بودا آیین. بودا، آیین (Buddhism)
12365600.jpg
قصر دالایی لاما در لهاسا، تبت
از آیین های بزرگ جهان، پدیدآمده در قرن ۵پ م در هند، براساس تعالیم بودا. بنابر اصل اول از اصول عقاید بودایی همۀ پدیده های جهان هستی در سه صفتِ ناپایداری، ناگواری، و نداشتن جوهری ماندگار (از قبیل روح) مشترک اند. همۀ موجودات، ازجمله خدایان اسطوره ای، در این صفات مشترک اند، ولی از رهگذر اشراق می توانند به رهایی برسند. دو مذهب اصلی آیین بودا، تراوادا (یا هینایانا) در جنوب شرقی آسیا و مهایانا در شمال و شرق آسیاست. کیش لاما در تبت و آیین ذن در ژاپن دو شاخه از شاخه های متعدد مذهب مهایانا را تشکیل می دهند. بنابر آمار سال ۲۰۰۰ جمعیت بوداییان بالغ بر ۳۷۱میلیون نفر بوده است.
متون مقدس. فقط بوداییان سینهالی (سری لانکا) مجموعۀ کامل و معتبری از متون بودایی دارند که به زبان پالی است؛ دیگر فرقه های بودایی این متون را با تفاوت هایی به زبان سانسکریت دارند. متون مقدس به سه دسته، موسوم به تری پیتاکا (سه سبد)، تقسیم می شوند: وینایا ـ پیتاکا(انضباط)، فهرست تخلفات و قواعد زندگی؛ سوترا ـ پیتاکا (گفتار) یا دارما (مرام)، تعریف آیین بودا از زبان بودا و شاگردانش؛ و اَبهی دهارما ـ پیتاکا (دنبالۀ مرام)، دیگر بحث های اعتقادی جدیدتر.
اصول عقاید. نفس (یا روح) ناپایدار و همواره در معرض دگرگونی و تباهی است. دلبستگی به امورِ ناپایدار سبب وهم، رنج، آزمندی، و کینه می شود و احساس انانیّت را می پروراند. اعمالی که به خود ـ رهایی نظر دارند «توفیق» نامیده می شوند و انجام آن ها به اشراق می انجامند. بودا در چهار حقیقت ناب به وجود و منشأ رنج اشاره کرد و طریقت هشت گانه را راه رهایی از آن دانست. هدف نهایی سلوک در طریقت هشت گانه نیل به نیروانا (خاموشی)، نابودی همۀ امیال، است. بیشترین تکریم، نثار نخستین بودا (سیّدارتَه گائوتَمَه بنیادگذار آیین بودا) می شود، سلسله ای که بودای آینده اش (مَئیتریا) در حدود ۳۰۰۰م ظهور خواهد کرد.
تِراوادا. مکتب پیران، نیز مشهور به هینایانا یا محمل کوچک، مذهبی از آیین بوداست که بیشتر در جنوب شرقی آسیا (سری لانکا، تایلند، میانمار) رایج است. تراوادا راهِ شکستن چرخۀ سَمسارا یا مرگ و نوزایی را مراقبه و زندگی فقیرانه می داند. مراتبی که انسان می تواند کسب کند عبارت اند از: اَرَهَت/آرهت، شخصی که با راهنمایی یک بودا به کنه حقیقت امور پی می برد؛ پاچکابودا، بیدار شده ای که تنها زندگی می کند و تعلیم نمی دهد؛ و بودای کاملاً بیدار شده. متون مقدس تراوادا به زبان هندوآریایی پالی است که ریشه در شمال هند دارد. آیین بودا در هند تا قرن ۱۳م زیر فشار هندوئیسم، که آن را بدعتی برای خود می دید، تقریباً به کلی از صحنه خارج شد؛ ولی اکنون نزدیک به ۵میلیون پیرو در این کشور دارد و رو به رشد است.
