بیگلربیگی
/biglarbeygi/
لغت نامه دهخدا
فرهنگ فارسی
فرهنگ عمید
دانشنامه اسلامی
[ویکی فقه] بِیْگْلَرْبِیْگی، عنوانی مرکب از بیگ (= امیر)، لَر (= نشانۀ جمع) و ی (= پسوند اضافۀ ترکی) به معنای امیر امیران، یا امیرالامرا می باشد.
واژۀ بیگ یا بگ در زبان ترکی پیشینه ای کهن دارد و در سنگ نبشتۀ اُرخُن و سایر سنگ نبشته ها و متون دیگر ترکی به کار رفته است و در آن دوران به معنای رئیس طایفه یا قبایل کوچک، کارگزار نظامی و اداری خاقان بوده، که بر اثر دگرگونی روابط اجتماعی تغییر معنی داده است؛ از جمله به معنای امیر، والی، شاهزاده، سلطان، شوهر، آقا، تازه داماد و نیز ایزد و استاد در متون مانوی نیز آمده است. بیگ از نظر آوایی نیز تغییراتی یافته، گاه به آغاز آن به پ و گ آخر آن به ک و ی تبدیل شده است. دربارۀ اصل این واژه که بی گمان غیرترکی و دخیل است، نظرهای گوناگونی ابراز شده است؛ حتیٰ برخی آن را برگرفته از واژۀ بَغ ایرانی باستان (=خداوند) دانسته اند، اما در واقع، این واژه از کلمۀ چینی پو (در چینی باستان: پَک؛ ) به معنای فرمانده ۱۰۰تن اخذ شده است که ترکان از روزگار باستان تحت تأثیر فرهنگ آنان بودند.
شکل های گوناگون بیگ
شکل های گوناگون بیگ از دیرباز همچون یک واژه، و گاه همراه نام های ترکی به زبان فارسی راه یافته است، مانند چغری بیک، طفرل بیک، بگتگین، بگتغدی، محمودبیک، بگتوزون، جیوش بک، قراچه بیک، بلکابک، آخربک، یغان بک و الغ باریک.
معنا و کاربرد بیگلربیگی
به نظر می رسد که اصطلاح بیگلربیگی در زبان ترکی و مغولی کاربردی نداشته، و در روزگار فرمانروایی سلسله های ترک در ایران، یا در قلمرو فرهنگی ایران ساخته شده است و بیش تر احتمال دارد که ترجمۀ یک اصطلاح فارسی و یا عربی دخیل در فارسی، و شاید ترجمۀ کلمه به کلمۀ امیرالامرا باشد که در دستگاه خلافت عباسی نخستین بار در ۳۲۴ق/۹۳۶م این عنوان و منصب به ابن رائق داده شد.
در دوران سلجوقیان و ایلخانیان
...
واژۀ بیگ یا بگ در زبان ترکی پیشینه ای کهن دارد و در سنگ نبشتۀ اُرخُن و سایر سنگ نبشته ها و متون دیگر ترکی به کار رفته است و در آن دوران به معنای رئیس طایفه یا قبایل کوچک، کارگزار نظامی و اداری خاقان بوده، که بر اثر دگرگونی روابط اجتماعی تغییر معنی داده است؛ از جمله به معنای امیر، والی، شاهزاده، سلطان، شوهر، آقا، تازه داماد و نیز ایزد و استاد در متون مانوی نیز آمده است. بیگ از نظر آوایی نیز تغییراتی یافته، گاه به آغاز آن به پ و گ آخر آن به ک و ی تبدیل شده است. دربارۀ اصل این واژه که بی گمان غیرترکی و دخیل است، نظرهای گوناگونی ابراز شده است؛ حتیٰ برخی آن را برگرفته از واژۀ بَغ ایرانی باستان (=خداوند) دانسته اند، اما در واقع، این واژه از کلمۀ چینی پو (در چینی باستان: پَک؛ ) به معنای فرمانده ۱۰۰تن اخذ شده است که ترکان از روزگار باستان تحت تأثیر فرهنگ آنان بودند.
