تاریخ بخارا خوقند و کاشغر

[ویکی نور] «تاریخ بخارا، خوقند و کاشغر»، کتابی است به زبان فارسی که توسط محمد حسن خان یاور به دستور ظل السلطان (مسعود میرزا فرزند ناصرالدین شاه) از متن ترجمه شده به زبان روسی، در 14 صفر 1321 ه.ق. به فارسی ترجمه شده است. متاسفانه هنوز متن اصلی این کتاب که به زبان فارسی نگارش یافته، منتشر نشده است.
در مورد زمان تالیف این کتاب چیزی نمی دانیم، در خود کتاب هم اشارهای به زمان تالیف آن نشده تا بتوان به حدس و گمان متوسل شد؛ ولی از آنچه که برمی آید، نویسنده در سال 1784 م. به دربار امیر شاه مراد (1784-1800 م.) به خدمتی دیوانی راه یافته و توانسته رویدادهای بخارا، خوقند و کاشغر را در سال 1859 میلادی به نگارش درآورد.
نویسنده به دلیل همنشینی و مصاحبت با درباریان و نیز اشرافی که بر رخدادهای دوران شاهان منغیت داشته توانسته تالیف خود را از هر نظر کامل و فنی ارائه کند. بنابراین این کتاب به وقایع نگاری و شرح رخدادهای درباریان خلاصه نمی شود؛ بلکه گوشه هایی از تاریخ اجتماعی، اعتقادی و نظامی مردم آن سامان را در کنار رخدادهای سیاسی بیان کرده است و گاهی هم نقش مردم را در لابلای رویدادها می توان دید که همین گزارش های گرانبها به ارزش و اهمیت کتاب افزوده است.
کتاب در دو بخش تدوین شده که هر دو بخش آن به سال 1276 ه.ق/ 1859 م. پایان پذیرفته است.
بخش اول از فرمانروایی امیر حیدر آغاز شده و به ذکر حکمرانان مملکت کاشغر پایان می پذیرد.