بیتیکچی

[ویکی فقه] بیتیکْچی، واژه ای ترکی به معنی دبیر، منشی، کاتب و نویسنده. این واژه از ۳ جزء «بیتی» به معنی نوشتن، پسوند نام ساز «- ک» و پسوند فاعلی «- چی» ترکیب شده، و در فارسی به شکل های بیتکچی، بتیکچی و بتکچی نیز آمده است.
«بیتی» از واژگان کهن ترکی است و اشتقاق های گوناگون آن در سنگ نبشته های اورخون، شینه اوسو، وایرق بتیغ ـ از سدۀ ۲ق/۸م ـ که قدیم ترین نوشته های بازماندۀ آن زبان است، به تکرار به کار رفته است. بیتیکچی در آن سنگ نبشته ها به دو صورت بیتکه چی و بیدگوچی آمده است
p ۲۸، Orkun, H N, Eskitürk yazıtları, Ankara, ۱۹۸۶.
دربارۀ منشأ و ریشۀ بیتیکچی بحثهای دور و درازی میان محققان درگرفته است. بلوشه آن را برگرفته از واژۀ سنسکریت «پیثاکا» به معنای گنجۀ کتاب می داند و اشمیت آن را با واژۀ یونانی «پیتاکیون» مرتبط می انگارد. برخی آن را ترکی شدۀ «پیداکا» ی تخاری دانسته، و احتمال داده اند که با یک واژۀ سغدی به معنای قانون، آیین و فرمان که یاذاک یا پذک (= پذکه) خوانده می شود، ارتباط لغوی داشته باشد.
p ۲۶۳، Doerfer, G, Türkische mongolische Elemente im Neupersischen, Wiesbaden, ۱۹۶۵.
بیتیکچیان که سرکردۀ آنان در آغاز اُلُغ بیتیکچی (= بینیکچی بزرگ) و وزیرخوانده می شد، جانشین مستوفیان پیشین و مأمور تعیین میزان مالیات و صدور برات و وصول آن بودند. در دوران امارت چنتمور در ایران ـ پیش از لشکرکشی هلاگو و تشکیل حکومت ایلخانی ـ نخست شرف الدین خوارزمی سمت الغ بیتیکچی و وزارت یافت
عطاملک جوینی، تاریخ جهانگشای، ج۲، ص۲۲۳، به کوشش محمدقزوینی، لیدن، ۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م.
...