بعثیسم یا بعث گرایی ( به عربی: الْبَعْثِیَّة ) به ایدئولوژی حزب بعث گفته می شود که مشوق ایجاد کشور واحد عربی است. به طور خلاصه بعثیسم بر روی دو آرمان سوسیالیسم و ناسیونالیسم عربی تکیه دارد. گفتمان بعثیسم از پس بحرانی عمیق در جهان عرب پدید آمد که «چندپارگی اعراب»، «تسلط امپریالیسم اروپایی» و «فشار استبداد داخلی» سه ضلع این بحران را تشکیل می دادند. در چنین شرایطی منطقی به نظر می رسید که حزب بعث گفتمان خود را پیرامون سه دال اساسی «وحدت، آزادی، سوسیالیسم» ( الوحده، الحریه، الاشتراکیه ) مفصل بندی کند. پس از انشقاق در حزب بعث، بعثیسم عراقی و سوری از هم فاصله گرفتند و پس از سرنگونی رژیم صدام و آشفتگی اوضاع سوریه حزب بعث در ضعیفترین موضع خود در دهه های اخیر قرار دارد. با سرنگونی صدام بعثی های عراقی با گروهای تندرو و سلفی داخل عراق همپیمان شدند. اسناد بدست آمده از داعش نشان می دهد مغز متفکر و اجرایی تصرف موصل، تکریت و دیگر شهرها افسرهای پیشین ارتش بعثی عراق هستند.
... [مشاهده متن کامل]
گفتمان بعثیسم حول سه محور وحدت عربی، آزادی و سوسیالیسم شکل می گیرد.
• وحدت عربی:گفتمان بعثیسم تجلی اندیشهٔ ناسیونالیسم عربی است که چندپارگی اعراب را حاصل حاکم شدن امپریالیسم بر اعراب می دانست و از این روبا آن ضدیت داشت. ستون اصلی خیمه بعثیسم هم همین وحدت عربی است. اصل نخست اساسنامه حزب که در 1947 در قهوه خانهٔ الرشید دمشق به تصویب رسید چنین می گوید: «اعراب امتی واحد هستند. حق طبیعی این امت است که دولتی واحد داشته باشد و در تعیین مقدرات خود آزاد باشد. » بنابراین، «وطن عربی یک واحد سیاسی و اقتصادی غیرقابل تفکیک است و برای هیچ یک از سرزمین های عربی ممکن نیست که جدای از دیگران زندگی کند. » میشل عفلق اعتقاد عمیق خود به ناسیونالیسم عربی را با توصیف اعراب به مثابهٔ «امت عربی واحدی که دارای رسالتی جاودانه است» نشان می دهد. در گفتمان بعثیسم، اندیشهٔ خلوص نژاد عربی یا شووینیسم قومی وجود ندارد و وحدت حاصل نوعی اندیشهٔ آرمان گرایانه است که برای امت عربی ویژگی های سترگی برمی شمارد.
• آزادی: مفهوم آزادی ( حریه ) در گفتمان بعثی به هیچ وجه به معنای لیبرال دموکراسی نیست بلکه بیشتر به معنای رهایی از سرکوب استعماری است. این نوع آزادی به دموکراسی نزدیک نمی شود چرا که عفلق خود تأکید داشت که حزب بعث حداقل در تئوری و برای یک دورهٔگذار بدون مشورت با مردم حکومت خواهد کرد. عفلق به نوعی دموکراسی درون حزبی معتقد بود؛ اما در مورد دموکراسی همگانی اولویتی قائل نبود و تحقق آرمان های گفتمان بعثیسم را در گرو آن نمی دانست. در اندیشهٔ بنیانگذاران حزب بعث، زندگی تحت یوغ امپریالیسم، استعمار و دیکتاتوری غیرروشنگر ( در بعثیسم دیکتاتوری روشنگر پذیرفته شده است و بلکه تجویز می شود ) آزادی را تضعیف می کند و شرایطی را فراهم می کند که در آن اندیشه ها به جای آنکه از پایین، یعنی از تعامل انسان ها نشأت گیرند از بالا تحمیل شوند. به نظر میشل عفلق، بنیان گذار حزب و پدر فکری آن، در لوای آزادی است که امکان مبارزه و اعتراض به توده های مردم داده می شود.
• سوسیالیسم:سوسیالیسم بعثی برداشت خاصی از سوسیالیسم است که با آنچه در غرب از آن منظور می شود متفاوت است. با وجود این، اندیشمندان اولیهٔ بعثی علاقهٔ خاصی به مارکسیسم داشتند. عفلق مخالف بود که ماتریالیسم دیالکتیک تنها حقیقت و نیروی محرک تاریخ است. سوسیالیست های بعثی تأکید داشتند که مارکس و مارکسیست های غربی جنبهٔ معنوی و روحانی انسان را فراموش کرده اند. میشل عفلق این نوع خاص سوسیالیسم را سوسیالیسم عربی می نامید و معتقد بود تعالیم و اصلاحات محمد بیانگر سوسیالیسم عربی اصیل بوده است. سوسیالیسم در نگاه او ( که یک مسیحی بود ) چیزی جز عدالت نبود و پیامبر اسلام هم نماد عدالت بود و هم عقلانیت و فرزانگی؛ حزب بعث نیز در زمان کنونی راه دیگری را برای تحقق عدالت می گشاید که در امتداد همان راه پیامبر اسلام است. سوسیالیسم در گفتمان بعثیسم ابزاری لازم برای دستیابی به دوره ای از رنسانس ( باززایی ) عربی و دوره ای از مدرن شدن است و سوسیالیسم نظامی بود که مردم را از بردگی نجات می داد و آن ها را تبدیل به افرادی مستقل می کرد. به طور خلاصه، برای تحقق آزادی و وحدت، امت عربی به سوسیالیسم نیاز داشت.
