[ویکی نور] ابوالحسن ابراهیم بن عُمر بقاعی، ملقب به برهان الدین، ادیب، شاعر، مورخ و مفسّر شافعی قرن نهم بوده است.
وی در سال 809 در خربةروحا، از نواحی بقاع، متولد شد و تا دوازده سالگی در آنجا بود. به گفته خودش، در821 در پی یک جنگ قبیله ای، همراه خانواده خود، به وادی التیم مهاجرت کرد، سپس به دمشق رفت و به کسب علم پرداخت. در دمشق، از کسانی مثل «علی بن شمس جزری»، «تاج بن بهادر غرابیلی»، «ابن قاضی شُهبه» و دیگران علم آموخت. برای تحصیلات بیشتر، به بیت المقدس و سپس به مصر رفت. در قاهره از علاء قلقشندی و قایانی و دیگران علم آموخت. وی همچنین از اکابر تلامیذ ابن حجر بود و ابن حجر وی را به عنوان قاری صحیح بخاری در قصر ملک ظاهر جَقْمَق تعیین کرده بود و او با فصاحتی که در خواندن آن متن داشت، بارها مورد تقدیر جقمق قرار گرفت.
بقاعی پس از پایان تحصیلات، در مصر اقامت کرد و به تألیف و سخنرانی پرداخت. وی از عالمانی بود که در سخنرانی ها و تألیفات خود، پیوسته بر صوفیان و صوفی مشربان می تاخت و اعمال آنان را تشنیع می کرد. به گزارش ابن صیرفی، وی در سخنرانی های خود به ویژه در ذم و تکفیر ابن فارض سخن می گفت و حتی یک بار بعد از سخنرانی بقاعی بین طرف داران ابن فارض و اصحاب بقاعی درگیری شد و طرفین به ضرب و شتم یکدیگر پرداختند، ولی به رغم اعتراض و شکایت برخی علمای مصر به مقامات حکومتی، بقاعی در موضع گیری خود تجدید نظر نکرد. قاضی مالکی مصر نیز، به سبب همین روش ها، حکم به کفر او داد و ریختن خونش را جایز شمرد، اما بقاعی با حمایت قاضی زین الدین ابوبکر بن مُزْهِر انصاری، ناظر دیوان انشای جقمق، تبرئه شد. پس از آن، در مصر پیوسته مورد ایذا و اذیت بود، به ناچار مصر را به قصد دمشق ترک کرد. پس از ورود به دمشق، مجدداً با صوفیان درگیر شد و در رد سماع صوفیان کتاب «إنارة الفکر بما هو الحق فی کیفیة الذکر» را نوشت. بقاعی در885 دار فانی را وداع گفت.
وی از عالمان کثیرالتألیف بود. تعداد مؤلفاتش را بغدادی بیش از چهل برشمرده است. مهم ترین اثر او تفسیر قرآن است به نام «نظم الدّرر فی تناسب الآیات و السور» که در این کتاب مناسبات ترتیب آیه ها و سوره ها با یکدیگر و بسیاری از اسرار و رموز قرآن جمع آوری شده و تا آن زمان در نوع خود بی نظیر بوده است. این کتاب که ثمره چهارده سال تلاش وی بود، مورد ایراد علمای عصرش قرار گرفت، و او را متهم کردند که در تفسیر خود به کتب عهدین استناد کرده است و سخاوی، همدرس و مخالف سرسخت و آشتی ناپذیر وی در رد تفسیرش، در کتاب «أصل الأصیل فی تحریم النقل من التوراة و الإنجیل» مطالبی نوشت. بقاعی در جواب این ایرادها، رساله «الأقوال القویمة فی حکم النقل من الکتب القدیمة» را تألیف و دلایل جواز نقل از کتب عهدین را بیان کرد. کتاب «نظم الدرر» در 1389 زیر نظر محمد عبدالمعید، مدیر دایرةالمعارف عثمانی هند، به چاپ رسید.