شکل های گوناگون بیگ
شکل های گوناگون بیگ از دیرباز همچون یک واژه، و گاه همراه نام های ترکی به زبان فارسی راه یافته است، مانند چغری بیک، طفرل بیک، بگتگین، بگتغدی، محمودبیک، بگتوزون، جیوش بک، قراچه بیک، بلکابک، آخربک، یغان بک و الغ باریک.
معنا و کاربرد بیگلربیگی
به نظر می رسد که اصطلاح بیگلربیگی در زبان ترکی و مغولی کاربردی نداشته، و در روزگار فرمانروایی سلسله های ترک در ایران، یا در قلمرو فرهنگی ایران ساخته شده است و بیش تر احتمال دارد که ترجمۀ یک اصطلاح فارسی و یا عربی دخیل در فارسی، و شاید ترجمۀ کلمه به کلمۀ امیرالامرا باشد که در دستگاه خلافت عباسی نخستین بار در ۳۲۴ق/۹۳۶م این عنوان و منصب به ابن رائق داده شد.
در دوران سلجوقیان و ایلخانیان
...
wikifeqh: بیگ لربیگی
دانشنامه آزاد فارسی
بیگْلَرْبِیْگی
(یا: بیکلربیکی) مقام و منصب بیگلربیک، حاکمی که از پایتخت تعیین می شد. واژه ای ترکی است و به امیران و حاکمان استان ها و ولایات اطلاق می شد که مقام آن ها در دوره های مختلف یکسان نبود. در دورۀ صفوی در ابتدا این عنوان مخصوص حاکمان استان های مهم بود، ولی در سال های بعد بیگلربیگی ها مهم ترین فرد پس از اعتماد السلطنه (صدراعظم) بودند. ظاهراً این اصطلاح در زمان شاه عباس اول صفوی باب شد؛ چون پیش از او این مقام را حاکم می خواندند. بیگلربیگی اصفهان در عهد صفوی مقامی بسیار مهم، و بعد از صدراعظم، و در مواقع غیبت شاه و صدراعظم در حکم نایب السلطنه بود. این سمت در مواردی موروثی بود. در اواخر دورۀ صفویه قلمرو سلاطین مزبور چهار والی مستقل و سیزده بیگلربیگی داشت. مقام بیگلربیگی در دوره های افشاریه و زندیه هم ردیف والی بود. در دورۀ قاجاریه نیز بیگلربیگی را پادشاه انتخاب می کرد، اما مقام او مستقل از مقام والی و حاکم بود و پایین تر از آن ها قرار داشت. در بسیاری از دوره های حکومتی، از اوایل عصر صفوی تا اواسط قاجار، غالباً میان بیگلربیگی و حاکم و نیز تقریباً میان بیگلربیگی و وزیر تفاوتی وجود نداشت. بیگلربیگی در مقام حاکم ایالت وظیفۀ فعالیت نظامی نیز داشت. اشتغال به این مقام را بیگلربیگی گری می گفتند. اصطلاح بیگلربیگی نشین به دومین بخش از تقسیمات کشوری، پس از ولایت، در دورۀ صفویه گفته می شد. ترکان عثمانی این مقام را بیلربی و ایرانیان میرمیران یا امیرالامرا می نامیدند.
