تاریخ تفسیر سده معاصر

[ویکی فقه] بر اساس باور جمال الدین اسدآبادی (د ۱۳۱۴ق) که بنیان گذار جریان های اصلاحگرای دینی در سدۀ حاضر محسوب می گردد، قرآن منبعی مقدس و در بردارندۀ تمامی حقیقت و همۀ نیازهای زندگی بشری است.
در صورتی که قرآن به درستی فهم شود، می توان دریافت که مضامین آن کاملاً با عقل انطباق دارد. با تکیه بر این اصل، او معتقد بود که تفسیر قرآن باید متحول شود و با پیشرفت های دانش بشری هماهنگ گردد تا بتواند در زندگی جدید، در کنار تأمین نیازهای معنوی، به انسان مسلمان کمک کند تا زندگی این جهانی خود را نیز پیش برد. اندیشۀ اسدآبادی، به زودی توسط شاگردانش در کشورهای عربی توسعه یافت و نزد شیخ محمد عبده (د ۱۳۲۳ق)، به صورت یک نظریۀ تفسیری شکل گرفت. افکار اسدآبادی ـ عبده زمینه ساز مجموعه ای از مکاتب تفسیری در جهان اسلام شد که خود طیف های متنوعی را دربرمی گرفت.
تقسیم حرکت های اصلاحی در سدۀ اخیر
ابوالکلام آزاد (د ۱۳۷۹ق)، مفسر اصلاح طلب شبه قاره، حرکت های اصلاحی در سدۀ اخیر را به ۳ دسته تقسیم کرده است:۱. تجدّد طلبان غرب گرا که شاخص آنان سر سید احمد خان هندی است.۲. کسانی که به دنبال اصلاحات سیاسی و دفاع از حریم دین هستند، ولی آرمان آن ها احیای تعالیم دینی و سامان بخشیدن به وضع مسلمانان است و نیازی به اصلاح دین نمی بینند. شاخص آنان سید جمال الدین اسد آبادی است.۳. کسانی که به دنبال اصلاح دین هستند و بر این باورند که در دین تحریفاتی صورت گرفته، و تنها بازنگری در آموزه های دینی ضامن سعادت مسلمانان است. در رأس آن ها باید شیخ محمد عبده را نام برد.
انگیزۀ علماء برای رویکردهای تفسیری جدید
اصلاح طلبی و رفع نیازهای اجتماعی جهان امروز تنها انگیزۀ عالمان برای رویکردهای تفسیری جدید نبود، بلکه گاه انگیزه های دیگری در این میان دیده می شد. از جمله مواجه شدن مسلمانان با علوم جدید غربی و ناسازگاری بدوی که میان برخی برداشت ها از قرآن کریم با علم احساس می شد، برخی از مفسران را وادار می کرد تا به نحوی آشتی میان داده های علم جدید با قرآن را فراهم آورند. این انگیزه زمینه ساز گونه ای از تفسیر شد که به نام تفسیر علمی شهرت یافته است. در مقایسۀ میان رویکرد اصلاح طلبانه و علم گرایانه، باید گفت که رویکرد نخست بیش تر جنبۀ بازخوانی قرآن و بازگشت به قرآن برای فهمی دیگر دارد، در حالی که در رویکرد دوم هدف اصلی دفاع از قرآن و فراهم آوردن امکان برای ادامۀ باور به قرآن است و بیش تر جنبۀ دفاعی دارد. در سطور بعد، از این دو رویکرد به عنوان بازخوانی قرآن و دفاع از قرآن سخن خواهد رفت. به این دو رویکرد تحول گرا، باید رویکرد سنتی را نیز افزود که بدون توجه به تغییرات رخ داده در مقتضیات، همان شیوه های پیشین تفسیر را ادامه داده است. در تفاسیری که در اوایل عصر حاضر نوشته شده اند، می توان تفاوت میان این سه رویکرد را آشکارا دید، اما در تفاسیر بسیار جدید، گاه مرزهای آن ها برداشته شده، و اهداف گوناگون در عرض هم دنبال شده است.
رویکرد سنتی به تفسیر
...