تاریخ خراجی. [ خ ِ خ َ ] ( ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) سنه مالیه. سنه خراجیه. سال خراجی. فصل دریافت خراج و مالیات. تقی زاده در گاه شماری آرد: علاوه بر آنکه بر اثر انتشار علوم یونانی و مخصوصاً علم نجوم بین مسلمین ، آنها ناقص بودن سال 365روزه از سال شمسی حقیقی و نقائص و معایب این حساب را درعمل دریافته و از طرف دیگر عملی نبودن کبیسه 120ساله را متوجه شدند مداومت خلفاء به افتتاح خراج در ایران در نوروز ( شاید به پیروی ساسانیان در اواخر سلطنتشان که نوروز در ماه اول تابستان بوده ) باآنکه نوروز در قرن سوم و چهارم هجری ببهار افتاده بود موجب کلفت و زحمت دهقانان ایران گردیده و بدین جهت مکرراً در ثابت کردن محل نوروز در سال شمسی و اجرای کبیسه رومی در سال ایرانی اقدام شد. نه تنها جلو رفتن نوروزو تغییر موقع شروع به اخذ و جمع مالیات بلکه اساساًعدم تناسب سال و ماه قمری با امور عرفی و مخصوصاً با امر خراج که در واقع طبعاً مربوط به امر زراعت و بدست آمدن محصول بود و اشکال عظیم اخذ خراج و پرداخت رواتب با سال و ماه قمری و بنابراین لزوم وضع بنیان امور مالی دولت بر اساس سال شمسی در طول تاریخ دوره ٔاسلامی و طی قرون همیشه از گاهی بگاهی نظر اولیای امور ممالک اسلامی را جلب نموده و ملوک و ولات را بر آن میداشت که سال شمسی را مدار عمل قرار دهند. بقول بیرونی از عهد هشام بن عبدالملک خلیفه اموی ( 105 - 125 هَ. ق. ) شکایت دهاقین ایران در باب جلو افتادن نوروز بلند شد و به خالدبن عبداﷲ قسری ( که در سالهای 106- 120 هَ. ق. والی عراق بود ) شکایت بردند و او بهشام نوشت ولی چنانکه ذکرش گذشت هشام جرأت نکرد که اجازه اجرای کبیسه بدهد. در زمان خلافت هارون الرشید ( 170 - 193 هَ. ق. ) باز ملاکین ایران به یحیی بن خالد برمکی وزیر، متوسل شده و خواستار شدند که نوروز را دوماه عقب تر ببرد و وی خواست این کار را بکند ولی دشمنان وی او را متهم ساختند که تعصب زردشتی دارد، لذا ترسید و از اقدام به این عمل خودداری نمود. بعدها متوکل علی اﷲ خلیفه عباسی در سنه 243 هَ. ق. در نتیجه داستانی که بیرونی بنقل از صولی و حمزه اصفهانی شرح داده حکم اجرای کبیسه داده و خواست نوروز را در 17 ژوئن رومی ( حزیران ) ثابت گرداند ولی بعلت وفات وی کار پیشرفت نکرده و انجام نیافت تا عاقبت المعتضد باﷲ در سنه 282 کبیسه را جاری ساخته و نوروز یعنی اول فروردین ماه را که در آن سال مطابق 12 آوریل بود در 11 ژوئن ( که در موقع وفات یزدگرد در آن جا بوده ) یعنی بجای اول خردادماه سال 264 یزدگردی قرار داده و بواسطه اتخاذ کبیسه ای نظیر کبیسه رومی در همانجا ثابت ساخت و مقرر شد که بعدها موقع افتتاح خراج همیشه از آن تاریخ باشد و این سال معتضدی ظاهراً برای امر مالیات در جریان ماند.بیشتر بخوانید ...