(یا: بیکلربیکی) مقام و منصب بیگلربیک، حاکمی که از پایتخت تعیین می شد. واژه ای ترکی است و به امیران و حاکمان استان ها و ولایات اطلاق می شد که مقام آن ها در دوره های مختلف یکسان نبود. در دورۀ صفوی در ابتدا این عنوان مخصوص حاکمان استان های مهم بود، ولی در سال های بعد بیگلربیگی ها مهم ترین فرد پس از اعتماد السلطنه (صدراعظم) بودند. ظاهراً این اصطلاح در زمان شاه عباس اول صفوی باب شد؛ چون پیش از او این مقام را حاکم می خواندند. بیگلربیگی اصفهان در عهد صفوی مقامی بسیار مهم، و بعد از صدراعظم، و در مواقع غیبت شاه و صدراعظم در حکم نایب السلطنه بود. این سمت در مواردی موروثی بود. در اواخر دورۀ صفویه قلمرو سلاطین مزبور چهار والی مستقل و سیزده بیگلربیگی داشت. مقام بیگلربیگی در دوره های افشاریه و زندیه هم ردیف والی بود. در دورۀ قاجاریه نیز بیگلربیگی را پادشاه انتخاب می کرد، اما مقام او مستقل از مقام والی و حاکم بود و پایین تر از آن ها قرار داشت. در بسیاری از دوره های حکومتی، از اوایل عصر صفوی تا اواسط قاجار، غالباً میان بیگلربیگی و حاکم و نیز تقریباً میان بیگلربیگی و وزیر تفاوتی وجود نداشت. بیگلربیگی در مقام حاکم ایالت وظیفۀ فعالیت نظامی نیز داشت. اشتغال به این مقام را بیگلربیگی گری می گفتند. اصطلاح بیگلربیگی نشین به دومین بخش از تقسیمات کشوری، پس از ولایت، در دورۀ صفویه گفته می شد. ترکان عثمانی این مقام را بیلربی و ایرانیان میرمیران یا امیرالامرا می نامیدند.
wikijoo: بیگلربیگی
پیشنهاد کاربران
بیگلربیگی ( ترکی عثمانی: بکلربکی، ترکی استانبولی: Beylerbeyi ) عنوانی ترکی و به معنای امیرِ امیران، یکی از منصب های لشکری در ایران از قرن هفتم تا دوازدهم هجری، به معنی حاکم و فرمانده نظامی ایالات بزرگ و سرحدها و گاه فرمانده کل قوا بود. بیگلربیگی ( = بیگِ بیگ ها ) گاه با «امیرالامرا» ( امیرِ امیران یا میرِ میران ) و گاه با سردار، امیرِ اولوس ( = قبیله ) به گونه ای مترادف به کار رفته است. برخی یکی از معانیِ بیگ را امیر دانسته اند و برخی دیگر برآن اند که واژهٔ «بیگ» به کسی گفته می شد که قرار بوده در آینده امیر شود. بر پایهٔ شواهدِ موجود، سابقهٔ کاربرد این واژه به دورهٔ سلطنت علاءالدین کیقباد ( ۶۱۶–۶۳۴ ه. ق ) ، از سلجوقیان روم، بازمی گردد. این واژه در زمان عثمانیان و صفویان و ایلخانان هم به کار می رفت.
... [مشاهده متن کامل]
دربارهٔ خاستگاه این واژه هنوز اختلاف نظر است و در این راستا دو نظر وجود دارند، یکی آنکه ریشه آن را از زبانهای ایرانی می دانند و برخی می گویند که ریشه در زبان چینی دارد. مطابق نظر نخست، واژه بیگ داری ریشه در زبانهای ایرانی ( سغدی ) است و همانند واژه بغ فارسی به جای مانده از واژه اوستایی baga/bağa می باشد. گرهارد دورفر، زبان شناس آلمانی نیز بر احتمال تُرکی بودن این واژه تأکید دارد.
این عنوان از امپراتوری سلجوقیان سرچشمه گرفته است، و در ابتدا در سلطنت سلجوقیان روم به عنوان گزینه ای برای عنوان عربی ملک الامرا ( رئیس فرماندهان ) و با عنوان فرمانده ارشد ارتش مورد استفاده قرار گرفت. در بین ایلخانان مغول، از این عنوان برای تعیین رئیس امیر اُلُوس ( امیر دولت ) استفاده شده است. همچنین با عنوان تُرکی اولوس بیگ و عربی امیرالامرا نیز در سلطنت اردوی زرین استفاده می شد. ممالیک مصر احتمالاً از آن به عنوان لقب جایگزین برای اتابک اکبر، فرمانده کل ارتش استفاده می کردند.