مهایانا. یا محمل بزرگ، کمابیش همزمان با مسیحیت پا گرفت. این مذهب از شخص می خواهد که نه تنها خود بکوشد که به نیروانا برسد، بلکه بودای معلم، یا بُدهی سَتوا، شود تا دیگران را نیز برهاند. از این رو، آیین هایی حول بوداها و بدهی ستواها شکل گرفت. همچنین، مهایانا بر شونیاتا، یا فهم تجربی پوچی همۀ چیزها، حتی خودِ آیین بودا، تأکید دارد. قلمرو مذهب مهایانا چین، کُره، ژاپن، و تبت است. این مذهب در قرن ۶م با تعالیم بودی دارمابه چین رفت و مکتب چان را پدید آورد که از قرن ۱۲م در ژاپن با نام ذِن بودیسممشهور شد. مراقبۀ خاموش همراه با دخالت های سرزدۀ استاد، برای بیداری ذهن، محور ذن را تشکیل می دهد. در ژاپن، سوکا گاکّائی (انجمن خلق ارزش) که در ۱۹۳۰ برای مردم عادی تأسیس شد، وعده می داد که با ایمان خالصانه به عواید مادی آنی می توان دست یافت. این کیش در دهۀ ۱۹۸۰ بیش از ۸میلیون خانوار پیرو داشت. مکتب باطنی، تانترایی، یا الماس در تبت و ژاپن رواج دارد و معتقد است که دل آگاهی در عمق جان حضور دارد و با راهنمایی درست، که استاد در خلوت به شاگرد می دهد، بروز می کند.
اعیاد. در مذاهب مختلف آیین بودا، اعیاد گوناگون را به صور متفاوت برگزار می کنند. بزرگ ترین عید مذهب تراوادا وساک در گرامی داشت ولادت، اشراق، و مرگ بودا است. در ژاپن، بودایی های مهایانا ولادت بودا را با عید هارا ماتسوری جشن می گیرند. برخی دیگر از اعیاد سالانۀ بوداییان عبارت اند از: حلول سال نو، که در تایلند، سونگ کران و در تبت، لوسار نام دارد؛ اعیاد پایان دورۀ اعتکاف مانند کتهینا در پایان واسا؛ عیدهای تکریم یادگارهایی مانند «دندان مقدس». ژاپنی های پیرو مهایانا در عید اُبُن نیاکان خانواده های خود را گرامی می دارند. از دیگر رسم ها، برگزاری روزهای مقدس، مانند اُپوسَتهه، دوبار در ماه درمیان بودایی های تراواداست.
گسترش آیین بودا. نخستین مرحلۀ عمدۀ گسترش آن از شمال شرق هند، جایی که بودا زندگی کرد و تعلیم داد، در نتیجۀ گرویدن امپراتور آشوکا (۲۳۹ـ۲۶۹پ م) به این آیین، حاصل شد. راهبان مُبَلّغ به سرتاسر هند، سری لانکا، میانمار و تایلند گسیل شدند. تراوادا، که قدیم تر از مهایانا، دیگر مذهب بزرگ این آیین است، در گسترش بودیسم در این مناطق مؤثرتر بود و اکنون تنها شکل برجای مانده از آیین بودا در آن هاست. عامل دیگر در گسترش آن، گرویدن بازرگانان و سوداگرانی بود که بین چین و شرق مدیترانه رفت و آمد می کردند. اگرچه گسترش آن به سمت غرب را، به ویژه، ظهور اسلام از قرن ۷م متوقف کرد، حرکت آن به سمت شرق آزادانه از همین مسیر ادامه یافت. در این مناطق، مهایانا کامیاب ترین مذهب آیین بودا بود که دومین مذهب عمدۀ این آیین است و اکنون در چین، ژاپن، کره، مغولستان، و تبت رواج فراوان دارد. پس از قرن ۱۲م درپی یورش های مسلمانان از شمال غربی و رواج دوبارۀ هندوئیزم در جنوب، آیین بودا تقریباً به کلی از سرزمین هند رخت بر بست. ولی بار دیگر در قرن ۲۰، براثر فعالیت راهبان مبلغ و ورود پناهندگان بودایی از تبت به مناطق مختلف، جان تازه ای گرفت. آیین بودا در آغاز قرن ۲۰ توجه غربیان را نیز به خود جلب کرد. بیشترین گرایش به آن در میان غربیان در سال های پس از ۱۹۶۰ بود. در ۱۹۶۷ «جرگۀ دوستان بوداییان غربی» تأسیس شد تا آرای بودایی را از مذاهب مختلف در قالبی دسترس پذیر برای غربیان به هم بیامیزد.
