بهمنگان

[ویکی فقه] بهمن گان، یکی از جشن های بزرگ و کهن ایرانی پیش و پس از اسلام می باشد.
در ایران باستان روز دوم هرماه، بهمن نامیده می شد و روز بهمن از ماه بهمن را که بهمن گان، یا بَهْمَنْجَنه، بَهْمَنْجه، بَهْمَنْچَنه می خواندند، جشن می گرفتند. دربرخی از منابع، مانند نخبةالدهر و فرهنگ قوّاس به خطا نخستین روز بهمن ماه را که به نام اورمزد (= اهورمزدا) خوانده می شود، بهمنجنه و عید دانسته اند. ایرانیان تا چند قرن پس از اسلام و تا پیش از حمله مغول بهمن گان را جشن می گرفتند.واژه بهمنجنه، بهمن گان (= بهمن + گان، پسوند نسبت) در ایران عصر اسلامی هم به همان معنای بهمن گان به کار می رفت. برخی نیز در توجیهی عامیانه بخش دوم واژه بهمنجنه را معرب «چنه» و آن را مخفف «چینه» (مشتق از چیدن) دانسته، و گفته اند: کلمه بهمنجنه از بهمن، نام گیاهی که در بهمن ماه و زمستان می روید و گل سرخ و سفید می دهد و جنه یا چنه، به معنی «چیدن گل» در بهمن ماه ترکیب یافته است. این وجه اشتقاق هیچ توجیه علمی و زبان شناختی ندارد.
دیگ بهمنجه
ایرانیان در این روز، مراسم خاصی برپا می داشتند؛ مثلاً دیگ آشی موسوم به «دیگ بهمنجه» بار می گذاشتند و در آن همه گونه غلات، حبوبات، سبزی های خوراکی و گوشت های حلال می ریختند. به نوشته گردیزی بنابر رسم عجمیان «اندر این روز دیگی بپزند و از همه نبات ها و دانگوها و تخم ها و گوشت های هر حیوانی اندرو کنند... و به هر جای بفروشند». «دانگو» نوعی غله، و نیز آشی ۷ دانه مرکب از نخود و باقلا و عدس جز آن است. امروزه نشانه ای از برگذاری جشن بهمن گان در میان غیر زردشتیان دیده نمی شود. با این حال، برخی آش موسوم به ابودردا یا «هفت دنگاره» را که در ایام محرم و صفر، در نقاطی از ایران (مثلاً در کازرون) تهیه می شود، همان آش بهمنجه دانسته اند احتمالاً بخش نخست واژه «دُنگاره» (دُنگ یا دانگ به معنای دانه) صورت محلی کلمه «دانگو» ست که گردیزی به آن اشاره کرده است. برخی از منابع به پرهیز زردشتیان از کشتار و خوردن گوشت در بهمن روز اشاره کرده اند.
گیاه بهمن
از آداب دیگر این جشن خوردن گیاه بهمن دراین روز بوده است که احتمالاً می بایست نماد گیاهی این امشاسپند بر روی زمین باشد. برخی گل بهمن سرخ و سفید، و برخی دیگر ریشه گیاه بهمن سرخ و سفید را از گیاهان دارویی که طبیعتی گرم و خشک داشته، می دانند و احتمال داده اند کلمه بهن فرانسوی، مأخوذ از بهمن است. در روز جشن بهمن گان، بهمن سرخ و سفید را در آش می ریختند و می خوردند و دم کرده آن را می نوشیدند. گاهی بهمن خشک را می کوبیدند و گرد آن را بر روی غذا می ریختند و یا با شکر مخطوط می کردند و می خوردند. ایرانیان عقیده داشتند که خوردن شیر تازه با بهمن سپید در بامداد روز بهمن گان، حافظه را تقویت می کند و فراموشی را می زداید و مردم را از چشم بد و بدی ها محفوظ می دارد. به گزارش محمدبن هندوشاه نخجوانی افشاندن بهمن سرخ و سفید برسرمردم در روز جشن مرسوم بوده است.
رسومی دیگر
...

بَهْمَنْگان
(یا: بَهْمَنْجَنه) جشن ویژۀ دومین روز از ماه بهمن در تقویم زردشتیان. ایرانیان در این روز در بهمنجه آشی به نام دانگو با دانه ها (حبوبات ) و انواع گوشت می پختند و مهمانی می دادند. همچنین در این روز برای ازدیاد حافظه و بازداشتن چشم بد برگ اسپند را با شیر می خوردند. به رغم نقشی که فرشتۀ بهمن (منش نیک) در آیین زردشت داشته، چیز چندانی دربارۀ آن نمی دانیم. احتمالاً جشن سده که در دهمین روز بهمن برگزار می شود این جشن را بسیار کم رونق کرده است.