در امپراتوری عثمانی از اواخر قرن چهاردهم تا اواسط قرن نوزدهم با معنی و مراتب مختلفی از عنوان «بیگلربیگی» ( با خوانشِ «بِیلَربِیلێ» ) استفاده می شده است. در اوایل حکومت عثمانی همچنان از این اصطلاح به معنای فرمانده کل، که توسط شاهزادگان سلسله عثمانی استفاده می شد، یاد شده است. بنیانگذار امپراتوری عثمانی، عثمان اول ( حکومت ۱۲۹۹–۱۳۲۶ ) ، پسرش اورخان ( اورهان ) در زمان سلطنت اورخان ( ۱۳۲۴–۱۳۳۶ ) ، برادرش علاء الدین پاشا و فرزند اورخان یعنی سلیمان پاشا، این مقام را نگه داشتند.
... [مشاهده متن کامل]
دربارهٔ خاستگاه این واژه هنوز اختلاف نظر است و در این راستا دو نظر وجود دارند، یکی آنکه ریشه آن را از زبانهای ایرانی می دانند و برخی می گویند که ریشه در زبان چینی دارد. مطابق نظر نخست، واژه بیگ داری ریشه در زبانهای ایرانی ( سغدی ) است و همانند واژه بغ فارسی به جای مانده از واژه اوستایی baga/bağa می باشد. گرهارد دورفر، زبان شناس آلمانی نیز بر احتمال تُرکی بودن این واژه تأکید دارد.
این عنوان از امپراتوری سلجوقیان سرچشمه گرفته است، و در ابتدا در سلطنت سلجوقیان روم به عنوان گزینه ای برای عنوان عربی ملک الامرا ( رئیس فرماندهان ) و با عنوان فرمانده ارشد ارتش مورد استفاده قرار گرفت. در بین ایلخانان مغول، از این عنوان برای تعیین رئیس امیر اُلُوس ( امیر دولت ) استفاده شده است. همچنین با عنوان تُرکی اولوس بیگ و عربی امیرالامرا نیز در سلطنت اردوی زرین استفاده می شد. ممالیک مصر احتمالاً از آن به عنوان لقب جایگزین برای اتابک اکبر، فرمانده کل ارتش استفاده می کردند.
در امپراتوری عثمانی از اواخر قرن چهاردهم تا اواسط قرن نوزدهم با معنی و مراتب مختلفی از عنوان «بیگلربیگی» ( با خوانشِ «بِیلَربِیلێ» ) استفاده می شده است. در اوایل حکومت عثمانی همچنان از این اصطلاح به معنای فرمانده کل، که توسط شاهزادگان سلسله عثمانی استفاده می شد، یاد شده است. بنیانگذار امپراتوری عثمانی، عثمان اول ( حکومت ۱۲۹۹–۱۳۲۶ ) ، پسرش اورخان ( اورهان ) در زمان سلطنت اورخان ( ۱۳۲۴–۱۳۳۶ ) ، برادرش علاء الدین پاشا و فرزند اورخان یعنی سلیمان پاشا، این مقام را نگه داشتند.
یْگْلَرْبِیْگی، عنوانی مرکب از �بیگ� ( = امیر ) ، �لَر� ( = نشانۀ جمع ) و �ی� ( = پسوند اضافۀ ترکی ) به معنای امیر امیران، یا امیرالامرا.
واژۀ بیگ یا بگ ( ه م ) در زبان ترکی پیشینه ای کهن دارد و در سنگ نبشتۀ اُرخُن ( اُرکون، I/38, 58 ) و سایر سنگ نبشته ها و متون دیگر ترکی ( همو، II/74, 112, 114, III/31, 61, 90 ) به کار رفته است و در آن دوران به معنای رئیس طایفه یا قبایل کوچک، کارگزارنظامی و اداری خاقان بوده، که بر اثر دگرگونی روابط اجتماعی تغییر معنی داده است؛ از جمله به معنای امیر، والی، شاهزاده، سلطان، شوهر، آقا، تازه داماد و نیز ایزد و استاد در متون مانوی ( کاشغری، I/22, III/55؛ جعفر اوغلو، 37؛ کلاوسن، 322 - 323؛ مای تریسیمیت، 11, 13, 51؛ یوادهین، I/104؛ �فرهنگ. . . 1�، 241 ) نیز آمده است. بیگ از نظر آوایی نیز تغییراتی یافته، گاه �ب�آغاز آن به �پ� و �گ� آخر آن به �ک� و �ی� تبدیل شده است ( دورفر، II/389؛ کلاوسن، 322 ) .
