بنی بگتکین

[ویکی فقه] بَگْتَکین ، بَنی ، خاندانی از فرمانروایان سرزمین های غرب دجله که حدود یک قرن ۳۹ -۳۰ق /۱۱۴۵-۱۲۳۳م ، زیر فرمان اتابکان زنگی و ایوبیان ، و به عنوان نایبان آنها بر شهرهایی چون موصل ، اربیل ، شهرزور، حران و... فرمان راندند.
درباره بگتکین ، پدر زین الدین علی نخستین کس از این خاندان که به قدرت رسید، اطلاعی در دست نیست . تاریخ این خاندان صرفاً مشتمل بر زندگی این زین الدین علی و دو پسر او زین الدین یوسف و مظفرالدین کوکبوری است .ابن خلکان مورخ ِ معاصرِ آخرین دوره حکومت اینان در همان قلمرو که از حمایت مظفرالدین هم برخوردار بود، کنیه و نسب زین الدین علی را ابوالحسن علی بن بگتکین بن محمد آورده است . ابن خلکان و مورخ نامدار هم عصرش ، ابن اثیر، و آن گاه ابوشامه مورخ دو دودمان آل زنگی و ایوبیان را باید آگاه ترین نویسندگان به تاریخ بنی بگتکین به شمار آورد و اطلاعات ما در این باره بیشتر مبتنی بر گزارش های اینان است .
حکومت زین الدین علی
به هر حال ، زین الدین علی از ممالیک نوجوان دستگاه قسیم الدوله آق سنقر، پدر عمادالدین زنگی بود. چون آق سنقر در جمادی الاول ۴۸۷/مه ۱۰۹۴ مقتول شد، ممالیک او گرد پسرش عمادالدین که ده سال بیش نداشت ، فراهم آمدند. زین الدین علی هم از جمله آن ممالیک ، و خود هنوز کم سن بود. از آن پس تا حدود ۴۰ سال بعد، از او در حوادث ایام یاد نشده است ، ولی بی گمان در کنار عمادالدین زنگی برآمد و ترقی کرد. و بر اساس آنچه از این پس در منابع آمده است ، در زمره نزدیک ترین یاران او درآمد. عمادالدین در ۵۲۱ ق /۱۱۲۷م امارت موصل یافت در این باره و حوادث بزرگ زندگی عماد در عراق و شام ، (نک: ه د، آل زنگی ) و به احتمال بسیار زین الدین هم با او بود. در ۵۳۰ق /۱۱۳۶م که سلطان مسعود سلجوقی برای جنگ با ملک داوود بن محمود سپاه به بغداد برد، زین الدین علی به عنوان یکی از امرای اتابک عمادالدین با او همراه شد. در ذیقعده ۵۳۹/مه ۱۱۴۵ نصیرالدین جقر نایب عمادالدین در موصل به دست الب ارسلان بن محمود سلجوقی کشته شد. عماد که مشغول فتح دژ البیره بود، بی درنگ زین الدین علی را امارت موصل داد. وی از آغاز چنان رفتار کرد که مردم هواخواهش شدند و موصل روی به آبادانی نهاد. گفته اند که اتابک عمادالدین از او پیمان گرفت که پس از مرگ اتابک ، موصل را به پسر او سیف الدین غازی واگذارَد. ابن اثیر در یک جا آورده است که مقارن مرگ عمادالدین مق ۵۴۱ق /۱۱۴۶م ، پسرش سیف الدین در شهرزور بود و به رغم آنکه الب ارسلان بن محمود سلجوقی طمع در آن جا بسته بود، زین الدین بی درنگ سیف الدین را به موصل خواند و شهر را به او تسلیم کرد. وی در جایی دیگر تصریح کرده است که زین الدین این وظیفه را به خواست و دستور امرای دولت عمادالدین بر عهده گرفت و خود را در اختیار سیف الدین قرار داد.
← نایب حکومت موصل
زین الدین علی را به دلیری و هیبت و هوشمندی ، و آن گاه به دادگری و نیک سیرتی و بخشندگی بسیار ستوده اند. ابن اثیر به ویژه آورده است که وی هیچ گاه نیرنگ بازی نمی کرد و مردی سخت امانت دار و پای بند به پیمان ها و وعده هایش بود. عمادالدین زنگی به او اعتماد تمام داشت و او را از جمله یارانی می دانست که از «خدا می ترسند و از او نمی ترسند» ساخت چند مدرسه و برخی بناهای دیگر به او منسوب است . شاعران مشهوری چون حیص بیص او را مدح گفته اند. زین الدین علی را که اندامی خرد داشت ، به زبان فارسی «کوچک » ملقب کرده بودند و در منابع با همین لقب از او یاد شده است .
پسران زین الدین علی
...