12365600.jpg
قصر دالایی لاما در لهاسا، تبت
از آیین های بزرگ جهان، پدیدآمده در قرن ۵پ م در هند، براساس تعالیم بودا. بنابر اصل اول از اصول عقاید بودایی همۀ پدیده های جهان هستی در سه صفتِ ناپایداری، ناگواری، و نداشتن جوهری ماندگار (از قبیل روح) مشترک اند. همۀ موجودات، ازجمله خدایان اسطوره ای، در این صفات مشترک اند، ولی از رهگذر اشراق می توانند به رهایی برسند. دو مذهب اصلی آیین بودا، تراوادا (یا هینایانا) در جنوب شرقی آسیا و مهایانا در شمال و شرق آسیاست. کیش لاما در تبت و آیین ذن در ژاپن دو شاخه از شاخه های متعدد مذهب مهایانا را تشکیل می دهند. بنابر آمار سال ۲۰۰۰ جمعیت بوداییان بالغ بر ۳۷۱میلیون نفر بوده است.
متون مقدس. فقط بوداییان سینهالی (سری لانکا) مجموعۀ کامل و معتبری از متون بودایی دارند که به زبان پالی است؛ دیگر فرقه های بودایی این متون را با تفاوت هایی به زبان سانسکریت دارند. متون مقدس به سه دسته، موسوم به تری پیتاکا (سه سبد)، تقسیم می شوند: وینایا ـ پیتاکا(انضباط)، فهرست تخلفات و قواعد زندگی؛ سوترا ـ پیتاکا (گفتار) یا دارما (مرام)، تعریف آیین بودا از زبان بودا و شاگردانش؛ و اَبهی دهارما ـ پیتاکا (دنبالۀ مرام)، دیگر بحث های اعتقادی جدیدتر.
اصول عقاید. نفس (یا روح) ناپایدار و همواره در معرض دگرگونی و تباهی است. دلبستگی به امورِ ناپایدار سبب وهم، رنج، آزمندی، و کینه می شود و احساس انانیّت را می پروراند. اعمالی که به خود ـ رهایی نظر دارند «توفیق» نامیده می شوند و انجام آن ها به اشراق می انجامند. بودا در چهار حقیقت ناب به وجود و منشأ رنج اشاره کرد و طریقت هشت گانه را راه رهایی از آن دانست. هدف نهایی سلوک در طریقت هشت گانه نیل به نیروانا (خاموشی)، نابودی همۀ امیال، است. بیشترین تکریم، نثار نخستین بودا (سیّدارتَه گائوتَمَه بنیادگذار آیین بودا) می شود، سلسله ای که بودای آینده اش (مَئیتریا) در حدود ۳۰۰۰م ظهور خواهد کرد.
تِراوادا. مکتب پیران، نیز مشهور به هینایانا یا محمل کوچک، مذهبی از آیین بوداست که بیشتر در جنوب شرقی آسیا (سری لانکا، تایلند، میانمار) رایج است. تراوادا راهِ شکستن چرخۀ سَمسارا یا مرگ و نوزایی را مراقبه و زندگی فقیرانه می داند. مراتبی که انسان می تواند کسب کند عبارت اند از: اَرَهَت/آرهت، شخصی که با راهنمایی یک بودا به کنه حقیقت امور پی می برد؛ پاچکابودا، بیدار شده ای که تنها زندگی می کند و تعلیم نمی دهد؛ و بودای کاملاً بیدار شده. متون مقدس تراوادا به زبان هندوآریایی پالی است که ریشه در شمال هند دارد. آیین بودا در هند تا قرن ۱۳م زیر فشار هندوئیسم، که آن را بدعتی برای خود می دید، تقریباً به کلی از صحنه خارج شد؛ ولی اکنون نزدیک به ۵میلیون پیرو در این کشور دارد و رو به رشد است.