... [مشاهده متن کامل]
دربارۀ اصل این واژه که بی گمان غیرترکی و دخیل است، نظرهای گوناگونی ابراز شده است؛ حتیٰ برخی آن را برگرفته از واژۀ �بَغ� ایرانی باستان ( = خداوند ) دانسته اند، اما در واقع، این واژه از کلمۀ چینی �پو� ( در چینی باستان: پَک، نک: کارلگرن، 212 ) به معنای فرمانده 100تن اخذ شده است که ترکان از روزگار باستان تحت تأثیر فرهنگ آنان بودند ( کلاوسن، همانجا؛ دورفر، II/403 ) .
شکلهای گوناگون �بیگ� از دیرباز همچون یک واژه، و گاه همراه نامهای ترکی به زبان فارسی راه یافته است، مانند چغری بیک، طفرل بیک ( ناصرخسرو، 165و172 ) ، بگتگین ( بیهقی، 80 ) ، بگتغدی ( همو، 94 ) ، محمودبیک ( همو، 445 ) ، بگتوزون ( همو، 865 ) ، جیوش بک ( مجمل. . . ، 414 ) ، قراچه بیک ( نرشخی، 35 ) ، بلکابک ( راوندی، 141 ) ، آخربک ( همو145 ) ، یغان بک ( همو، 167 ) و الغ باریک ( همو، 390 ) .
به نظر می رسد که اصطلاح بیگلربیگی در زبان ترکی و مغولی کاربردی نداشته، و در روزگار فرمانروایی سلسله های ترک در ایران، یا در قلمرو فرهنگی ایران ساخته شده است و بیشتر احتمال دارد که ترجمۀ یک اصطلاح فارسی و یا عربی دخیل در فارسی، و شاید ترجمۀ کلمه به کلمۀ �امیرالامرا� باشد که در دستگاه خلافت عباسی نخستین بار در 324ق/936م این عنوان و منصب به ابن رائق ( ه م ) داده شد. از بررسی منابع بازمانده چنین برمی آید که نخستین بار عنوان بیگربیگی به جای امیرالامرا یا ملک الامرا در دستگاه سلجوقیان آسیای صغیر که دیوانشان به زبان فارسی بود، به کار رفت و در دوران متأخر حکومتشان که مطیع ایلخانیان ایران به شمار می آمدند، این عنوان تداول یافت و صاحب آن همواره به فرماندهی کل سپاهیان گمارده می شد. بنابراین، ترکیباتی چون الغ بگلربگ، بگلربگ و بگلربگی را در منابع تاریخی آن دوره و سرزمین می توان فراوان یافت ( مثلاً نک: مولوی، 802؛ ابن بی بی، 590، 596، 731، جم ( . برخی امرای بزرگ، مانند شمس الدین خاص اُغُز عنوان و لقب ملک الامرا و بیگلربیگی را باهم داشته اند ( همو، 550، 554 ) .
