[ویکی نور] تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی (صفا). تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان پارسی تألیف ذبیح الله صفا می باشد.
این کتاب که نخستین جلد آن در 1332 خورشیدی در تهران به چاپ رسید، به قلمرو تاریخ ادبیات فارسی در قلمرو زبان فارسی نو (دری)؛ یعنی ادبیات ایران در روزگار اسلامی می پردازد و از دو دوره پیشین زبان فارسی (باستان و میانه)؛ یعنی ادبیات ایران پیش از اسلام سخن نمی گوید، اما در عنوان کتاب حتی پس از بازبینی چاپ های تازه اش، چنین چارچوبی در نظر نیامده است. این اثر افزون بر نقد، موضوع های سبک شناختی و جامعه شناختی (اجتماعیات) فراوانی را نیز در بر دارد؛ چنان که نیاز پژوهش گران را در هر یک از این زمینه ها بر می آورد.
مورخ ادبی، ناگزیر باید «ادبیات» را به روشنی تعریف کند تا قلمرو کارش را بشناسد و آشکار سازد که کدام متن ادبیات است و کدام یک ادبیات نیست. هر یک از کتاب های تاریخ ادبیات، دیدگاه نویسنده را در باره چیستی ادبیات می نماید. مورخان ادبی ایران، کمابیش همه آثار مکتوب تمدن فارسی زبانان را در جرگه ادب گنجانده و کتیبه ها، نوشته های علمی، تاریخی، جغرافیایی، رسائل دینی، مذهبی و... را ادبیات شمرده اند. ذبیح الله صفا، هرمان اته و استاد همایی بر این شیوه به نوشتن تاریخ ادبیات دست زدند.
زبانِ کتاب صفا، کمابیش یک دست و در همه جا علمی و پخته است و از سنت های ادبی فارسی زبانان پیشین وام می کند. این ویژگی اخیر در نظر برخی از خوانندگان، دور از ذهن و غریب نموده و عیب آن شمرده شده است. جلد اول کتاب با عنوان «تاریخ ادبیات در ایران، از آغاز عهد اسلامی تا دوره سلجوقی» در 716 صفحه، جلد دومش (از میانه قرن پنجم تا آغاز قرن هفتم)، در سال 1334 و جلد سوم آن در دو بخش (از اوایل قرن هفتم تا پایان قرن هشتم)، در سال های 1351 و 1352، جلد چهارم (از پایان قرن هشتم تا اوایل قرن دهم) در سال 1356 و جلد پنجم (از آغاز سده دهم تا میانه سده دوازدهم)، در سه بخش در سال های 1362، 1364 و 1370 منتشر شد.
امید بود که جلدهای بعدی کتاب، دست کم تا سده کنونی، یکی پس از دیگری به چاپ برسد، اما عمر نویسنده دانشمند آن در اردیبهشت 1378 به سر آمد و کارش به سرانجام نرسید، اما دوره پنج جلدی (هشت مجلد / 5907 صفحه) اثرش بارها در ایران چاپ شد. محتوای کتاب او در قالب چندین باب عرضه می شود که هر باب چند فصل و هر فصل چندین بهره دارد.
این کتاب که نخستین جلد آن در 1332 خورشیدی در تهران به چاپ رسید، به قلمرو تاریخ ادبیات فارسی در قلمرو زبان فارسی نو (دری)؛ یعنی ادبیات ایران در روزگار اسلامی می پردازد و از دو دوره پیشین زبان فارسی (باستان و میانه)؛ یعنی ادبیات ایران پیش از اسلام سخن نمی گوید، اما در عنوان کتاب حتی پس از بازبینی چاپ های تازه اش، چنین چارچوبی در نظر نیامده است. این اثر افزون بر نقد، موضوع های سبک شناختی و جامعه شناختی (اجتماعیات) فراوانی را نیز در بر دارد؛ چنان که نیاز پژوهش گران را در هر یک از این زمینه ها بر می آورد.
مورخ ادبی، ناگزیر باید «ادبیات» را به روشنی تعریف کند تا قلمرو کارش را بشناسد و آشکار سازد که کدام متن ادبیات است و کدام یک ادبیات نیست. هر یک از کتاب های تاریخ ادبیات، دیدگاه نویسنده را در باره چیستی ادبیات می نماید. مورخان ادبی ایران، کمابیش همه آثار مکتوب تمدن فارسی زبانان را در جرگه ادب گنجانده و کتیبه ها، نوشته های علمی، تاریخی، جغرافیایی، رسائل دینی، مذهبی و... را ادبیات شمرده اند. ذبیح الله صفا، هرمان اته و استاد همایی بر این شیوه به نوشتن تاریخ ادبیات دست زدند.
زبانِ کتاب صفا، کمابیش یک دست و در همه جا علمی و پخته است و از سنت های ادبی فارسی زبانان پیشین وام می کند. این ویژگی اخیر در نظر برخی از خوانندگان، دور از ذهن و غریب نموده و عیب آن شمرده شده است. جلد اول کتاب با عنوان «تاریخ ادبیات در ایران، از آغاز عهد اسلامی تا دوره سلجوقی» در 716 صفحه، جلد دومش (از میانه قرن پنجم تا آغاز قرن هفتم)، در سال 1334 و جلد سوم آن در دو بخش (از اوایل قرن هفتم تا پایان قرن هشتم)، در سال های 1351 و 1352، جلد چهارم (از پایان قرن هشتم تا اوایل قرن دهم) در سال 1356 و جلد پنجم (از آغاز سده دهم تا میانه سده دوازدهم)، در سه بخش در سال های 1362، 1364 و 1370 منتشر شد.
امید بود که جلدهای بعدی کتاب، دست کم تا سده کنونی، یکی پس از دیگری به چاپ برسد، اما عمر نویسنده دانشمند آن در اردیبهشت 1378 به سر آمد و کارش به سرانجام نرسید، اما دوره پنج جلدی (هشت مجلد / 5907 صفحه) اثرش بارها در ایران چاپ شد. محتوای کتاب او در قالب چندین باب عرضه می شود که هر باب چند فصل و هر فصل چندین بهره دارد.