بیهوشی در
پزشکی و
دندانپزشکی حالت القاء شده ای است که در آن،
بیمار به صورت ارادی و غیرارادی کنترلی بر قسمتی از جسم، یا تمام جسم و محیط فیزیکی خود ندارد و به طور موقت می تواند موجب بی دردی،
فلج موضعی و حتی
فراموشی شود. این روند موجب تضعیف یا سرکوب برگشت پذیر
دستگاه عصبی مرکزی شده که باعث از بین رفتن
احساس و
واکنش به محرک های بیرونی می شود.
فراموشی و از بین بردن
هوشیاری دو جنبهٔ مهم حالت بیهوشی هستند. بیهوشی در پزشکی در اعمال
جراحی و دندانپزشکی به کار می رود و یک یا چند حالت زیر را فراهم می کند:
۱ -
بی دردی ( شامل کاهش یا جلوگیری از احساس درد ) ۲ -
فلج عضلانی ۳ - فراموشی (
فراموشی حافظه ) ۴ - از بین بردن هوشیاری.
بیهوشی به سه شکل امکان پذیر است: ۱ -
بیهوشی عمومی فرایندی است که در آن فعالیت دستگاه عصبی مرکزی به صورت کامل متوقف شده و در نتیجه بیمار بیهوش می شود. ۲ - آرام بخشی[ یادداشت ۱] نوعی از بیهوشی است که در آن فرد به صورت کامل بیهوش نیست. در این روش انتقال تکانه های عصبی بین
قشر مغز و
دستگاه کناره ای متوقف می شود که سبب حالت آرامبخشی می شود و
حافظهٔ بلندمدت را مختل می کند. ۳ -
بی حسی منطقه ای که در آن انتقال تکانه های عصبی از طریق
سیستم عصبی بین بافت هدف و
طناب نخاعی متوقف می شود که باعث از بین رفتن حس در بافت هدف می شود و بیمار کاملاً
هوشیار است.
برای آغاز روند
درمان و شروع بیهوشی،
متخصص بیهوشی تعداد و میزان داروی بیهوشی و نوع بیهوشی را انتخاب می کند که بسته به نوع جراحی و شرایط بیمار متفاوت است.
بیمار دقایقی پس از اتمام فرایند بیهوشی به هوش می آید و پس از آن به
ریکاوری منتقل شده و پس از چنددقیقه تا چندساعت حواسش را بازمی یابد. گاه بیمار دچار اختلال
ادراک بلندمدت پس از عمل می شود و
روان آشفتگی او ممکن است هفته ها یا ماه ها به طول انجامد. این حالت در سالمندان و بیمارانی که تحت عمل
جراحی قلب قرار می گیرند شایع تر است. خطرات بیهوشی شامل خطرات با
ریسک بالا مانند مرگ،
سکته قلبی و
آمبولی ریه و خطراتی با ریسک کمتر از جمله
تهوع و استفراغ بعد از عمل و اقامت طولانی مدت در
بیمارستان است. احتمال وقوع این ها به عواملی چون شرایط بیمار، پیچیدگی عمل جراحی و نوع بیهوشی بستگی دارد.
قدیمی ترین داروی آرام بخش
شراب بوده است، که هزاران سال پیش در
بین النهرین استفاده می شده است. در دوران باستان، در مناطقی از جهان از عصاره و مشتقات گیاهانی همچون خشخاش، سولانوم،
کوکا و
مهر گیاه استفاده می شده است.
پزشکان مسلمان و مسیحی، بیهوشی استنشاقی را به کار می بردند و محلول
تریاک و آب
شوکران و مواد دیگر را بر روی اسفنج، که به
اسفنج خواب معروف بوده است، می ریختند. معروف ترین داروی بیهوشی
اتر است که اختراع آن به قرن ۸ بازمی گردد. سپس در سده نوزدهم، کلروفورم نیز مورد استفاده قرار گرفت. از بین
داروهای بیهوشی استنشاقی فقط گاز
دی نیتروژن مونوکسید همچنان و به طور گسترده در بیهوشی به کار برده می شود و اتر و کلروفرم با داروهای امن تر جایگزین شده اند. با پیشرفت دانش پزشکی علاوه بر داروهای بیهوشی استنشاقی از داروهای تزریقی نیز استفاده می شود.