در دوران آغازین ایلخانیان ایران این لقب کاربردی نداشت و در آثار جوینی و رشیدالدین از آن نشانی نیست. ظاهراً تاریخ وصاف قدیم ترین منبع تاریخ این دوره است که در آنجا در گزارش دوران کوتاه پادشاهی بایدو این عنوان به صورت بیکلاربیگی دیده می شود ( ص284، نیز نک: 614 ) . گیخاتو ( گیغاتو ) ، سلف بایدو پیش از پادشاهی مدتی در سرزمین سلجوقیان آسیای صغیر مقیم بود و در دوران پادشاهی نیز بیشتر روی بدان سو داشت ( رشیدالدین، 2/1190، 1192 ) . احتمالاً در همین دوران، برخی از اصطلاحات و عناوین اداری و لشکری سلاجقه به دستگاه ایلخانیان راه یافته است. ابن فضل الله عمری جغرافی نویس و مورخ برجستۀ عصر مملوکان مصر بر آن است که در عصر ایلخانیان امرای الوس 4تن بودند و �بکلاری بک� ( بیگلر بیگی ) ، یعنی امیرالامرا مهتر و سرور همه بود. وی آن گاه قتلو ( قتلغ ) شاه را بیگلربیگی عند غازان و اولجایتو و امیر چوپان را بیگلربیگی اولجایتو و ابوسعید می شناساند ( مسالک. . . ، 3/103، التعریف. . . ، 68؛ قلقشندی، 4/424، 7/262 ) .
جز در کتاب تزوکات تیموری که اصالت آن مورد تردید است و در آن بیگلربیگی جدا از امیرالامرا دانسته شده است ( ص270 ) ، از کاربرد بیگلربیگی در منابع عصر تیموریان و ترکمانان سندی در دست نیست. اما در روزگار و قلمرو صفویان و عثمانیان، اصطلاح بیگلربیگی با تغییر در مفهوم، احیاء و رواج دیگرباره یافت. بیگلربیگی در آغاز عصر عثمانیان به همان معنای دوران سلجوقیان یعنی امیرالامرا به کار می رفت. خیرالدین پاشا چندرلی ( نشری، 1/154 ) ، لالا شاهین ( همو، 1/198 ) و قره تمرتاش ( همو، 1/240، 310، 316 ) بیگلربیگی بودند و دو تن نخست، وزیر نیز خوانده می شدند ( همو، 1/154، 240 ) و این نخستین نشانۀ تعمیم دایرۀ عمل بیگلربیگیان به امور کشوری است.
در زمان سلطان محمدعثمانی دو بیگلربیگی وجود داشت که یکی در آناتولی ( بخش آسیایی قلمرو عثمانی ) ، و دیگری در روم ایلی ( بخش اروپایی قلمروعثمانی ) مستقر می شد ( همو، 2/552، 556 ) . با گسترش سرزمین عثمانیان و افزایش ولایات قلمرو آنان، شمار بیگلربیگیان نیز افزایش یافت و بر هریک از ولایات بزرگ امپراتوری یک بیگلربیگی گمارده شد. در سدۀ 11ق/17م شمار بیگلربیگیان عثمانی به 40تن رسید که غیراز ادارۀ امور نظامی توسط سوباشیان، امور اداری قلمرو خویش را نیز به وسیلۀ سَنجَق بیگیان که فرودست آنان به شمار می آمدند، در دست داشتند و تنها در امور قضایی دخالت نمی کردند. بیگلربیگیان از میان وابستگان خاندان سلطنتی، درباریان و سران یِنی چِری و از میان سنجق بیگیان برگزیده می شدند. در دورۀ �تنظیمات� سازمان بیگلربیگی حذف شد و از 1281ق/1864م حاکمان ولایات �والی� نامیده شدند ( EI2؛ میدان لاروس؛ اوزون چارشیلی، 1/565 ) .
عنوان بیگلربیگی در ایران کاربرد چندانی نداشت و بی گمان از حکومتهای پیشین ایران به صفویان نرسیده بود، بلکه ترکمانان آناتولی که بیشتر هواخواهان و لشکریان و امیران دولت صفوی را تشکیل می دادند، این عنوان را از آن دیار به ارمغان آوردند. عنوان و منصب بی . . .
