[ویکی فقه] تاریخ جهانگشای، کتابی درباره تاریخ مغول و خوارزمشاهیان و اسماعیلیان تا ۶۵۵، به فارسی، تألیف عطاملک جوینی در حدود ۶۵۰ یا ۶۵۱ تا ۶۵۸ می باشد.
این کتاب از منابع معتبر در تاریخ مغول است، زیرا مؤلف آن سال ها در دربار ارغون و هولاکو و پسرانش، اَباقا و تگودار، صاحب منصب و شاهد بسیاری از رخدادهای آن دوره بوده و برخی حوادث گذشته را نیز از شاهدان آن ها و از خاندان خود - که از درباریان خوارزمشاهیان و مغولان بوده اند - شنیده بوده است.
همچنین هنگام اقامت در مغولستان در ۶۵۰ـ۶۵۱، به تاریخ سرّی مغولان دسترسی داشته است و ظاهراً مغولانی که به حوادث اِشراف داشته و معتمد بوده اند، آن را برای وی ترجمه کرده بوده اند.
جوینی از منابع اسلامی نیز در نوشتن کتاب بهره فراوان برده است.
مطالب تاریخ جهان گشای درباره اسماعیلیه نیز اهمیت دارد، زیرا پس از فتح قلعه اَلَموت، به دستور هولاکو کتابخانه الموت در اختیار جوینی قرار گرفت و او تاریخ اسماعیلیه را از منابع آن جا استخراج کرد.
محتوای کتاب تاریخ جهان گشای
تاریخ جهان گشای مشتمل بر سه جلد است: جلد نخست، شامل تاریخ چنگیز و فتوحات او، دوران سلطنت اوگتای قاآن (پسر چنگیز) و سلطنت گیوک خان (پسر اوگتای)؛ جلد دوم، شامل تاریخ خوارزمشاهیان و قراختائیان، گورخانیان و سرگذشت حکام و شحنگان مغول در عهد اوگتای قاآن تا ورود هولاکو؛ جلد سوم، شامل تاریخ منکوقاآن و تفصیل حمله هولاکو به ایران، قلع و قمع اسماعیلیه و تاریخ ملوک اسماعیلیه الموت و شرح مذهب اسماعیلیان تا انقراضشان.
در برخی از نسخه های این کتاب فصلی هم در شرح فتح بغداد به دست هولاکو، نوشته خواجه نصیرالدین طوسی، آمده است.
تنوع موضوعی کتاب
تاریخ جهان گشای تاریخ سیاسی محض نیست، زیرا مؤلف هنگام شرح وقایع، در باره اوضاع اقتصادی، اجتماعی، بافت شهر ها و موقعیت جغرافیایی آن ها و اسامی قدیمی شهر ها نیز توضیحات منحصر به فردی داده است.
در این کتاب درباره بت پرستی اویغوران و «قامانِ» (دانندگانِ سحر) اویغوری نیز مطالب جالبی آمده و درباره بسیاری از اصطلاحات اقتصادی، زمین داری، مناصب درباری و نظامی - که از دوره مغول در سرزمینهای اسلامی رایج شده - توضیح داده شده است.
جوینی با آن که از دیوان سالاران مغول بود، ضمن شرح وقایع از بیان حقایق ابا نداشت و چهره حقیقی مغولان را آشکار می کرد.
او در این کتاب بی طرفانه به بررسی و تحلیل علل شکست سلطان محمد خوارزمشاه و سلطان جلال الدین و قیام تارابی و بسیاری حوادث دیگر پرداخته و از این لحاظ شیوه تاریخ نگاری او به شیوه ابن خلدون نزدیک است.
وی هنگام ذکر ارقام و اعداد گاه اغراق کرده است، مانند اشاره به «هفتاد هزار لشکر».
کیفیت نثر تاریخ جهان گشای
...
این کتاب از منابع معتبر در تاریخ مغول است، زیرا مؤلف آن سال ها در دربار ارغون و هولاکو و پسرانش، اَباقا و تگودار، صاحب منصب و شاهد بسیاری از رخدادهای آن دوره بوده و برخی حوادث گذشته را نیز از شاهدان آن ها و از خاندان خود - که از درباریان خوارزمشاهیان و مغولان بوده اند - شنیده بوده است.
همچنین هنگام اقامت در مغولستان در ۶۵۰ـ۶۵۱، به تاریخ سرّی مغولان دسترسی داشته است و ظاهراً مغولانی که به حوادث اِشراف داشته و معتمد بوده اند، آن را برای وی ترجمه کرده بوده اند.
جوینی از منابع اسلامی نیز در نوشتن کتاب بهره فراوان برده است.
مطالب تاریخ جهان گشای درباره اسماعیلیه نیز اهمیت دارد، زیرا پس از فتح قلعه اَلَموت، به دستور هولاکو کتابخانه الموت در اختیار جوینی قرار گرفت و او تاریخ اسماعیلیه را از منابع آن جا استخراج کرد.
محتوای کتاب تاریخ جهان گشای
تاریخ جهان گشای مشتمل بر سه جلد است: جلد نخست، شامل تاریخ چنگیز و فتوحات او، دوران سلطنت اوگتای قاآن (پسر چنگیز) و سلطنت گیوک خان (پسر اوگتای)؛ جلد دوم، شامل تاریخ خوارزمشاهیان و قراختائیان، گورخانیان و سرگذشت حکام و شحنگان مغول در عهد اوگتای قاآن تا ورود هولاکو؛ جلد سوم، شامل تاریخ منکوقاآن و تفصیل حمله هولاکو به ایران، قلع و قمع اسماعیلیه و تاریخ ملوک اسماعیلیه الموت و شرح مذهب اسماعیلیان تا انقراضشان.
در برخی از نسخه های این کتاب فصلی هم در شرح فتح بغداد به دست هولاکو، نوشته خواجه نصیرالدین طوسی، آمده است.
تنوع موضوعی کتاب
تاریخ جهان گشای تاریخ سیاسی محض نیست، زیرا مؤلف هنگام شرح وقایع، در باره اوضاع اقتصادی، اجتماعی، بافت شهر ها و موقعیت جغرافیایی آن ها و اسامی قدیمی شهر ها نیز توضیحات منحصر به فردی داده است.
در این کتاب درباره بت پرستی اویغوران و «قامانِ» (دانندگانِ سحر) اویغوری نیز مطالب جالبی آمده و درباره بسیاری از اصطلاحات اقتصادی، زمین داری، مناصب درباری و نظامی - که از دوره مغول در سرزمینهای اسلامی رایج شده - توضیح داده شده است.
جوینی با آن که از دیوان سالاران مغول بود، ضمن شرح وقایع از بیان حقایق ابا نداشت و چهره حقیقی مغولان را آشکار می کرد.
او در این کتاب بی طرفانه به بررسی و تحلیل علل شکست سلطان محمد خوارزمشاه و سلطان جلال الدین و قیام تارابی و بسیاری حوادث دیگر پرداخته و از این لحاظ شیوه تاریخ نگاری او به شیوه ابن خلدون نزدیک است.
وی هنگام ذکر ارقام و اعداد گاه اغراق کرده است، مانند اشاره به «هفتاد هزار لشکر».
کیفیت نثر تاریخ جهان گشای
...
wikifeqh: تاریخ_جهانگشای_جوینی