تاجیک

فارس ( لرها و قشقایی ها ) به کسانی که لر و ترک نبودند و به زبان پارسی سخن میگفتند را تاجیک مینامیدند. در اشعار و سفرنامه های معتبر و قدیمی به زبان های عربی و انگلیسی به تبار مردم تاجیک معادل فارس در ایران اشاره شده. کتاب دستورالکاتب فی تایین المراتب نوشته محمدابن هندوشاه نخجوانی در زمان حکومت ایلخانان مغول و کتاب ایران و قضیه ایران نوشته جرج ن کرزن.

ترک تو بریخت خون تاجیک.
سعدی ( ترجیعات ) .
عرب دیده و ترک و تاجیک و روم
ز هر جنس در نفس پاکش علوم.
سعدی ( بوستان ) .
محمدامین گلستانه درمجمل التواریخ در شرح قتل نادرشاه آرد: آنکه از بدوحال نادرشاه تا زمانی که از سفر خوارزم برگشته عازم داغستان شد در امر سلطنت و جهانداری یگانه و از راه و رسم معدلت و عاجزنوازی فرزانه و در سلوک با قاطبه ایرانی نادر زمانه بود و اهالی ایران نیز از خرد وبزرگ و ترک و تاجیک فدویانه نقد جان را در راه او می باختند. ( مجمل التواریخ گلستانه ص 8 ) . || تازی. چادرنشین. صحرانشین. || تازیک. دونده. مردم کمرباریک و دونده : اسب تازیک و سگ تازیک. || جبان. ترسنده. || از اهل قبیله تاج ( تاژ، یعنی طی ) و مِن باب اطلاق جزو بکل ، عرب را گویند. و یکی از معانی تاجیک در پهلوی ، تازی یعنی عرب است. رجوع به سفرنامه مازندران و استرآباد رابینو بخش انگلیسی ص 78 و رجوع به تاجک و تازی و تازیک و تاژیک شود.

" هیچ چیز نمی تواند برادریِ ما را از میان بَرَد، هیچ چیز. نَه دین، نَه نگرش، نَه تازیِ فرومایه با پدیده های برساخته اَش
هر آنچه و هرآنکس که بخواهد به برادریِ ما آسیب بزند، ما آن را به زباله دانِ تاریخ می فرستیم.
به زودی یکی خواهیم شد و این یک " بایستگی" است.

( پاورقی ۱:از همین جاست که اعراب در گزارشات چینی های متقدم از غرب، به عنوان تا - هی شناخته شده اند. [هاورث]
پاورقی۲: پروفسور نلدکه معلومات بسیار مفیدی به آقای راس داده مبنی بر اینکه تاجیک ( به عبارت بهتر تاچیک ) و تازی، یک کلمه هستند، فقط اولی قدیمی تر از دومی است. چیک به معنی 《تعلق داشتن》 است و در این صورت معنی آن 《متعلق به قبیله تای》 خواهد بود. چیک در فارسی معاصر به زی تبدیل شده است. )
منبع:تاریخ رشیدی
تالیف:میرزا محمد حیدر دوغلات

این واژه ربطی به کلمه تازئ ندارد تازئ را ترکان به هر قوم غریبه از جمله فارس ها و عرب ها اطلاق میکردند و بعدها فارس ها آن را به عرب ها بکار بردند.
تازئ: یعنی غریبه و ناشناس و قوم غیرخودی
و هیچ قومی به خود عنوان غریبه را نمیدهد پس تاجیک از تازیک نیست، در تاریخ از واژه حمله تازی و تازیان استفاده مکرر شده که معنی غاتگران غریبه را دارد
برای تازئ در دیوان لغات ترک هم همین معنی آمده است.

