تاریخ طبرستان

ساکنان کهن دریای مازندران از غرب به شرق به ترتیب اقوام کادوسیان و آناریاکه و آمارد و تپورها بودند. سرزمینی که امروزه مازندران نامیده می شود دوران هخامنشیان، ورکانه نامیده می شد و پیش از اسلام، تپورستان ( به پارسی میانه: ) نامیده می شد که برگرفته از نام قوم تپوری ( به یونانی: Τάπυροι، تَپیری ) می باشد که پس از اسلام قوم تبری نام گرفتند و سرزمینشان تبرستان نامیده شد. تپوری ها قومی باستانی و از اقوام ایرانی تبار که در تپورستان جنوب دریای مازندران سکونت داشتند و تیره هایی از این قوم در نواحی همچون هیرکانیا، پارت، ماد و سکاستان و ارتفاعات شرقی البرز سکونت داشتند. تپورها قومی گسترده پیش از آریایی ها بوده اند که به وسیلهٔ اقوام مهاجر ایرانی به نواحی کوهستانی عقب رانده شدند. محققین تپوری ها را از بومی های مازندران و نواحی آن از زمان قبل از آمدن آریان ها به ایران می دانند. طبق نظر استرابون، تپورها در حد فاصل آماردها و هیرکانیه و همچنین ارتفاعات شمال کشور زندگی می کردند. ( یعنی میان آمل و گنبد امروزی و ارتفاعات البرز ) اما دیاکونوف نوشته: «تپورها در هیرکانیه ساکن بودند و تحت نفوذ هیرکانیان. » مرز شرقی آن ها استرآباد و مرز غربی آن ها از کلار و چالوس بود. شهرهای آمل، چالوس، کلار، سعیدآباد و رویان جزئی از سرزمین تپورها بودند. مازندران بخشی از تپورستان است و شهرهای آمل، ساری، کجور و کلاردشت از مراکز تاریخی طبرستان بودند. استرابون تپورها را ساکن پنج مکان متفاوت می داند. وی گروهی از تپورها را به عنوان کوهنشین های شمال کشور در کنار آمارد نام می برد. وی گروه دیگری از تپورها را میان هیرکانی ها و دربیک ها نام می برد. وی دسته دیگر از تپورها را میان هیرکانی ها و آریا نام می برد. وی دسته دیگر از تپورها را در ماد نام می برد و مکان دسته دیگر از تپورها را در کنار آناریاکه ها می داند و دسته دیگری از تپورها را در کنار اقوام آمارد و کادوسی به عنوان کوهنشین های شمال یاد می کند. ظاهراً ایشان قبایل گسترده ای بودند که با آمدن آریایی ها عقب رانده شدند. به گزارش لوسیوس فلاویوس آریان گزنفون مورخ یونانی اسکندر مقدونی به سرزمین آماردها لشکر کشید و بر آماردها پیروز شد و آنان را تحت فرمان ساتراپ تپورها به نام فرادات قرار داد. آماردها و تپورها بعدها جز ساتراپ پارت درآمدند. فرهاداول پادشاه اشکانی در حدود سال ۱۷۶ قبل از میلاد آماردها را تحت انقیاد خود درآورد و آنان را به خاراکس ( گرمسار ) در ری کوچانید. در مسکوکات سلاطین مستقل مازندران که خود سکه می زدند نام پادشاه تاپورستان آمده است.