تاریخ بخاری تعریب

دانشنامه اسلامی

[ویکی نور] تاریخ بخاری / تعریب. در سال 1385ق به اهتمام دو تن از فضلاء مصر به نام دکتر امین عبدالمجید بدوى و نصراللّه مبشر الطرازى به عربى ترجمه و منتشر گردید.
در ابتداى کتاب، مقدمه اى توسط مصحح نگاشته شده که به ترجمه ها و چاپ هاى این کتاب اشاره نموده است. در ادامه مقدمه مؤلف بیان شده و سپس متن اصلى کتاب که با ذکر جماعتى در بخارا که قاضى بوده اند، شروع گشته و بدون نظم و ترتیبى در بیان مطالب، به موضوعات متنوع و مختلف، در عین حال مفیدى پیرامون بخارا اشاره شده است.
به سبب ترجمه و تلخیص و اضافاتى که در متن اصلى تاریخ بخارا راه یافته، اختلاف هایى از لحاظ تاریخ و محتواى حوادث در روایات مکرر کتاب دیده مى شود.
تاریخ بخارا از حیث محتوا، به دلیل دارا بودن اطلاعات منحصر به فردى، از اوضاع پایتخت و تاریخ سامانیان، اهمیت ویژه دارد. این اثر همچنین، شامل اطلاعات گران بهایى است که از نظر زبان شناسى و سکه شناسى و باستان شناسى و تاریخى مورد استفاده محققان جدید قرار گرفته است، فهرستواره اى از مطالب تاریخ بخارا بدین قرار است: قُضات، وضع اقلیمى و توابع، اسامى شهر، بیت الطراز، بازار ماخ، ارگ و منازل پادشاهان، برخى محل ها و خاندان هاى مشهور، رودهاى بخارا، خراج، دیوار شهر، ربض (بارو)، ضرب درهم، فتح اسلامى، بناى مسجد جامع، نمازگاه عید، تقسیم شهر میان عرب و ایرانى، مقنَّع و سپیدجامگان، بخار خداها (لقب امراى بخارا)، نَسَب سامانیان و بالاخره دودمان و دولت امیران سامانى از آغاز تا انقراض این دولت در 389.

[ویکی نور] تاریخ بخارا، مهم ترین و قدیمی ترین تاریخ محلی بر جای مانده بخارا به فارسی. اصل این کتاب را ابوبکر محمد بن جعفر بن زکریا نَرشَخی در 332 به نام امیر نوح بن نصر سامانی به عربی نوشته است. از زندگی مؤلف آگاهی اندکی در دست است. به گفته سمعانی نرشخی از مردم قریه نَرشَخِ بخارا بود و در 286 زاده شد. او از ابوبکر بن حُریث و عبداللّه بن جعفر روایت کرده و در صفر 348 درگذشته است. سمعانی در این گزارش از تاریخ بخارا یادی نکرده، به همین سبب قزوینی در انتساب این کتاب، به نرشخی تردید کرده و ابوبکر منصور بَرسَخی را (منسوب به بَرسُخان از قرای بخارا) که سمعانی از تألیف او به نام تاریخ بخارا یاد کرده است.
از مآخذی که نرشخی از آن ها استفاده کرده، اطلاع دقیقی در دست نیست. با این حال، برخی محققان کوشیده اند تا منابع مورد استفاده مؤلف را تا حدودی روشن سازند.
در ابتدای کتاب، مقدمه ای توسط مصحح نگاشته شده که به ترجمه ها و چاپ های این کتاب اشاره نموده است. در ادامه مقدمه مولف بیان شده و سپس متن اصلی کتاب که با ذکر جماعتی در بخارا که قاضی بوده اند، شروع گشته و بدون نظم و ترتیبی در بیان مطالب، به موضوعات متنوع و مختلف، در عین حال مفیدی پیرامون بخارا اشاره شده است.
این کتاب را ابونصر احمد بن محمد بن نصر قُباوی (منسوب به قُبا، از شهرهای فَرغانه) به دلیل این که «بیشتر مردم به خواندن کتاب عربی رغبت ننمایند»، به درخواست دوستانش به فارسی ترجمه کرد و مطالبی را که بی فایده دانست، حذف کرد و به جای آن مطالبی از کتب دیگر؛ مانند خزاین العلوم ابوالحسن عبدالرحمان بن محمد نیشابوری، بر ترجمه خویش افزود. قباوی حوادث ناتمام روزگار نوح بن نصر و امرای بعد از او را ادامه داد. بار دیگر در 574 محمد بن زُفَر بن عمر این ترجمه را کوتاه کرد و به نام برهان الدین عبدالعزیز بن عمر بخاری، رییس حنفی بخارا و از بزرگان آل برهان، موشح ساخت. پس از محمد بن زُفَر شخص ناشناسی بار دیگر در این کتاب دست برده و حوادثی چون استیلای سلطان محمد خوارزمشاه در 604 بر بخارا، و غلبه لشکر مغول و تسخیر بخارا به دست چنگیزخان در 616 را بر کتاب افزوده است.
به سبب ترجمه و تلخیص و اضافاتی که در متن اصلی تاریخ بخارا راه یافته، اختلاف هایی از لحاظ تاریخ و محتوای حوادث در روایات مکرر کتاب دیده می شود.

پیشنهاد کاربران

بپرس