برخی نام «تاجیک» را از قبیله ای به نام «تاج» گرفته اند ( نک‍ ‍‍ : داعی الاسلام، ذیل «تاجیک»؛ ذهنی، 216؛ قس: صدیقی، 229؛ عینی، 41 - 42؛ یعقوب شاه، 212 - 213، جم‍ : منسوب به تاج به معنای افسر، دیهیم، کلاه کیانی ) ، و برخی تاج را صورت مقلوب واژۀ «جـات» دانستـه اند ( نک‍ : سجادیـه، 177 ) . همچنین «تاجیک» همـان آریـایی و پـاک و نجیب و اصیـل زاده و میهمان نـواز معنا می دهد ( نک‍ : یعقوب شاه، 218 - 220 ) .
در متون پهلوی واژۀ «تاژیکان»، به معنای «عرب» آمده است: «که ما چه دیدیم از دشت تاژیکان» و «بیاوریم کین تاژیکان» ( در قطعه شعر مربوط به بهرام ورجاوند، نک‍ : متون پهلـوی، 160 - 161؛ نیـز بهار، 161 ) و بـاز از آمدنِ تاژیکان به ایرانشهر و رواج بخشیدن ایشان دُش دینی و دُش خواهی را ( نک‍ : بندهش، 31 ) . سبئوس، تاریخ نگار ارمنی، نیز واژۀ تاجیک را همه جا به معنی «عرب، اعراب» آورده است ( نک‍ ‍‍ : سبئوس1، جم‍ ؛ مسلمانیان قبادیانی، تاجیکان. . . ، 13؛ نیز نک‍ ‍: بارتولد، همان، 54 ) .
تاژیک و تاجیک به معانی گوناگون ضد و نقیض دیگری هم آمده است، مانند کودک عرب؛ قبیله ای از قبایل عرب؛ فرزند عرب که در میان عجم زاده و بزرگ شده است؛ طایفۀ غیرعرب، ترک و تبعۀ ترک و طایفۀ غیر ترک ( نک‍ ‍‍ : برهان قاطع، نیز نفیسی، علی اکبر، ذیل تاجیک؛ رامپوری، 183؛ دایرة المعارف فارسی، 1/591؛ میراحمدی، 237 ) .
1. Sebeos
برخی تاجیک را قومی از اقوام مغول پنداشته اند، در صورتی که مغولان غیر خود را تاجیک می نامیدند ( آقه باش قاجار، 271 -
272؛ بارتولد، همان، 61 ) و پان ترکیستها، مسلمانان شیعۀ شهر بخارا را فارس ـ تاجیک و سنیهای بخارا و اطراف آن را ازبک می خواندند؛ از این رو، بیشتر تاجیکان بخارا را ازبک می دانستند ( نک‍ ‍‍ : محیی الدینف، 375؛ اکرامی، 362 ) .
برخی نیز تاجیک را از ریشۀ «تات» و قومی آریایی ( افشار، 81؛ محیط طباطبایی، 108 بب‍ ؛دبیرسیاقی، 118بب‍ ؛ قس: بارتولد، همان، 59 ) ، و برخی هم آمیزه ای از قوم عرب و ایرانی، بعد از تسخیر ایران به وسیلۀ مسلمانان عرب می دانند ( کارلس، 155؛ قس: نفیسی، سعید، 136؛ نیز فیلد، 134، که تاجیکها را از نسل عربهایی می داند که در اوایل دورۀ مسیحیت یمن را ترک کرده، به شمال رفتند ) . سرزمین تاجیک، در سدۀ 6 م یکی از بخشهای مهم امپراتوری هخامنشیان بود. به نوشتۀ سوندرمان سغدیان عربها را «تاژیک» می گفته اند ( نک‍ ‍‍ : فرای، 113 ) ، اما او خود «تاجیکها» را مانویانی دانسته است که به فارسی نو صحبت می کنند، و از سدۀ 3ق/ 9م ادبیات مانوی برجسته ای به فارسی نو پدید آورده اند ( نک‍ ‍‍ : ص 56، 57 ) .
