تاریخ ترک. [ خ ِ ت ُ ] ( ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) مؤلف کشاف اصطلاحات الفنون در ذیل کلمه تاریخ آرد: و از آن جمله تاریخ ترک است و سالهای آن نیز شمسی حقیقی است و شب و روز را به دوازده قسمت تقسیم کنند و هر قسمت را «چاغا» نامند و هر «چاغ » را به هشت قسمت تقسیم کنند و هر قسمت را «کهنا» گویند و باز شب و روز را به ده هزار قسمت تقسیم کنند و هر قسمت را «فنکا» نامند. و سال شمسی بنابر ارصادشان 365 روز و 2436 فنکا می باشد و سال را به 24 قسمت متساوی تقسیم کنند 15 روز و218456 فنکا. و ابتداء سال هنگامی است که آفتاب بدرجه شانزدهم «دلو» رسد. و همین طور ابتدای باقی فصول در اواسط بقیه برجها قرار گیرند. اما ماههای آنها قمری حقیقی است و مبداء هر یک از آنها اجتماع حقیقی است و نام ماههای آن از اینقرار است : «آرام آی »، «ایکندی آی »، «اوجونج آی »، «دردونج آی »، «بیشنج آی »، «آلتیج آی »، «یتنج آی »، «سکینج آی »، «طوقتنج آی »، «لوترنج آی »، «ان بیرنج آی »، «چغشاباطآی » و در هر یک از ماههای قمری یک قسم زوج از اقسام سال که عدد آن دو برابر عدد آن ماه است ، پس اگر قسم زوج در ماهی روی ندهد چنانکه این امر هم ممکن است ، زیرا مجموع دو قسم بزرگتر از یک ماه است آن وقت آن ماه زاید بشمار می آید و آن را بزبان خودشان شون آی نامند و این ماه را از این روی زاید شمرند تا مبداء ماه اول همیشه در حوالی مبداء سال باشد و ماه مزبور همان ماه کبیسه ای است و ترتیب سالهای کبائس در نزد ایشان بهمان ترتیبی است که در نزد عرب وجود دارد. بعبارت دیگر ایشان یازده ماه را در هر سی سال قمری به ترتیب بهزیجوج «ادوط» کبیسه می گیرند و ماه کبیسه در موضع معینی از سال واقع نمیشود بلکه ممکن است در مواضع مختلف آن روی دهد و عدد ایام ماه در نزد آنان 29 یا 30 روز است. بیش از سه ماه متوالی ، ماه تام نیاید و بیش از دو ماه متوالی هم ماه ناقص روی ندهد و هرگاه از سالهای ناقصه یزدگردی 632 بیندازند و از باقیمانده سی ، سی طرح کنند تا آنکه سی روز یا کمتر ازآن باقی بماند در اینصورت اگر آن باقیمانده موافق یکی از سالهای مخصوص کبیسه باشد آنرا کبیسه گیرند و الا فلا. ولی اگر این ماه پس از هر یک از ماههای سال واقع شود آن وقت از راه استقراء و حساب اجتماعات آنرا بدست آورند، و باید دانست که ایشان را ادواری است : اول ، که آنرا دور عشری نامند و مدت آن ده سال است و برای هر سال آنان ،نام خاصی بزبان ترکی وجود دارد.بیشتر بخوانید ...
