بنای هارونیه

بَنایِ هارونیِه
کاربری و تاریخ احداث این بنا به درستی مشخص نیست. در متون یا افواه مردم، این بنا مسجد جامع شهر قدیم توس، نقاره خانه، یا زندان هارون الرشید، خوانده شده است. بعضی دیگر آن را آرامگاه امام محمد غزالی، و برخی خانقاه خواجه عثمان بن هارون دانسته اند. از آن جا که این بنا از آثار قرن ۲ق به شمار نمی رود، انتساب آن به زندان هارون الرشید درست نیست. هرتسفلد آن را مربوط به اواخر دورۀ سلجوقی، و آرتور پوپ آن را از آثار اواخر قرن ۸ق می داند. هیلنبراند و کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند قدیمی ترین بخش بنا، گنبدخانۀ آن است که احتمالاً به دورۀ سلجوقی تعلق دارد؛ ایوان سوی جنوبی گنبدخانه و دیگر فضاها در دوره های بعد به گنبدخانه الحاق شده اند. پوش خارجی گنبد دوپوش فروریخته بود، که در دورۀ اخیر بازسازی شد. در کاوش های سال های اخیر، آثار معماری بسیاری در اطراف بنای هارونیه به دست آمد، که مؤید پیوند این بنا با بافت شهری است. امروزه بنای هارونیه، یگانه ساختمان باقی مانده از شهر قدیم توس به شمار می رود.