در سالنامه های چینی سدۀ 2م، از قومی به نامهای هماهنگ «ته آجی1»و «تائوچی2» یاد شده است که احتمال قوی می رود، صورت پیشین «تاجیک» در زبان چینیها باشد ( نک‍ ‍‍ :مسلمانیان قبادیانی، همان، 17؛ نیز سجادیه، 179 ) . تبتیها برای واژۀ تاجیک این صورتها را آورده اند:gzigs - , stag - gzig, rta - mjug, stag - bzhi, rtag ta - zig ( نک‍ ‍‍ : کوزنتسف، 45 ) . بنابر گزارش نویسنده ای چینی در کتاب خود ( تألیف: 694م ) ، ساکنان تخارستان را که در سدۀ 1 ق م می زیسته اند، «داشی» می گفته اند که یقیناً تاجیکِ امروزه اند ( نک‍ ‍‍ : نعمتف، 241 - 242؛ نیز مسلمانیان قبادیانی، همان، 18 ) . به گفتـۀ تورسان زاده، نام تاجیـک از آغاز پیدایش بر همۀ پارسی گویان عجم به کار رفته است ( ص60؛ نیز نک‍ ‍‍ : جاوید، 202 ) .
محیط طباطبایی با توجه به ابهام و تعقید کلمۀ تاجیک باور دارد که این کلمه صفتی برای ایرانی فارسی زبان بوده، و بر غیر ایرانی اطلاق نمی شده است و تاجیکها از قبیلۀ «طی» عرب نبوده اند و در اسناد کهنه و نو یافتۀ ختنی در سدۀ 4 ق صورت «تژیک» آمده است ( ص 104، 108، 113؛ نیز نک‍ ‍‍ : یعقوب شاه، 242، 247، که تاجیکها را قومی آریایی نژاد خوانده، و بر این باور است که تاجیک نام جدید نژادی تمام آریایی و فارسی زبان است ) .
1. taājī 2. tāuchī 3. tajignī
در دیوان لغات الترک نیز کلمۀ «تَژک» به معنای تاجیک آمده است ( کاشغری، 466؛ دبیرسیاقی، 152 ) . داعی الاسلام در فرهنگ نظام ( ذیل تاجیک ) ، تاجیک را نسل ایرانی و فارسی زبان، و این نام را مبدل «تازیک» دانسته، و از نسل تازی ( عرب ) بودن و در میان عجم بزرگ شدن تاجیکها را صحیح ندانسته است و می گوید: تاجیک در افغانستان و ترکستان به فارسی زبانان در مقابل «ترک» گفته می شود ( برای تلفظ تازیک به جای تاجیک، نک‍ ‍‍ : یعقوب شاه، 235 - 236 ) .
در آسیای مرکزی به عربهای ساکن در بخارا، سمرقند، نسف، ترمذ، کولاب و قبادیان که از بازماندگان عربهایی هستند که در عهد کهن آمده، و در آنجاها ماندگار شده اند، تاجیک نمی گویند. به گفتۀ سمعانی عربهای قبادیان از عربهای قبیلۀ تمیم بوده اند ( 4/440 ) . اینها امروزه هم خود را عرب می دانند، اگر چه زبان مادری خود را فراموش کرده، و مانند تاجیکها دری گفتار شده اند و از عربهای بخارا فقط بخشی تا آغاز سدۀ 14ش/20م زبان مادری خود را حفظ کرده بودند ( نک‍ ‍‍ : نسیم، 169 بب‍ ( . طبق رسوم عربهای آسیـای مرکـزی، پسران عرب حق ازدواج با دختران تاجیک را داشتند، اما پسران تاجیک نمی توانستند با دختران عرب ازدواج کنند ( یادداشتهای مؤلف ) .
کسروی به نقل از حمدالله مستوفی از بومیان فارسی زبان آذربایجان با نام «تاجیکان» یاد می کند ( ص 39 - 41؛ نیز نک‍ ‍‍ : شکورزاده، 159 ) و مینوی بر این باور است که مراد از تاجیک ( تاژیک و تازیک ) در کتب فارسی، اتباع و ساکنان ایرانی مناطق ایرانی نشین بوده، و این نامی است که ترکان بر ایر . . .