مهایانا. یا محمل بزرگ، کمابیش همزمان با مسیحیت پا گرفت. این مذهب از شخص می خواهد که نه تنها خود بکوشد که به نیروانا برسد، بلکه بودای معلم، یا بُدهی سَتوا، شود تا دیگران را نیز برهاند. از این رو، آیین هایی حول بوداها و بدهی ستواها شکل گرفت. همچنین، مهایانا بر شونیاتا، یا فهم تجربی پوچی همۀ چیزها، حتی خودِ آیین بودا، تأکید دارد. قلمرو مذهب مهایانا چین، کُره، ژاپن، و تبت است. این مذهب در قرن ۶م با تعالیم بودی دارمابه چین رفت و مکتب چان را پدید آورد که از قرن ۱۲م در ژاپن با نام ذِن بودیسممشهور شد. مراقبۀ خاموش همراه با دخالت های سرزدۀ استاد، برای بیداری ذهن، محور ذن را تشکیل می دهد. در ژاپن، سوکا گاکّائی (انجمن خلق ارزش) که در ۱۹۳۰ برای مردم عادی تأسیس شد، وعده می داد که با ایمان خالصانه به عواید مادی آنی می توان دست یافت. این کیش در دهۀ ۱۹۸۰ بیش از ۸میلیون خانوار پیرو داشت. مکتب باطنی، تانترایی، یا الماس در تبت و ژاپن رواج دارد و معتقد است که دل آگاهی در عمق جان حضور دارد و با راهنمایی درست، که استاد در خلوت به شاگرد می دهد، بروز می کند.
اعیاد. در مذاهب مختلف آیین بودا، اعیاد گوناگون را به صور متفاوت برگزار می کنند. بزرگ ترین عید مذهب تراوادا وساک در گرامی داشت ولادت، اشراق، و مرگ بودا است. در ژاپن، بودایی های مهایانا ولادت بودا را با عید هارا ماتسوری جشن می گیرند. برخی دیگر از اعیاد سالانۀ بوداییان عبارت اند از: حلول سال نو، که در تایلند، سونگ کران و در تبت، لوسار نام دارد؛ اعیاد پایان دورۀ اعتکاف مانند کتهینا در پایان واسا؛ عیدهای تکریم یادگارهایی مانند «دندان مقدس». ژاپنی های پیرو مهایانا در عید اُبُن نیاکان خانواده های خود را گرامی می دارند. از دیگر رسم ها، برگزاری روزهای مقدس، مانند اُپوسَتهه، دوبار در ماه درمیان بودایی های تراواداست.
گسترش آیین بودا. نخستین مرحلۀ عمدۀ گسترش آن از شمال شرق هند، جایی که بودا زندگی کرد و تعلیم داد، در نتیجۀ گرویدن امپراتور آشوکا (۲۳۹ـ۲۶۹پ م) به این آیین، حاصل شد. راهبان مُبَلّغ به سرتاسر هند، سری لانکا، میانمار و تایلند گسیل شدند. تراوادا، که قدیم تر از مهایانا، دیگر مذهب بزرگ این آیین است، در گسترش بودیسم در این مناطق مؤثرتر بود و اکنون تنها شکل برجای مانده از آیین بودا در آن هاست. عامل دیگر در گسترش آن، گرویدن بازرگانان و سوداگرانی بود که بین چین و شرق مدیترانه رفت و آمد می کردند. اگرچه گسترش آن به سمت غرب را، به ویژه، ظهور اسلام از قرن ۷م متوقف کرد، حرکت آن به سمت شرق آزادانه از همین مسیر ادامه یافت. در این مناطق، مهایانا کامیاب ترین مذهب آیین بودا بود که دومین مذهب عمدۀ این آیین است و اکنون در چین، ژاپن، کره، مغولستان، و تبت رواج فراوان دارد. پس از قرن ۱۲م درپی یورش های مسلمانان از شمال غربی و رواج دوبارۀ هندوئیزم در جنوب، آیین بودا تقریباً به کلی از سرزمین هند رخت بر بست. ولی بار دیگر در قرن ۲۰، براثر فعالیت راهبان مبلغ و ورود پناهندگان بودایی از تبت به مناطق مختلف، جان تازه ای گرفت. آیین بودا در آغاز قرن ۲۰ توجه غربیان را نیز به خود جلب کرد. بیشترین گرایش به آن در میان غربیان در سال های پس از ۱۹۶۰ بود. در ۱۹۶۷ «جرگۀ دوستان بوداییان غربی» تأسیس شد تا آرای بودایی را از مذاهب مختلف در قالبی دسترس پذیر برای غربیان به هم بیامیزد.
wikijoo: بودا،_آیین