تاریخ جلالی

/jalAli/

لغت نامه دهخدا

تاریخ جلالی. [ خ ِ ج َ ] ( ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) مبداء تاریخی که به امر ملکشاه سلجوقی در ایران ایجاد شد. مؤلف کشاف اصطلاحات الفنون در ذیل کلمه تاریخ آرد: و از آن جمله تاریخ ملکی است که بتاریخ جلالی نیز نامیده میشود و این تاریخ بوسیله هشت تن از دانشمندان به امر جلال الدین ملکشاه سلجوقی وضع شده است که دستور داد تقویم را از رسیدن شمس به آغاز حمل شروع کنند، سالهای تواریخ مشهور با این تاریخ مطابقت نداشت از این رو این تاریخ را وضع کردند تا انتقال شمسی به اول حمل همیشه نخستین روز سال ایشان باشد و نام ماههایش همان نام ماههای یزدگردی بود با این فرق که با کلمه جلالی مقید شده بود، ابتدای این تاریخ روز جمعه بود و هنگام وضع این تاریخ نزول آفتاب در اول حمل در هیجدهم فروردین ماه قدیم بود که آنرا اول فروردین ماه جلالی حساب کردند و این هیجده روز را کبیسه قرار دادند، از این روست که گفته میشود مبداء تاریخ ملکی کبیسه ملکشاهی است و مبداء این تاریخ 163173 روز بعد از مبداء تاریخ یزدگردی است. ( کشاف اصطلاحات الفنون چ احمد جودت ج 1 ص 66 ). دائرةالمعارف اسلامی در ذیل کلمه جلالی آرد: جلالی ، یعنی «التاریخ الجلالی » در فارسی «تاریخ جلالی » = «تقویم جلالی » یا «تاریخ ملکی » و آن بنام سلطان جلال الدین ملکشاه بن الپ ارسلان سلجوقی نامیده شده وی در 467 هَ. ق. ( 1074-1075 م. ) دستور داد گروهی ازمنجمین را برصدخانه ای که جدیداً بنا کرده بود ( ولی بطور دقیق معلوم نیست در کجا واقع بود و بین شهرهای اصفهان و ری و نیشابور شک دارند ) احضار کرد، ازجمله ٔآنان شاعر و ریاضی دان بزرگ عمربن ابراهیم الخیامی بود و آنان را مأمور اصلاح تقویم قدیم ایران و تطبیق آن با نتایج ترصد و محاسبات نجومی کرد. تقویم ایرانی آن زمان ( تاریخ یزدگردی ) بر پایه ذیل قرار داشت :
سال دارای دوازده ماه سی روزی بود وبا پنج روز کسری ( «المسترقه »، فارسی «اندرگاه » ) که به هشتمین ماه ( آبان ) اضافه میگردید، مانند روزی که بماه فوریه می افزایند ولی چون هر سال دارای 365 روز و یک چهارم است در هر چهار سال یک روز خطا ایجاد میشد، و بدین طریق در هر 120سال یک ماه خلاف روی میداد، برای جبران آن در هر 120سال یک ماه اضافه می کردند بدینگونه که در سال صدوبیستم سالی 13ماهه داشتند. در این تقویم که پس از فتح عرب تقویم مسلمین جای آن گزینش گردید سهو و خطا همانگونه که در تقویم یولی وجود داشت موجود بود، ولی تقویم ایرانی نسبت به تقویم یولی در مرتبه مادون قرار دارد زیرا تقویم یولی در هر چهار سال یک بار تصحیح میشد اما تقویم ایرانی در هر 120 سال تصحیح میگردید. بطور دقیق نمیتوان دانست که تغییراتی که منجمین جلال الدین داده اند چه بوده است ، فقط این نکته مورد اتفاق است که آنان دوازده ماه سی روزی را با نامهای قدیمی بکار بردند و خمسه مسترقه را بر ماه دوازدهم اسپندارمذ ، در عربی اسفندارمذ افزودند و از طرف دیگر هر چهار سال روز ششمی اضافه میکردند ( ما بطور دقیق نمیدانیم کی ، ولی احتمالاً بعداز خمسه مسترقه سال ). درباب تعیین دوره نجومی مورد بحث که در پایان آن تقویم مزبور میبایست مجدداً با حقیقت موافقت داشته باشد، دو روایت وجود دارد که هیچکدام روشن نیست : طبق زیج الغبیک ( متوفی بسال 1446 م. ) هنگامی که این افزایش ( یک روز پس از هر چهار سال ) شش یا هفت بار تکرار میشد جز در پنجمین سال ( بجای سال چهارم ) محلی برای افزایش نمی ماند. طبق قول قطب الدین الشیرازی ( متوفی بسال 1311 م. ) این افزایش در هرپنج سال ، پس از هفت یا هشت بار افزایش در هر چهار سال انجام میشد.بیشتر بخوانید ...

فرهنگ فارسی

مبدائ تاریخی که بامر ملکشاه سلجوقی در ایران ایجاد شد .

فرهنگ معین

(خِ جَ ) (ص نسب . ) منسوب به ملکشاه سلجوقی است که در زمان وی وضع شده و سرآغاز آن سالِ ۴۷۱ ه .ق ./ ۱٠۷۹ م . می باشد. از این تاریخ به بعد، نوروز که زمان معینی نداشته ثابت گردیده ، روز اول سال قرار گرفت . که به نوروز سلطانی معروف شد.

پیشنهاد کاربران

بپرس