واژۀ بیگ یا بگ ( ه م ) در زبان ترکی پیشینه ای کهن دارد و در سنگ نبشتۀ اُرخُن ( اُرکون، I/38, 58 ) و سایر سنگ نبشته ها و متون دیگر ترکی ( همو، II/74, 112, 114, III/31, 61, 90 ) به کار رفته است و در آن دوران به معنای رئیس طایفه یا قبایل کوچک، کارگزارنظامی و اداری خاقان بوده، که بر اثر دگرگونی روابط اجتماعی تغییر معنی داده است؛ از جمله به معنای امیر، والی، شاهزاده، سلطان، شوهر، آقا، تازه داماد و نیز ایزد و استاد در متون مانوی ( کاشغری، I/22, III/55؛ جعفر اوغلو، 37؛ کلاوسن، 322 - 323؛ مای تریسیمیت، 11, 13, 51؛ یوادهین، I/104؛ �فرهنگ. . . 1�، 241 ) نیز آمده است. بیگ از نظر آوایی نیز تغییراتی یافته، گاه �ب�آغاز آن به �پ� و �گ� آخر آن به �ک� و �ی� تبدیل شده است ( دورفر، II/389؛ کلاوسن، 322 ) .
... [مشاهده متن کامل]
دربارۀ اصل این واژه که بی گمان غیرترکی و دخیل است، نظرهای گوناگونی ابراز شده است؛ حتیٰ برخی آن را برگرفته از واژۀ �بَغ� ایرانی باستان ( = خداوند ) دانسته اند، اما در واقع، این واژه از کلمۀ چینی �پو� ( در چینی باستان: پَک، نک: کارلگرن، 212 ) به معنای فرمانده 100تن اخذ شده است که ترکان از روزگار باستان تحت تأثیر فرهنگ آنان بودند ( کلاوسن، همانجا؛ دورفر، II/403 ) .
شکلهای گوناگون �بیگ� از دیرباز همچون یک واژه، و گاه همراه نامهای ترکی به زبان فارسی راه یافته است، مانند چغری بیک، طفرل بیک ( ناصرخسرو، 165و172 ) ، بگتگین ( بیهقی، 80 ) ، بگتغدی ( همو، 94 ) ، محمودبیک ( همو، 445 ) ، بگتوزون ( همو، 865 ) ، جیوش بک ( مجمل. . . ، 414 ) ، قراچه بیک ( نرشخی، 35 ) ، بلکابک ( راوندی، 141 ) ، آخربک ( همو145 ) ، یغان بک ( همو، 167 ) و الغ باریک ( همو، 390 ) .
به نظر می رسد که اصطلاح بیگلربیگی در زبان ترکی و مغولی کاربردی نداشته، و در روزگار فرمانروایی سلسله های ترک در ایران، یا در قلمرو فرهنگی ایران ساخته شده است و بیشتر احتمال دارد که ترجمۀ یک اصطلاح فارسی و یا عربی دخیل در فارسی، و شاید ترجمۀ کلمه به کلمۀ �امیرالامرا� باشد که در دستگاه خلافت عباسی نخستین بار در 324ق/936م این عنوان و منصب به ابن رائق ( ه م ) داده شد. از بررسی منابع بازمانده چنین برمی آید که نخستین بار عنوان بیگربیگی به جای امیرالامرا یا ملک الامرا در دستگاه سلجوقیان آسیای صغیر که دیوانشان به زبان فارسی بود، به کار رفت و در دوران متأخر حکومتشان که مطیع ایلخانیان ایران به شمار می آمدند، این عنوان تداول یافت و صاحب آن همواره به فرماندهی کل سپاهیان گمارده می شد. بنابراین، ترکیباتی چون الغ بگلربگ، بگلربگ و بگلربگی را در منابع تاریخی آن دوره و سرزمین می توان فراوان یافت ( مثلاً نک: مولوی، 802؛ ابن بی بی، 590، 596، 731، جم ( . برخی امرای بزرگ، مانند شمس الدین خاص اُغُز عنوان و لقب ملک الامرا و بیگلربیگی را باهم داشته اند ( همو، 550، 554 ) .
