[ویکی فقه] بُرْطاس ، نام
قوم و سرزمینی به همین نام .
در متون اسلامی این نام با تفاوت هایی نیز آمده است : برخی از مؤلفان آن را به صورت بُرداس نوشته اند و
ابوعبید بکری فُرداس آورده است مؤلف حدود العالم از دو سرزمین جدا از یکدیگر با نام های برطاس و براذاس یاد کرده که موجب آشفتگی هایی شده است .
بارتولد ضمن مخالفت با جدا شمردن برطاس و براذاس بر آن است که از اینگونه خطاها در نسخ ه خطی حدود العالم می توان یافت . وی به عنوان نمونه از دو نام رامهر و رامهرمز یاد کرده که مؤلف حدود العالم آن را دو شهر جدا از یکدیگر دانسته است . بارتولد می افزاید که نام دوم درست تر و تلفظ کامل تر
فارسی این نام است .
مینورسکی عنوان برطاس را خطا دانسته ، و مشابه نظر بارتولد را ابراز داشته است . وی از تفاوت های لفظی یاد کرده ، و برطاس را صورت عربی براذاس (برذاش - برداس ) دانسته است .
مارکوارت برطاس را پدید آمده از واژه آریایی مُرتاسه دانسته که به معنای «آدم خوار» است .
مارکوف این نام را با واژ ه
فینی به معنای پل قیاس کرده ، و برای آن منشأ ایرانی قائل شده است . مینورسکی آن را با واژ ه
اوستایی پَرَتو و واژ ه کردی پُرد مرتبط دانسته ، و چنین احتمال داده که ممکن است نام فرداس در اثر ابوعبید بکری با پُرداس منطبق باشد.
موقعیت سرزمین برطاس
برطاس ها قومی بودند که نزدیک سرزمین خزران ، میان خزر و سرزمین بلکار (بلغارهای اطراف رود اتل ) می زیستند. مؤلف حدود العالم در مورد سرزمین برطاس می نویسد که مشرق و جنوبش سرزمین
غزان ، مغربش رود اتل (ولگا) و شمالش ناحیه
پچناگ است . از نوشته مؤلف حدود العالم چنین بر می آید که برطاس در کرانه شرقی ، و براذاس در کرانه غربی رود اتل قرار داشته است ، ولی همین مؤلف شمال هر دو سرزمین ِ یاد شده را ناحیه پچناگ نامیده است که در
جنوب آنها سرزمین خزران بوده است . بعضی محققان برآنند که برطاسها در فاصله سده های ۵ -۱۱م در دو سوی رود اتل در منطقه ای از شمال
سیزران تا
ولگاگراد مستقر شدند این نکته مؤید نظر بارتولد و مینورسکی است .
مسعودی از رودی یاد کرده است که در مسیر علیای رود اتل جریان دارد و بدان می پیوندد. وی این رود را نهر برطاس نامیده است .
برطاس در منابع کهن
قدیم ترین آثاری که از برطاسها یاد کرده اند، مربوط به اواخر سد ه ۳ تا نیمه سد ه ۴ق است .
گردیزی و
ابن رسته مسافت میان خزر و برطاس را ۱۵ روز راه ، و
اصطخری فاصله شهر اتل (تختگاه خزران ) را تا سر حد برطاس ۲۰ روز راه نوشته اند. اصطخری قوم برطاس را دو گروه دانسته که گروهی از آنان در انتهای (غربی ) ولایت غز نزدیک بلغار می زیسته اند.
اقوام برطاس ها
...
