[ویکی فقه] بصیرت در قرآن و حدیث. بصیرت، واژه ای مشترک در قرآن ، حدیث ، عرفان و تصوف می باشد.
بصیرت در لغت از ماده «بصر» و جمع آن «بصائر» و به معنای «دلیل، حجت، برهان و بینایی دل» است. آن را «شاهد و گواه» نیز معنی کرده اند، مانند عبارت «جَوارِحُهُ بَصیرةٌ عَلَیه» (اندام های او بر اعمالش شاهدند). عبارت «فِراسةٌ ذاتُ بَصیرةٍ»، بر فراست راستین دلالت می کند. ابن فارس ، چند معنی برای بصیرت ذکر کرده است، از جمله «علم به یک چیز» و «برهان» که تمامی آن ها به معنای اصلی آن (وضوح و روشنی) باز می گردد. ازین رو عبارت «رَاَیتُهُ لَمحاً باصراً» یعنی «با دقت کامل به او نظر کردم»، «بَصُرتُ بالشی ءِ» یعنی «به آن آگاه و بصیر شدم» و «أبْصَرْتُهُ» یعنی «آن چیز را دیدم».
بصائر
بصیرت و بصر در قرآن به معنای قوه ادراک قلب ، معرفت و عبرت به کار رفته است. همچنین آن را «شاهد، حجت و برهان» نیز معنی کرده اند. اغلب مفسران در تفسیر آیه «قَد جَآءَکُم بَصَآئِرُ مِن ربّکُم فَمَن اَبصَرَ فَلِنَفْسِه...» و آیه «... هذَا بَصآئرُ مِن رَبّکُم وَ هُدیً و رَحمَةٌ لِقومٍ یُؤمنون»، «بصائر» را حجج و بینات دانسته اند. به نظر ابوالفتوح رازی ، بصیرت در قرآن دلالتی است که موجب علم و آگاهی می شود به نحوی که گویی عالِم، معلوم خود را مشاهده می کند. او در ادامه تفسیر آیه ۱۰۴ سوره انعام می گوید «فمن أبصر فلنفسه، یعنی هر که بداند و اندیشه کند برای خود کند». به نوشته طبرسی «بصائر دلایلی است که آدمی به یاری آن ها از گمراهی به هدایت می آید و میان حق و باطل تمییز قائل می شود. برخی بصائر را در این آیه همچنین به معنای «وحی و آنچه رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم آورده» دانسته اند. معنای بصیر در آیه پنجاه سوره انعام «... قُل هَل یَستوی الاَعمی وَ البَصیر افلا تتفکرون» استفهامی انکاری و تأکیدی بر نامساوی بودن تابع حق و گمراه از هدایت است و مصادیق این دو معنا کافر و اهل فکر و نظر ( مؤمن )، جاهل و عالم اند.
پیدایش بصیرت در قیامت
در تفسیر آیه «قُل هذِهِ سَبیلی اَدعوا اِلَی الّلهِ عَلی بَصیرةٍ أنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنی...»، گفته اند که دعوت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم و سلّم و هر که پیرو دین اوست، از روی علم و یقین و هدایت است آیه «... فَکشَفْنا عَنکَ غِطَاءَکَ فَبَصَرُکَ الیَومَ حَدید» بدین معناست که انسان در قیامت از غفلت خویش آگاه می شود و حقایقی را که بر او پوشیده بود به نظر نافذ می بیند به گفته قرطبی ، «این بصیرت به قلب است و انسان با شهود قلبی ، سیئات و حسنات خود را می بیند.» ابوالفتوح رازی در تفسیر آیه «بل الانسان علی نفسه بصیرةٌ» به نقل از ابن عباس می نویسد که آدمی را بر خود بصیرتی هست یعنی او بر خود گواه است به گونه ای که قیام حجّت بیّن براساس آن واقع می شود.
دیدگاه ائمه (علیهم السلام)
...
بصیرت در لغت از ماده «بصر» و جمع آن «بصائر» و به معنای «دلیل، حجت، برهان و بینایی دل» است. آن را «شاهد و گواه» نیز معنی کرده اند، مانند عبارت «جَوارِحُهُ بَصیرةٌ عَلَیه» (اندام های او بر اعمالش شاهدند). عبارت «فِراسةٌ ذاتُ بَصیرةٍ»، بر فراست راستین دلالت می کند. ابن فارس ، چند معنی برای بصیرت ذکر کرده است، از جمله «علم به یک چیز» و «برهان» که تمامی آن ها به معنای اصلی آن (وضوح و روشنی) باز می گردد. ازین رو عبارت «رَاَیتُهُ لَمحاً باصراً» یعنی «با دقت کامل به او نظر کردم»، «بَصُرتُ بالشی ءِ» یعنی «به آن آگاه و بصیر شدم» و «أبْصَرْتُهُ» یعنی «آن چیز را دیدم».
بصائر
بصیرت و بصر در قرآن به معنای قوه ادراک قلب ، معرفت و عبرت به کار رفته است. همچنین آن را «شاهد، حجت و برهان» نیز معنی کرده اند. اغلب مفسران در تفسیر آیه «قَد جَآءَکُم بَصَآئِرُ مِن ربّکُم فَمَن اَبصَرَ فَلِنَفْسِه...» و آیه «... هذَا بَصآئرُ مِن رَبّکُم وَ هُدیً و رَحمَةٌ لِقومٍ یُؤمنون»، «بصائر» را حجج و بینات دانسته اند. به نظر ابوالفتوح رازی ، بصیرت در قرآن دلالتی است که موجب علم و آگاهی می شود به نحوی که گویی عالِم، معلوم خود را مشاهده می کند. او در ادامه تفسیر آیه ۱۰۴ سوره انعام می گوید «فمن أبصر فلنفسه، یعنی هر که بداند و اندیشه کند برای خود کند». به نوشته طبرسی «بصائر دلایلی است که آدمی به یاری آن ها از گمراهی به هدایت می آید و میان حق و باطل تمییز قائل می شود. برخی بصائر را در این آیه همچنین به معنای «وحی و آنچه رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم آورده» دانسته اند. معنای بصیر در آیه پنجاه سوره انعام «... قُل هَل یَستوی الاَعمی وَ البَصیر افلا تتفکرون» استفهامی انکاری و تأکیدی بر نامساوی بودن تابع حق و گمراه از هدایت است و مصادیق این دو معنا کافر و اهل فکر و نظر ( مؤمن )، جاهل و عالم اند.
پیدایش بصیرت در قیامت
در تفسیر آیه «قُل هذِهِ سَبیلی اَدعوا اِلَی الّلهِ عَلی بَصیرةٍ أنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنی...»، گفته اند که دعوت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم و سلّم و هر که پیرو دین اوست، از روی علم و یقین و هدایت است آیه «... فَکشَفْنا عَنکَ غِطَاءَکَ فَبَصَرُکَ الیَومَ حَدید» بدین معناست که انسان در قیامت از غفلت خویش آگاه می شود و حقایقی را که بر او پوشیده بود به نظر نافذ می بیند به گفته قرطبی ، «این بصیرت به قلب است و انسان با شهود قلبی ، سیئات و حسنات خود را می بیند.» ابوالفتوح رازی در تفسیر آیه «بل الانسان علی نفسه بصیرةٌ» به نقل از ابن عباس می نویسد که آدمی را بر خود بصیرتی هست یعنی او بر خود گواه است به گونه ای که قیام حجّت بیّن براساس آن واقع می شود.
دیدگاه ائمه (علیهم السلام)
...
wikifeqh: بصیرت_در_قرآن_و_حدیث