از دوره قبل از اسلام سرخس اطلاع درستی در دست نیست اما فردوسی در شاهنامه و در داستان«جنگ هفت گردان»از سرخس چنین یاد کرده است.
همچنین در داستان آگاه شدن افراسیاب از طوس و سپاه او می گوید:
اگر همان طور که اظهار نظر کرده اند که فردوسی ماخذی از تاریخ ایران شرقی در اختیار داشته، و از آن تاریخ در اشعار خود استفاده می کرده است، معلوم می شود که نام سرخس از دیرترین ایام تاریخ ما - که هنوز مبهم است - وجود داشته است.
... [مشاهده متن کامل]
چنان که تاریخ می گوید یزدگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی پس از شکست از اعراب برای تجدید حیات سیاسی خود به شرق ایران آمد و بالاخره به دست آسیابانی در شهر مرو کشته شد. با توجه به استیلا و اقتدار اعراب بر خراسان و دیگر توابع، در این دوره مرو، شهری آباد بود و نیشابور نیز شهری بزرگ و آبادان، سرخس در نیمه راه این دو شهر از مزایا وسهم خوبی بهره می برد. جغرافی دانان و نویسندگان قرن سوم و چهارم به طور مستقیم و غیر مستقیم دربارهٔ سرخس چنین ذکر کرده اند که این شهر در آن زمان آبادانی چشمگیری داشته است. شاید بتوان فضل بن یحیی سرخسی وزیر با تدبیر مامون عباسی را در آبادانی سرخس، در دوره حکومت عباسیان مؤثر دانست. یعقوبی جغرافی دان قرن سوم هجری در کتاب تاریخ نیشابور صفحه ۱۹ دربارهٔ سرخس چنین می گوید: سرخس سرزمینی باشکوه و شهر آن بزرگ و در بیابانی ریگزار واقع است و مردمی به هم آمیخته در آن سکونت دارند، عبدالله بن خازم سلمی در زمان خلافت عثمان آن را فتح کرد. صاحب حدود العالم درباره سرخس چنین می گوید: سرخس شهری است بر راه اندر و اندر میان بیابان نهاده و ایشان را یکی خشک رود ( فصلی ) است که اند میان بازار می گذرد و بوقت آبخیز اندرو آب رود و بس جای با کشت و برز است و مردمان قوی ترکیب اند و جنگی و خواسته ایشان شتر است.
سلطان سنجرسلجوقی ازسال ۴۹۰ تا ۵۵۲ هجری قمری سال ها در مرو پایتخت داشت. توقف وی در مرو، نه تنها در آبادانی آن جا اثر کرد بلکه در نتیجه امنیت و پیشرفت دراین زمان، در شهرهای دیگر ایران مانند سرخس که همسایه غربی مرو بود نیز محسوس بود. از آثار سلجوقیان می توان به اثر بسیار نفیس، بنام مقبره لقمان بابا و رباط شرف که در مسیر جاده ابریشم قرارداشت، نام برد.
لقمان بابا
مقبره شیخ لقمان که از عرفای قرن چهارم هجری و معاصر ابوسعید ابوالخیر بود، بنایی است عظیم و بسیار با شکوه، این بنا از آجر ساخته شده است و دارای تزئینات گچی، گچ بری، و آجرکاری ممتاز می باشد که پس از گذشت بیش از هشتصد سال هنوز با ابهت و صلابت خود را در کنار شهر سرخس گردن فرازی می کند.
همچنین در داستان آگاه شدن افراسیاب از طوس و سپاه او می گوید:
اگر همان طور که اظهار نظر کرده اند که فردوسی ماخذی از تاریخ ایران شرقی در اختیار داشته، و از آن تاریخ در اشعار خود استفاده می کرده است، معلوم می شود که نام سرخس از دیرترین ایام تاریخ ما - که هنوز مبهم است - وجود داشته است.
... [مشاهده متن کامل]
چنان که تاریخ می گوید یزدگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی پس از شکست از اعراب برای تجدید حیات سیاسی خود به شرق ایران آمد و بالاخره به دست آسیابانی در شهر مرو کشته شد. با توجه به استیلا و اقتدار اعراب بر خراسان و دیگر توابع، در این دوره مرو، شهری آباد بود و نیشابور نیز شهری بزرگ و آبادان، سرخس در نیمه راه این دو شهر از مزایا وسهم خوبی بهره می برد. جغرافی دانان و نویسندگان قرن سوم و چهارم به طور مستقیم و غیر مستقیم دربارهٔ سرخس چنین ذکر کرده اند که این شهر در آن زمان آبادانی چشمگیری داشته است. شاید بتوان فضل بن یحیی سرخسی وزیر با تدبیر مامون عباسی را در آبادانی سرخس، در دوره حکومت عباسیان مؤثر دانست. یعقوبی جغرافی دان قرن سوم هجری در کتاب تاریخ نیشابور صفحه ۱۹ دربارهٔ سرخس چنین می گوید: سرخس سرزمینی باشکوه و شهر آن بزرگ و در بیابانی ریگزار واقع است و مردمی به هم آمیخته در آن سکونت دارند، عبدالله بن خازم سلمی در زمان خلافت عثمان آن را فتح کرد. صاحب حدود العالم درباره سرخس چنین می گوید: سرخس شهری است بر راه اندر و اندر میان بیابان نهاده و ایشان را یکی خشک رود ( فصلی ) است که اند میان بازار می گذرد و بوقت آبخیز اندرو آب رود و بس جای با کشت و برز است و مردمان قوی ترکیب اند و جنگی و خواسته ایشان شتر است.
سلطان سنجرسلجوقی ازسال ۴۹۰ تا ۵۵۲ هجری قمری سال ها در مرو پایتخت داشت. توقف وی در مرو، نه تنها در آبادانی آن جا اثر کرد بلکه در نتیجه امنیت و پیشرفت دراین زمان، در شهرهای دیگر ایران مانند سرخس که همسایه غربی مرو بود نیز محسوس بود. از آثار سلجوقیان می توان به اثر بسیار نفیس، بنام مقبره لقمان بابا و رباط شرف که در مسیر جاده ابریشم قرارداشت، نام برد.
لقمان بابا
مقبره شیخ لقمان که از عرفای قرن چهارم هجری و معاصر ابوسعید ابوالخیر بود، بنایی است عظیم و بسیار با شکوه، این بنا از آجر ساخته شده است و دارای تزئینات گچی، گچ بری، و آجرکاری ممتاز می باشد که پس از گذشت بیش از هشتصد سال هنوز با ابهت و صلابت خود را در کنار شهر سرخس گردن فرازی می کند.
