کرد و نبیره اش «بن اسفندیار» به اتمام رسانید ودر آخر، «ساسان» آن را نام کرد… در اول مثلث بود تا به عهد «حجاج بن یوسف ثقفی» عاملش «آراد مرد» به فرمان او از شکل بگردانید و تجدید عمارت کرد و چون از شبانکارگان خرابی یافت «اتابک چاولی» باز مأمور گردانید. شهری سخت بزرگ بوده واَعمال و نواحی بسیار دارد. »
در زمان هخامنشیان شهر فسا و نواحی اطرافش پررونق و آباد بوده، چنان که مطابق الواح گلی تخت جمشید، «اَرتَخم» حاکم فسا، مزد ۱۵۰ کارگری که در بشی یا ( فسا ) و کبرپیش ( خفر ) کار می کردند از خزانه دار کل پارس «راتی بیندا» خواسته است.
در دوره ساسانیان، از یک سو وجود بقایای شهر، دژ و آتشکده ساسانی و از سوی دیگر حضور فساییان در امور سیاسی و فرهنگی آن زمان نشانگر آن است که فسا در دوره ساسانیان از جایگاه و رونق خاصی برخوردار بوده است، چنان که قاضی القضات انوشیروان، فسایی بود و در همین دوران «زرادشت بن خرگان» عقاید خود را در قالب ( دریست دین ) در ایران و روم منتشر کرد و تزلزل جدی در نظام طبقاتی ساسانی به وجود آورد. به طور کلی در دوران ساسانی و مقارن ظهور اسلام، شهر فسا به عنوان بزرگترین شهر کوره دارابگرد به شمار می آمده.
فسا در سال ۱۷ هجری پس از نبردی سهمگین به دست مسلمانان فتح گردید و «ساری بن زنیم» و پس از آن «آزادمرد» ( شاید ایرانی بوده که نام فارسی داشته ) به حکومت فسا منصوب شدند.
در قرن اول هجری فسا مرکز ضرب سکه بود. وجود رفاه، امنیت و توسعه اقتصادی شاخصه ای بود که در تمامی نوشته های سیاحان و جغرافی دانان مسلمان داخلی یا خارجی این دوران به فسا نسبت داده شده است. این جغرافی دانان ضمن بررسی ویژگیهای محصولات و مصنوعات فارس در مورد تولیدات و صادرات فسا می نویسند:
در باب سازنده یا سازندگان و زمان ایجاد شهر فسا، اقوال مختلفی در کتابهای تاریخی و جغرافیایی بیان گردیده که عمدهٔ آنان بنای شهر را به عهد شاهان اساطیری ( پیشدادیان و کیانیان ) مربوط دانسته اند. حمدالله مستوفی در نزهةالقلوب در یک جمع بندی از نظرات پیشینیان خود در مورد زمان وسازندگان شهر فسا می نویسد:
... [مشاهده متن کامل]
«در اول «پسابن طهمورث» دیو بند ساخته بود، خراب شد. «گشتاسب بن لهراسب کیانی» تجدید عمارتش کرد و نبیره اش «بن اسفندیار» به اتمام رسانید ودر آخر، «ساسان» آن را نام کرد… در اول مثلث بود تا به عهد «حجاج بن یوسف ثقفی» عاملش «آراد مرد» به فرمان او از شکل بگردانید و تجدید عمارت کرد و چون از شبانکارگان خرابی یافت «اتابک چاولی» باز مأمور گردانید. شهری سخت بزرگ بوده واَعمال و نواحی بسیار دارد. »
در زمان هخامنشیان شهر فسا و نواحی اطرافش پررونق و آباد بوده، چنان که مطابق الواح گلی تخت جمشید، «اَرتَخم» حاکم فسا، مزد ۱۵۰ کارگری که در بشی یا ( فسا ) و کبرپیش ( خفر ) کار می کردند از خزانه دار کل پارس «راتی بیندا» خواسته است.
در دوره ساسانیان، از یک سو وجود بقایای شهر، دژ و آتشکده ساسانی و از سوی دیگر حضور فساییان در امور سیاسی و فرهنگی آن زمان نشانگر آن است که فسا در دوره ساسانیان از جایگاه و رونق خاصی برخوردار بوده است، چنان که قاضی القضات انوشیروان، فسایی بود و در همین دوران «زرادشت بن خرگان» عقاید خود را در قالب ( دریست دین ) در ایران و روم منتشر کرد و تزلزل جدی در نظام طبقاتی ساسانی به وجود آورد. به طور کلی در دوران ساسانی و مقارن ظهور اسلام، شهر فسا به عنوان بزرگترین شهر کوره دارابگرد به شمار می آمده.
فسا در سال ۱۷ هجری پس از نبردی سهمگین به دست مسلمانان فتح گردید و «ساری بن زنیم» و پس از آن «آزادمرد» ( شاید ایرانی بوده که نام فارسی داشته ) به حکومت فسا منصوب شدند.
در قرن اول هجری فسا مرکز ضرب سکه بود. وجود رفاه، امنیت و توسعه اقتصادی شاخصه ای بود که در تمامی نوشته های سیاحان و جغرافی دانان مسلمان داخلی یا خارجی این دوران به فسا نسبت داده شده است. این جغرافی دانان ضمن بررسی ویژگیهای محصولات و مصنوعات فارس در مورد تولیدات و صادرات فسا می نویسند:
