بیشاپور، شهر باستانی
بیشاپور، شهر باستانی
بر سر راه شیراز به کازرون، در فاصلۀ ۱۴۰کیلومتری شیراز و ۲۳کیلومتری غرب کازرون و در نزدیکی تنگ چوگان واقع است و از آب رود شائور (شاپور) مشروب می شود که از تنگ چوگان می گذرد. بیشاپور در دشتی سرسبز قرار دارد که در یک سوی آن کوه قلعه دختر است. بیشاپور حد فاصل فارس و خوزستان است. نولدکه بیشاپور را واژه ای آرامی به معنی بیت شاپور یا سرای شاپور می داند و از نظر شماری دیگر از مستشرقان، بیشاپور واژه ای است پهلوی به معنی از کارهای خوب شاپور. بیشاپور مرکز کوره (گوره ـ گَور ـ خوره) یا ایالت شاپور بود. طرح بیشاپور به خلاف شهرهای گرد فیروزآباد و دارابگرد، کاملا چهارگوش بوده و ابعاد آن ۲×۱ کیلومتر است؛ از این نظر بیشاپور طرحی هیپودامین یا شطرنجی دارد و گمان می رود مهندسان رومی آن را طراحی کرده باشند. این حدس بر پایۀ حضور موزاییک های رومی در تالار تشریفات بیشاپور تقویت می شود؛ گرچه بیشاپور پیچیدگی معماری و شهرسازی رومی را ندارد و بسیار ساده است. در دهه های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ ارنست هرتسفلد و رومن گیرشمن به بررسی بیشاپور پرداختند. گیرشمن و ژرژ سال در ۱۹۳۵ و ۱۹۴۱ کاوش هایی در بیشاپور انجام دادند. گیرشمن بدون هیچ کاوشی و با ادعایی عجیب گفته است نبی اکرم (ص) در بیشاپور نماز اقامه کرده و یا خرابه های موسوم به معبد آناهیتا همان آتشکده ای است که اردشیر برافراشت و دین زردشتی را رسمیت داد! در اواخر دهۀ ۱۳۴۰ و اوایل دهۀ ۱۳۵۰ش علی اکبر سرافراز به عملیات مرمت و کاوش در بیشاپور پرداخت. نتایج کاوش های او نشان داد که شهر باستانی بیشاپور در سه دورۀ تاریخی شکل گرفته است: اول دورۀ عیلامی است که از آن اطلاعاتی بسیار اندک در دست است؛ دومین دورۀ ساسانی و سومین دوره از صدر اسلام تا اوایل قرن ۵ق است. شهر ساسانی بیشاپور دارای سور و حصار سنگی ستبر و بلندی بود و خندقی پیرامون آن جا حفر کرده بودند. دو خیابان اصلی شمالی و جنوبی شهر را به چهار قسمت تقسیم می کردند که در میدانی به هم می رسیدند که دو ستون یادمان شاپور اول ساسانی در آن جا نصب شده اند. گیرشمن بدون توجه به متن پهلوی دو ستون نامبرده، آن ها را جایگاه نذورات معرفی کرده بود. متن پهلوی ساسانی و پارتی دو ستون یادمان را اَپسای دبیر نوشته است و براساس آن آشکار می شود که احداث شهر در ۲۶۶ و پس از پیروزی شاپور اول ساسانی بر والریانوس، امپراتور روم، به پایان رسیده بود؛ گویا اسرای رومی در احداث شهر مشارکت داشتند. کاوش ها ثابت می کند که خرابه های موسوم به آتشکدۀ آناهیتا در اصل پرستشگاه آب و ایزد اردویسور آناهیتاست. پرستشگاه آناهیتای بیشاپور بنایی است مکعبی شکل که هر ضلع آن چهارده متر است و آن را شش متر پایین تر از سطح آب های جاری ساخته اند تا آب نهر شائور با کانال هایی به درون حوض مرکزی معبد هدایت شود و از آن جا در پیرامون بنا به گردش درآید. مرکز معبد بدون سقف است و به جای صحن، حوض مرکزی بسیار کم عمقی ساخته اند. تندیس گاو که نماد ایزد آناهیتاست بر فراز دیوارهای فوقانی نصب شده بود تا سیمای آن درون آب منعکس شود. آناهیتا، ایزد محبوب اولین شاهان ساسانی بود. ساسان، اردشیر بابکان و شاپور سرپرستی آتشکدۀ آناهیتا در شهر استخر را برعهده داشتند. کاخ شاپور با وسعت ۷۸۱ متر مربع در جنوب شرقی معبد آناهیتاست. تالار تشریفات بیشاپور طرحی صلیبی دارد و کالبد آن از چهار ایوان متقارن شکل می گیرد. ابعاد ایوان شمالی ۷×۹ متر است. صحن مرکزی کاخ ۲۳×۲۳ متر است که جرزهایی به قطر هفت متر دارد. شیوۀ معماری طاق و قوس و ساخت جرزهای ستبر و فیلپوش های بزرگ نشان می دهد که گنبدهای بزرگ و سنگینی بر روی کاخ استوار بوده اند. کاخ با گچبری آراسته بود. در انتهای دالان های شرقی و غربی تالار تشریفات بیشاپور، دو ایوان موزاییک کاری شده قرار دارند که کار صنعتگران رومی است. موزاییک ها صحنه هایی از زنان، مردان، طبیعت و حیوانات را به شیوه ای رومی نمایش می دهند. بیشاپور شهری اسلامی نیز به شمار می رود و یکی از اولین نمونه های مساجد صدر اسلام در بیشاپور کشف شده است.
بیشاپور، شهر باستانی
بر سر راه شیراز به کازرون، در فاصلۀ ۱۴۰کیلومتری شیراز و ۲۳کیلومتری غرب کازرون و در نزدیکی تنگ چوگان واقع است و از آب رود شائور (شاپور) مشروب می شود که از تنگ چوگان می گذرد. بیشاپور در دشتی سرسبز قرار دارد که در یک سوی آن کوه قلعه دختر است. بیشاپور حد فاصل فارس و خوزستان است. نولدکه بیشاپور را واژه ای آرامی به معنی بیت شاپور یا سرای شاپور می داند و از نظر شماری دیگر از مستشرقان، بیشاپور واژه ای است پهلوی به معنی از کارهای خوب شاپور. بیشاپور مرکز کوره (گوره ـ گَور ـ خوره) یا ایالت شاپور بود. طرح بیشاپور به خلاف شهرهای گرد فیروزآباد و دارابگرد، کاملا چهارگوش بوده و ابعاد آن ۲×۱ کیلومتر است؛ از این نظر بیشاپور طرحی هیپودامین یا شطرنجی دارد و گمان می رود مهندسان رومی آن را طراحی کرده باشند. این حدس بر پایۀ حضور موزاییک های رومی در تالار تشریفات بیشاپور تقویت می شود؛ گرچه بیشاپور پیچیدگی معماری و شهرسازی رومی را ندارد و بسیار ساده است. در دهه های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ ارنست هرتسفلد و رومن گیرشمن به بررسی بیشاپور پرداختند. گیرشمن و ژرژ سال در ۱۹۳۵ و ۱۹۴۱ کاوش هایی در بیشاپور انجام دادند. گیرشمن بدون هیچ کاوشی و با ادعایی عجیب گفته است نبی اکرم (ص) در بیشاپور نماز اقامه کرده و یا خرابه های موسوم به معبد آناهیتا همان آتشکده ای است که اردشیر برافراشت و دین زردشتی را رسمیت داد! در اواخر دهۀ ۱۳۴۰ و اوایل دهۀ ۱۳۵۰ش علی اکبر سرافراز به عملیات مرمت و کاوش در بیشاپور پرداخت. نتایج کاوش های او نشان داد که شهر باستانی بیشاپور در سه دورۀ تاریخی شکل گرفته است: اول دورۀ عیلامی است که از آن اطلاعاتی بسیار اندک در دست است؛ دومین دورۀ ساسانی و سومین دوره از صدر اسلام تا اوایل قرن ۵ق است. شهر ساسانی بیشاپور دارای سور و حصار سنگی ستبر و بلندی بود و خندقی پیرامون آن جا حفر کرده بودند. دو خیابان اصلی شمالی و جنوبی شهر را به چهار قسمت تقسیم می کردند که در میدانی به هم می رسیدند که دو ستون یادمان شاپور اول ساسانی در آن جا نصب شده اند. گیرشمن بدون توجه به متن پهلوی دو ستون نامبرده، آن ها را جایگاه نذورات معرفی کرده بود. متن پهلوی ساسانی و پارتی دو ستون یادمان را اَپسای دبیر نوشته است و براساس آن آشکار می شود که احداث شهر در ۲۶۶ و پس از پیروزی شاپور اول ساسانی بر والریانوس، امپراتور روم، به پایان رسیده بود؛ گویا اسرای رومی در احداث شهر مشارکت داشتند. کاوش ها ثابت می کند که خرابه های موسوم به آتشکدۀ آناهیتا در اصل پرستشگاه آب و ایزد اردویسور آناهیتاست. پرستشگاه آناهیتای بیشاپور بنایی است مکعبی شکل که هر ضلع آن چهارده متر است و آن را شش متر پایین تر از سطح آب های جاری ساخته اند تا آب نهر شائور با کانال هایی به درون حوض مرکزی معبد هدایت شود و از آن جا در پیرامون بنا به گردش درآید. مرکز معبد بدون سقف است و به جای صحن، حوض مرکزی بسیار کم عمقی ساخته اند. تندیس گاو که نماد ایزد آناهیتاست بر فراز دیوارهای فوقانی نصب شده بود تا سیمای آن درون آب منعکس شود. آناهیتا، ایزد محبوب اولین شاهان ساسانی بود. ساسان، اردشیر بابکان و شاپور سرپرستی آتشکدۀ آناهیتا در شهر استخر را برعهده داشتند. کاخ شاپور با وسعت ۷۸۱ متر مربع در جنوب شرقی معبد آناهیتاست. تالار تشریفات بیشاپور طرحی صلیبی دارد و کالبد آن از چهار ایوان متقارن شکل می گیرد. ابعاد ایوان شمالی ۷×۹ متر است. صحن مرکزی کاخ ۲۳×۲۳ متر است که جرزهایی به قطر هفت متر دارد. شیوۀ معماری طاق و قوس و ساخت جرزهای ستبر و فیلپوش های بزرگ نشان می دهد که گنبدهای بزرگ و سنگینی بر روی کاخ استوار بوده اند. کاخ با گچبری آراسته بود. در انتهای دالان های شرقی و غربی تالار تشریفات بیشاپور، دو ایوان موزاییک کاری شده قرار دارند که کار صنعتگران رومی است. موزاییک ها صحنه هایی از زنان، مردان، طبیعت و حیوانات را به شیوه ای رومی نمایش می دهند. بیشاپور شهری اسلامی نیز به شمار می رود و یکی از اولین نمونه های مساجد صدر اسلام در بیشاپور کشف شده است.
wikijoo: بیشاپور،_شهر_باستانی