تابعین در طول تاریخ

[ویکی فقه] جایگاه و قداست تابعین در طول تاریخ بافراز نشیب همراه بوده است.
با آن که تعبیر تابعین در عصر خود تابعین برای اشاره به این گروه کاربرد نداشته، یا دست کم اختصاص به آنان بود، این پرسش همچنان در میان است که آیا تابعین آن جایگاه ویژه ای را که در دوره های پسین یافته اند، در عصر خود نیز داشته اند؟ چنین می نماید که هالۀ قداست در پیرامون تابعین امری برخاسته از تلقیهای پسین در بارۀ آنان بوده باشد. آموزشها و گفت وگوهایی که از عصر تابعین به ثبت رسیده است، نیز در برآیند نشان از آن دارد که نگرش آنان به تعالیم نسل خود، نگرشی عادی و غیر ویژه بوده است. روشن است برای نسلی که عموم عالمانش شرف صحبت صحابه را داشته اند، و حتیٰ تا اواخر سدۀ نخست هجری همچنان شماری از صحابه نیز در میان آنان می زیسته اند، برخورداری از شرف صحبت صحابه، امتیاز ویژه ای نبوده است که آنان را از گروهی دیگر متمایز سازد. این امتیاز زمانی معنا می یابد که صحابه در میان نباشند و شمار کسانی که صحابه را درک کرده اند نیز روی به نقصان نهاده باشد؛ این امری است که در عصر اتباع تابعین می توان وقوع آن را انتظار داشت.
← تعمیم فضیلت تابعین
برای متأخران تابعین که امکان دیدار صحابه برای ایشان به کمترین حد رسیده است و بیش تر آنچه را که آموخته اند، به تابعین پیشین مرهون اند، مسئلۀ «حجیت اقوال تابعین» حیثیتی بسیار مهم تر از نسل میانی تابعین داشته است. می توان انتظار داشت که این مسئله در سرزمینهای مختلف جهان اسلام مطرح بوده باشد، اما بیشترین نمود آن در بصره دیده شده است. در پی جویی از نخستین شخصیتهایی که به روشنی مسئلۀ حجیت را مطرح ساخته، و آن را در صفحات تاریخ به ثبت رسانده اند، به تصریح احمد بن حنبل، نخستین کس قتادة بن دعامه (د ۱۱۸ق) است. اگرچه احمد بن حنبل توضیح کافی دربارۀ جزئیات نظریۀ او به دست نداده، اما روایتی دیگر از قتاده در تفسیر آیۀ ۱۰۰ سورۀ توبه، مسئله را روشن تر ساخته است. به باور قتاده، آیۀ شریفه نوعی تأیید جمعی بر تابعین دارد و آنان را از هر گونه طعن بری ساخته است. بنابر این، نباید دیدگاه قتاده دربارۀ اقوال تابعین، با نظریۀ دیگری مقایسه شود، مبنی بر این که جمع صالحان (مسلمانان) در صورت فقدان مسئله ای در کتاب و سنت اگر بر امری اجماع کنند، حجت خواهد بود؛ نظریه ای که اندکی پیش از قتاده، مسیب بن رافع، تابعی بصره (د ۱۰۵ق)، به آن اشاره کرده است.
← نقد بر ابو حنیفه
فارغ از فقه، دیدگاههای تفسیری تابعین، همواره در طی قرون مورد توجه مفسران بوده، و تا امروز از اهمیت آن کاسته نشده است. آراء بزرگان تابعین در تفسیر آیات گوناگون قرآن را می توان در خلال تفاسیر متنوع، به خصوص تفاسیر مأثور مانند تفسیر طبری، تفسیر ابن کثیر و الدر المنثور سیوطی باز یافت. سخنان حکمت آموز و تعلیمات اخلاقی تابعین نیز همواره اهمیت خود را حفظ کرده، و در طی قرون متمادی، نوشته های مربوط به حوزۀ اخلاق ، ادب ، زهد و تصوف ، مشحون از آموزه های تابعین بوده است.
← کرامات تابعین در فرهنگ و آثار اسلامی
...