برگرفته از دانشنامه جهان اسلام، ج 3، ص 602، به قلم داوود الهامی.
نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور
وی در سال 809 در خربةروحا، از نواحی بقاع، متولد شد و تا دوازده سالگی در آنجا بود. به گفته خودش، در821 در پی یک جنگ قبیله ای، همراه خانواده خود، به وادی التیم مهاجرت کرد، سپس به دمشق رفت و به کسب علم پرداخت. در دمشق، از کسانی مثل «علی بن شمس جزری»، «تاج بن بهادر غرابیلی»، «ابن قاضی شُهبه» و دیگران علم آموخت. برای تحصیلات بیشتر، به بیت المقدس و سپس به مصر رفت. در قاهره از علاء قلقشندی و قایانی و دیگران علم آموخت. وی همچنین از اکابر تلامیذ ابن حجر بود و ابن حجر وی را به عنوان قاری صحیح بخاری در قصر ملک ظاهر جَقْمَق تعیین کرده بود و او با فصاحتی که در خواندن آن متن داشت، بارها مورد تقدیر جقمق قرار گرفت.
بقاعی پس از پایان تحصیلات، در مصر اقامت کرد و به تألیف و سخنرانی پرداخت. وی از عالمانی بود که در سخنرانی ها و تألیفات خود، پیوسته بر صوفیان و صوفی مشربان می تاخت و اعمال آنان را تشنیع می کرد. به گزارش ابن صیرفی، وی در سخنرانی های خود به ویژه در ذم و تکفیر ابن فارض سخن می گفت و حتی یک بار بعد از سخنرانی بقاعی بین طرف داران ابن فارض و اصحاب بقاعی درگیری شد و طرفین به ضرب و شتم یکدیگر پرداختند، ولی به رغم اعتراض و شکایت برخی علمای مصر به مقامات حکومتی، بقاعی در موضع گیری خود تجدید نظر نکرد. قاضی مالکی مصر نیز، به سبب همین روش ها، حکم به کفر او داد و ریختن خونش را جایز شمرد، اما بقاعی با حمایت قاضی زین الدین ابوبکر بن مُزْهِر انصاری، ناظر دیوان انشای جقمق، تبرئه شد. پس از آن، در مصر پیوسته مورد ایذا و اذیت بود، به ناچار مصر را به قصد دمشق ترک کرد. پس از ورود به دمشق، مجدداً با صوفیان درگیر شد و در رد سماع صوفیان کتاب «إنارة الفکر بما هو الحق فی کیفیة الذکر» را نوشت. بقاعی در885 دار فانی را وداع گفت.
وی از عالمان کثیرالتألیف بود. تعداد مؤلفاتش را بغدادی بیش از چهل برشمرده است. مهم ترین اثر او تفسیر قرآن است به نام «نظم الدّرر فی تناسب الآیات و السور» که در این کتاب مناسبات ترتیب آیه ها و سوره ها با یکدیگر و بسیاری از اسرار و رموز قرآن جمع آوری شده و تا آن زمان در نوع خود بی نظیر بوده است. این کتاب که ثمره چهارده سال تلاش وی بود، مورد ایراد علمای عصرش قرار گرفت، و او را متهم کردند که در تفسیر خود به کتب عهدین استناد کرده است و سخاوی، همدرس و مخالف سرسخت و آشتی ناپذیر وی در رد تفسیرش، در کتاب «أصل الأصیل فی تحریم النقل من التوراة و الإنجیل» مطالبی نوشت. بقاعی در جواب این ایرادها، رساله «الأقوال القویمة فی حکم النقل من الکتب القدیمة» را تألیف و دلایل جواز نقل از کتب عهدین را بیان کرد. کتاب «نظم الدرر» در 1389 زیر نظر محمد عبدالمعید، مدیر دایرةالمعارف عثمانی هند، به چاپ رسید.
برگرفته از دانشنامه جهان اسلام، ج 3، ص 602، به قلم داوود الهامی.
نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور
wikinoor: بقاعی،_ابراهیم_بن_عمر