تاریخ سجستان تعریب

[ویکی نور] تاریخ سجستان، کتابی است به زبان عربی که از متن فارسی آن با عنوان «تاریخ سیستان»، عنوانی که مرحوم ملک الشعراء بهار برای آن برگزیده، ترجمه شده و به بیان رویدادهای سیستان، از قدیمی ترین زمان ها تا اواخر قرن هفتم هجری می پردازد. تاریخ دقیق تألیف این کتاب معلوم نیست. به نوشته ملک الشعرای بهار، مصحح تاریخ سیستان، این کتاب حدوداً بین سال های 445 تا 725 تألیف شده است.
برخی، اصل تاریخ سیستان را عربی دانسته اند که به فارسی برگردانیده شده، اما بهار این ادعا را رد کرده و نوشته است که گاه مطالبی از متون عربی به آن اضافه شده است.
بهار «تاریخ سیستان» را، به اعتبار شیوه تحریر آن و ذکر کردن مطالب تاریخی تا سال 448ق. و ایجاد شدن هفده سال وقفه در نقل رویدادهای تاریخی، به دو قسمت تقسیم کرده و مولانا شمس الدین محمد موالی را مؤلف قسمت نخست و محمود بن یوسف اصفهانی را مؤلف قسمت دوم دانسته است.
قسمت اول کتاب - که یک سوم حجم کتاب را دربرمی گیرد - در زمان ابوالفضل نصر بن احمد (متوفی 465) ملقب به تاج الدین، امیر سیستان، تألیف شده و در آن رویدادهای سیستان از تاریخ تشکیل آن تا 448ق. آمده است. قسمت دوم، ادامه وقایع از 465 تا 725ق. است. ظاهراً اصل این کتاب عنوان بندی نداشته و مصحح، مطالب آن را عنوان بندی کرده است.
کتاب با حمد خداوند آغاز می شود و مؤلف در چند صفحه نخست از برخی شخصیت های ایران باستان و نام های سیستان، حدود جغرافیایی و شمار شهرها و نیز مذهب اهل این دیار یاد می کند. سپس به داستان ابرهه، داستان میلاد پیامبر اکرم(ص)، خلافت خلفای راشدین و...می پردازد. مهم ترین مطالب قسمت اول عبارت است از: توضیحاتی درباره عیاران و خوارج سیستان؛ نامه هارون الرشید به حمزه بن عبداللّه (متوفی ح 213)، از رؤسای خوارج در سیستان، و پاسخ او به هارون که از گزارش های ممتاز و منحصربه فرد این کتاب است؛ مؤلف مطالب جدیدی درباره تسلط ترکان بر سیستان دارد؛ و شرح مفصّلی درباره امیران صفاری و فتوحات آنان ارائه می دهد و بر خلاف نوشته های مورخانِ دولت های رقیب؛ مانند سامانیان و سلجوقیان و غزنویان - که به دشمنی با صفاریان پرداخته بودند - از آنان به نیکی یاد می کند.