در دوران آغازین ایلخانیان ایران این لقب کاربردی نداشت و در آثار جوینی و رشیدالدین از آن نشانی نیست. ظاهراً تاریخ وصاف قدیم ترین منبع تاریخ این دوره است که در آنجا در گزارش دوران کوتاه پادشاهی بایدو این عنوان به صورت بیکلاربیگی دیده می شود ( ص284، نیز نک: 614 ) . گیخاتو ( گیغاتو ) ، سلف بایدو پیش از پادشاهی مدتی در سرزمین سلجوقیان آسیای صغیر مقیم بود و در دوران پادشاهی نیز بیشتر روی بدان سو داشت ( رشیدالدین، 2/1190، 1192 ) . احتمالاً در همین دوران، برخی از اصطلاحات و عناوین اداری و لشکری سلاجقه به دستگاه ایلخانیان راه یافته است. ابن فضل الله عمری جغرافی نویس و مورخ برجستۀ عصر مملوکان مصر بر آن است که در عصر ایلخانیان امرای الوس 4تن بودند و �بکلاری بک� ( بیگلر بیگی ) ، یعنی امیرالامرا مهتر و سرور همه بود. وی آن گاه قتلو ( قتلغ ) شاه را بیگلربیگی عند غازان و اولجایتو و امیر چوپان را بیگلربیگی اولجایتو و ابوسعید می شناساند ( مسالک. . . ، 3/103، التعریف. . . ، 68؛ قلقشندی، 4/424، 7/262 ) .
جز در کتاب تزوکات تیموری که اصالت آن مورد تردید است و در آن بیگلربیگی جدا از امیرالامرا دانسته شده است ( ص270 ) ، از کاربرد بیگلربیگی در منابع عصر تیموریان و ترکمانان سندی در دست نیست. اما در روزگار و قلمرو صفویان و عثمانیان، اصطلاح بیگلربیگی با تغییر در مفهوم، احیاء و رواج دیگرباره یافت. بیگلربیگی در آغاز عصر عثمانیان به همان معنای دوران سلجوقیان یعنی امیرالامرا به کار می رفت. خیرالدین پاشا چندرلی ( نشری، 1/154 ) ، لالا شاهین ( همو، 1/198 ) و قره تمرتاش ( همو، 1/240، 310، 316 ) بیگلربیگی بودند و دو تن نخست، وزیر نیز خوانده می شدند ( همو، 1/154، 240 ) و این نخستین نشانۀ تعمیم دایرۀ عمل بیگلربیگیان به امور کشوری است.
در زمان سلطان محمدعثمانی دو بیگلربیگی وجود داشت که یکی در آناتولی ( بخش آسیایی قلمرو عثمانی ) ، و دیگری در روم ایلی ( بخش اروپایی قلمروعثمانی ) مستقر می شد ( همو، 2/552، 556 ) . با گسترش سرزمین عثمانیان و افزایش ولایات قلمرو آنان، شمار بیگلربیگیان نیز افزایش یافت و بر هریک از ولایات بزرگ امپراتوری یک بیگلربیگی گمارده شد. در سدۀ 11ق/17م شمار بیگلربیگیان عثمانی به 40تن رسید که غیراز ادارۀ امور نظامی توسط سوباشیان، امور اداری قلمرو خویش را نیز به وسیلۀ سَنجَق بیگیان که فرودست آنان به شمار می آمدند، در دست داشتند و تنها در امور قضایی دخالت نمی کردند. بیگلربیگیان از میان وابستگان خاندان سلطنتی، درباریان و سران یِنی چِری و از میان سنجق بیگیان برگزیده می شدند. در دورۀ �تنظیمات� سازمان بیگلربیگی حذف شد و از 1281ق/1864م حاکمان ولایات �والی� نامیده شدند ( EI2؛ میدان لاروس؛ اوزون چارشیلی، 1/565 ) .
عنوان بیگلربیگی در ایران کاربرد چندانی نداشت و بی گمان از حکومتهای پیشین ایران به صفویان نرسیده بود، بلکه ترکمانان آناتولی که بیشتر هواخواهان و لشکریان و امیران دولت صفوی را تشکیل می دادند، این عنوان را از آن دیار به ارمغان آوردند. عنوان و منصب بی . . .