تاریخ جغرافیا

تاریخ جغرافیا شامل بسیاری از تاریخچه جغرافیایی است که در طول زمان و بین گروه های مختلف فرهنگی و سیاسی متفاوت است. این اندیشه از آناکسیماندر ( ۱۲۳۱/۳۲ – ۱۱۶۶/۶۷ سال پیش از هجرت ) ، که واپسین نویسندگان یونانی به بنیان گذار واقعی جغرافیا مطرحش نمودند - ، از طریق پاره ای از بازگویی های جانشینان او به ما رسیده است. آناکسیماندر را به نوآوری شاخص ها ( ابزار ساده و کارآمد یونانی که اندازه گیری اولیه از عرض جغرافیایی را انجام داد ) می شناسند. تالس و آناکسیماندر هم چنین به پیش گویی گرفت ها معروف اند. شالودهٔ جغرافیا را می توان در فرهنگ های دیرینه، از قبیل چین باستان، سده های میانه و دوران باستان ردیابی کرد. یونانیان نخستین بار جغرافیا را با هر دو سرفصل هنر و دانش یافته بودند و این را با نقشه نگاری، فلسفه، ادبیات و ریاضیات به دست آورده اند. بحث های گرمی در بارهٔ این که نخستین بار کی داوی کرد که زمین گرد می باشد، هست؛ که به اعتبار یا مراجعه به پارمنیدس، فیثاغورث یا اناکساغورث می شود گفت هر کدامشان با بهره گیری از توضیح گرفت ها توانست ثابت کند که زمین گرد است. با این وجود، او همانند بسیاری از معاصرانش بازهم باور داشت که زمین یک لوح هموار است. اراتوستن یکی از نخستین برآوردهایی که شعاع زمین را تخمین می زند را، به جا گذاشته است.
نخستین سامانهٔ خیلی دقیق خطوط دستگاه مختصات جغرافیایی به هیپارخوس ( ابرخس ) منسوب است. او دستگاه مبنای شصت تایی را به کار بست که از ریاضیات بابلی برگرفته شده بود. وی مدارها و نصف النهارها را به °۳۶۰، و هر درجه به '۶۰ تقسیم بندی کرد. او برای اندازه گیری طول جغرافیایی در محل های مختلف روی زمین، پیشنهاد کرد از گرفت ها برای تعیین اختلاف زمانی نسبی استفاده کنند. نقشه کشی گستردهٔ رومیان به خاطر کاوش هایشان در زمین های جدید، بعدها سطح بالای اطلاعاتی ای را برای بتلمیوس به منظور ساخت اطلس های موشکافانه گردهم آورد. وی با استفاده از دستگاه شبکه ای روی نقشه هایش و اتخاذ طول ۹۰/۹۲ کیلومتر به ازای هر درجه، کار هیپارکوس را پیش برد.
از بررسی و تحقیق ایرانیان قدیم در جغرافیا اطلاع زیادی در دست نداریم. دیرین ترین سندی که در این باره موجود است قسمت های بازمانده اوستا است که در پاره ای از بخش های آن اشاره هایی به وضع یا نام برخی سرزمین ها و دریاها و کوه ها و رودها رفته و در فرگرد یکم کتاب وندیداد[ ۱] از شانزده کشور آفریدهٔ اهورامزدا سخن به میان آمده است، ولی چون قسمت های علمی اوستا از میان رفته است در این باره بیش از این اطلاعی به دست نمی آید. پس از آن در سنگ نبشتهٔ بغستان ( بیستون ) به نام کشورهایی که داریوش می گوید بر آن ها فرمان روایی داشته ام برمی خوریم و از همین قبیل اطلاعات مختصر و جزئی در برخی از نوشته های یونانیان نیز مشاهده می شود. از روزگار ساسانیان نیز علاوه بر آنچه جسته گریخته در ضمن بعضی از کتب آن دوران آمده و به دست ما رسیده ‚ کتاب مستقل شهرستان های ایرانشهر که در آن نام و شرح مختصر شهرهای ایران و برخی از روایات افسانه ای دربارهٔ آن ها آمده، در دست است و به فارسی نیز ترجمه شده است. [ ۲] [ ۳]