بگزاده

[ویکی فقه] بِگ ْزاده ، یا بیگ زاده ، نام یک گروه بزرگ کُرد زبان پراکنده در شمال غرب ایران و مناطقی از سلیمانیه عراق است. بگ زاده ها را یکی از گروه بزرگان و نجبای کرد دانسته اند
خاستگاه کردهای بگ زاده به درستی معلوم نیست . به نظر می رسد که اصل و ریشه بگ زادگان ایران و عراق مشترک باشد. اوبن سیاح فرانسوی که در (۱۹۰۶-۱۹۰۷م ) در ایران به سر می برد، راجع به بگ زاده های ایران می نویسد: نسب آنها به پیربوداق فرزند شیرخان بنیان گذار ساوجبلاغ ، از کردان مُکری آذربایجان می رسد. پیر بوداق دو فرزند به نام های عبدالعزیز سلطان و عبدالله بیگ داشت . اعقاب عبدالعزیز به خان زاده شهرت یافتند و در شهرها نشیمن گزیدند، و نوادگان عبدالله به بگ زاده معروف شدند و در کوهستان ها پراکنده گشتند. بگ زادگان تا اواسط قرن (۱۳ق /۱۹م )، رئیس و خان ِ کردهای مکری و حکمران ساوجبلاغ آذربایجان بودند. گروهی دیگر از بگ زادگان نیز که به بگ زاده های هورامان (اورامان ) معروفند، اصل و نسب خود را، برخلاف خاندان های دیگر کُرد، به تهمورث کیانی (پادشاه افسانه ای ایران ) می رسانند. بگ زاده های جاف ایران و عراق با چند پشت به «زایربگ » (ظاهربگ ) می رسند و نخستین تیره امیران و خان های عشایر جاف از آن ها برخاسته اند. ظاهربگ در (۱۱۸۶ق /۱۷۷۲م ) همراه با گروهی از جاف ها که در جنگ با والیان اردلان شکست خورده بودند، از ایران به «بانی خیلان »، واقع در کناره غربی سیروان عراق ، کوچ کردند و تحت حمایت پاشای کرد سلیمانیه درآمدند. رفته رفته بگ زادگان به رهبری ظاهربگ با غلبه بر عشایر بومی منطقه ، رهبری جاف های ایران و کردستان عراق را بر عهده گرفتند و بر قدرت و نفوذ جاف ها افزودند. در این دوره ، بگ زاده ها با نفوذ در میان ایل ها و طایفه های دیگر کرد، قدرتمندترین تیره امیران را در میان عشایر کرد عراق و ایران پدید آوردند. اعتمادالسلطنه نیز بگ زاده ها را از اعیان ، و معتبرترین طوایف جوانرود کردستان دانسته است .
سازمان ایلی
برخی از بگ زادگان به صورت ایل یا طایفه ای مستقل و برخی دیگر به صورت تیره ، به طایفه ها و ایل های دیگر کرد پیوسته اند. مثلاً بگ زاده هایی که در نوار مرزی ایران با ترکیه و عراق در منطقه تَرْگِوَر اورمیه زندگی می کنند، یک طایفه با سازمان ایلی مستقل هستند. لیکن بگ زاده های عشایر جاف مرادی عراق همچون تیره یا طایفه ای از «تیله کو» در شیروانه «یزدان بخش » و «گلالی » در شهرزور و بگ زاده های عشایر جاف جوانرودی ایران ، طایفه هایی از «ولدبیگی » و «باوه جانی » بابا جانی به شمار می رفته اند. رؤسای اغلب این طوایف از میان بگ زادگان برگزیده می شدند. اعتمادالسلطنه بگ زادگان جاف جوانرود را یکی از طوایف دوگانه و از اعیان این ناحیه دانسته است که از دو شعبه یعقوب بیگی و باب خانی تشکیل شده بودند. ایل هماوند نیز شاخه ای به نام بگ زاده چلبی دارد. اصل و نسب این ایل به جاف ها می رسد و در سلیمانیه عراق پراکنده اند. بگ زادگان هماوندی از نسل «خوامراده شیر» اند. او صاحب ۴ فرزند به نام های یادگار، صفر، رمضان و رشید بود و شاخه بگ زاده از فرزندان یادگار هستند. بگ زاده های هماوند از ۳ تیره جوامیر، قادر و کاکه تشکیل می شوند.
پراکندگی
بگ زادگان در مناطقی در غرب ایران و شمال عراق به سر می برند. بگ زاده های ایران در اطراف اورمیه و اشنویه پراکنده اند. بگ زاده های اطراف اورمیه از دو شاخه بگ زادگان دشت و بگ زادگان بنار تشکیل می شوند. بگ زادگان دشت ، در تولکی ، دربند و سولیک سیلوانا؛ و بگ زادگان بنار در امیریاد، دیزج ، دزاوا و محال زندگی می کنند. بگ زاده های اشنویه به بگ زاده حیدری و فضل الله بگی معروفند و در اطراف روستاهای اشنویه و سلدوز پراکنده اند. طایفه مستقل بگ زاده ایران مجموعاً در ۲۹ آبادی از محال دشت و ترگور در حوالی اورمیه به سر می بردند. برخی از این آبادی ها عبارتند از خوشکو، کای ، جِرْم ، بتکار، نوشان ، میروا، هلوری ، راجان ، درگز و زنگلان . گروهی از بگ زاده ها که تخته قاپو شده اند، در محل آنبی می زیستند. بگ زاده های عراق در شمال آن سرزمین و در حوالی مرز ترکیه سکنی دارند و هورامان (اورامان ) در حلبچه ، مرکز اصلی زندگی و تجمع آنهاست . بابا حکیم خلیفه شیخ های اورامان یکی از مردان با نفوذ در میان عشایر بگ زاده در دو دهه نخست سده ۲۰م بود. از مردان با نفوذ و رؤسای دیگر بگ زاده در میان جاف ها می توان به قادر بیگ ، محمدپاشا، رستم بیگ و حبیب بیگ اشاره کرد.
نقش تاریخی
...