تاریخ ایران دوره تیموریان

[ویکی نور] "تاریخ ایران، دوره تیموریان" ترجمه بخشی از جلد ششم مجموعه ((تاریخ ایران کمبریج)) کاری از یعقوب آژند است که به تاریخ تیموریان اختصاص دارد. (این مجموعه را جمعی از پژوهش گران تدوین کرده و در هر فصل از آن جنبه ای خاص از تاریخ تیموریان را بررسی و تبیین نموده اند).
در ابتدا سخنی از یعقوب آژند در تابستان 1378 ش و سپس پیش گفتاری از پیتر جکسن در سال 1985 م ذکر شده، سپس مباحث کتاب در دوازده فصل با این موضوعات نظام یافته است: 1- آل جلایر, آل مظفر و سربداران/ ه.ر.رویمر 2- تیمور در ایران/ ه.ر.رویمر 3 - جانشینان تیمور/ ه. رویمور 4- سلسله های ترکمانان/ ه.ر.رویمر 5- تجارت در دوره تیموریان/ رونالد فریز 6- اوضاع اجتماعی و اقتصادی داخلی/ برت فراگز 7- علوم دقیقه در دوره تیموریان/ ای.س.کندی 8- مذهب در دوره تیموریان/ ب.س. امورتی 9- معماری در دوره تیموری/ پیندر - ویلسن 10- هنرهای تصویری در دوره تیموری/ بازیل گری 11- ادبیات فارسی در قلمرو تیموریان و ترکمانان/ ذبیح الله...صفا 12- حافظ و معاصرانش / آن ماری شیمل. کتاب با فهرست اعلام به پایان می رسد.
تیموریان یا گورکانیان ایران ( ه. ق) ( - م) دودمانی مغول تبار بودند. بنیادگذار این دودمان تیمور گورکانی بود که در آسیای میانه می زیست و سمرقند پایتختش بود. امیر تیمور کشوری وسیع و دولتی عظیم ایجاد کرد و خطه ما وراء النهر را به مقامی از اهمیت رسانید که تا آن زمان هیچ گاه بدان پایه نرسیده بود. او مرزهای خود را نخست در سرتاسر آسیای میانه و آن گاه سرتاسر خراسان و آن گاه همه بخش های ایران و عثمانی و بخش هایی از هندوستان گسترد. و چون فتوحات تیمور بیشتر جنبه یورش و هجوم داشت تا تسخیر واقعی غالب ممالک مفتوح به زودی از تصرف تیموریان خارج شد. با این حال ما وراء النهر مدتی مرکز دولتی شد که قسمت اعظم ایران و افغانستان را علاوه بر ولایات ما وراء النهر شامل بود. هنگامی که ممالک وسیع تیموری تجزیه یافت دوره هرج و مرج پیش آمد. به محض اینکه تیمور مرد، ترکان عثمانی و آل جلایر و ترکمانان درصدد تصرف ممالک از دست رفته خود برآمدند. با این وجود، اولاد تیمور موفق شدند که شمال ایران را در مدت یک قرن جهت خود نگاه دارند. ولی آنان غالباً با یک دیگر در نزاع بودند. با وجود این شاهرخ موفق شد که مناقشات اقوام خود را تا حدی رفع و قدرت و اعتبار مملکت را حفظ کند. اما پس از مرگ او ممالکش به قسمت های کوچک تر مجزا شد و بر اثر همین کیفیت صفویان و امرای شیبانی، آنها را به متصرفات خود ضمیمه کردند. با این حال خاندان تیموری از میان نرفت و نوادگان تیمور چندی پس تر فرمان روایی خود را به هندوستان بردند و دولت سلسله بابری را بنیاد گذاردند که اروپائیان آن را «مغول کبیر» می نامند
تیمور با اینکه بسیار خون ریز بود ولی به دانش و هنر کشش نشان می داد، از این رو هنرمندان و صنعت گران از کشتارهایش در امان می ماندند. فرزندان او نیز سیاست بنیادگذار دودمان تیموریان را پی گرفتند که می توان به تأسیس رصدخانه، مسجد و مدرسه اشاره کرد. هنر مینیاتور نیز در این دوره از تاریخ ایران به اوج خود رسید. خلیل نوه تیمور که بدو هیچ گونه شباهتی نداشت، اهتمام کامل به رفاه و سعادت مملکت معطوف داشت و خدماتی به علم و ادب کرد. شاهرخ طرف دار جدی علوم و صنایع بود و مسجد و بقعه مقدس رضوی که زیارت گاه شیعیان است از اوست. پسر او، الغ بیک فرمان داد زیجی ترتیب دادند. حسین بن بایقرا نیز حامی علوم و ادبیات بود. ابو سعید پادشاه توانا، با کفایت، هنر دوست این خاندان نیز خود هنرمند بود. او طرف دار متصوفه و اهل عرفان بود و مشایخ صوفیه را گرامی می داشت و بعد از او بود که خاندان تیموریان به صوفی گری روی آوردند
نوادگان پادشاهان تیموریان هنوز ساکن ایران هستند و اکثریت آنان در نواحی اطراف تهران به ویژه رودهن و تهران در مسلک صوفی گری هستند. زبان مادری بازماندگان این سلسله گویشی از ترکی است که خاص و ویژه خودشان است و پیوندهای خانواگی در بینشان بسیار رایج است. گفته می شود آنان بعضا شاخه ای از اهل حق نیز می باشند. لیکن اختلاف عقیده بسیاری بین آنان و دیگر پیروان اهل حق است. برای مثال سبیل خود را کوتاه نگاه داشته، محمد را خاتم انبیا دانسته و حتی علی را تنها یک انسان اما با روحیات خداوندی می شناسند