... [مشاهده متن کامل]
گفتمان بعثیسم حول سه محور وحدت عربی، آزادی و سوسیالیسم شکل می گیرد.
• وحدت عربی:گفتمان بعثیسم تجلی اندیشهٔ ناسیونالیسم عربی است که چندپارگی اعراب را حاصل حاکم شدن امپریالیسم بر اعراب می دانست و از این روبا آن ضدیت داشت. ستون اصلی خیمه بعثیسم هم همین وحدت عربی است. اصل نخست اساسنامه حزب که در 1947 در قهوه خانهٔ الرشید دمشق به تصویب رسید چنین می گوید: «اعراب امتی واحد هستند. حق طبیعی این امت است که دولتی واحد داشته باشد و در تعیین مقدرات خود آزاد باشد. » بنابراین، «وطن عربی یک واحد سیاسی و اقتصادی غیرقابل تفکیک است و برای هیچ یک از سرزمین های عربی ممکن نیست که جدای از دیگران زندگی کند. » میشل عفلق اعتقاد عمیق خود به ناسیونالیسم عربی را با توصیف اعراب به مثابهٔ «امت عربی واحدی که دارای رسالتی جاودانه است» نشان می دهد. در گفتمان بعثیسم، اندیشهٔ خلوص نژاد عربی یا شووینیسم قومی وجود ندارد و وحدت حاصل نوعی اندیشهٔ آرمان گرایانه است که برای امت عربی ویژگی های سترگی برمی شمارد.
• آزادی: مفهوم آزادی ( حریه ) در گفتمان بعثی به هیچ وجه به معنای لیبرال دموکراسی نیست بلکه بیشتر به معنای رهایی از سرکوب استعماری است. این نوع آزادی به دموکراسی نزدیک نمی شود چرا که عفلق خود تأکید داشت که حزب بعث حداقل در تئوری و برای یک دورهٔگذار بدون مشورت با مردم حکومت خواهد کرد. عفلق به نوعی دموکراسی درون حزبی معتقد بود؛ اما در مورد دموکراسی همگانی اولویتی قائل نبود و تحقق آرمان های گفتمان بعثیسم را در گرو آن نمی دانست. در اندیشهٔ بنیانگذاران حزب بعث، زندگی تحت یوغ امپریالیسم، استعمار و دیکتاتوری غیرروشنگر ( در بعثیسم دیکتاتوری روشنگر پذیرفته شده است و بلکه تجویز می شود ) آزادی را تضعیف می کند و شرایطی را فراهم می کند که در آن اندیشه ها به جای آنکه از پایین، یعنی از تعامل انسان ها نشأت گیرند از بالا تحمیل شوند. به نظر میشل عفلق، بنیان گذار حزب و پدر فکری آن، در لوای آزادی است که امکان مبارزه و اعتراض به توده های مردم داده می شود.
• سوسیالیسم:سوسیالیسم بعثی برداشت خاصی از سوسیالیسم است که با آنچه در غرب از آن منظور می شود متفاوت است. با وجود این، اندیشمندان اولیهٔ بعثی علاقهٔ خاصی به مارکسیسم داشتند. عفلق مخالف بود که ماتریالیسم دیالکتیک تنها حقیقت و نیروی محرک تاریخ است. سوسیالیست های بعثی تأکید داشتند که مارکس و مارکسیست های غربی جنبهٔ معنوی و روحانی انسان را فراموش کرده اند. میشل عفلق این نوع خاص سوسیالیسم را سوسیالیسم عربی می نامید و معتقد بود تعالیم و اصلاحات محمد بیانگر سوسیالیسم عربی اصیل بوده است. سوسیالیسم در نگاه او ( که یک مسیحی بود ) چیزی جز عدالت نبود و پیامبر اسلام هم نماد عدالت بود و هم عقلانیت و فرزانگی؛ حزب بعث نیز در زمان کنونی راه دیگری را برای تحقق عدالت می گشاید که در امتداد همان راه پیامبر اسلام است. سوسیالیسم در گفتمان بعثیسم ابزاری لازم برای دستیابی به دوره ای از رنسانس ( باززایی ) عربی و دوره ای از مدرن شدن است و سوسیالیسم نظامی بود که مردم را از بردگی نجات می داد و آن ها را تبدیل به افرادی مستقل می کرد. به طور خلاصه، برای تحقق آزادی و وحدت، امت عربی به سوسیالیسم نیاز داشت.
