پیامِ شماره ی 8 :
برای نخستین بار در زبانِ پارسیِ نو یک روشِ سره سازیِ سودمند و ساده در پیوستگی با زبانِ اوستایی - سانسکریت پیش کشیده می شود:
اگر نامواژگانی از زبانِ اوستایی - سانسکریت داشته باشیم که همزمان دارایِ دو ویژگیِ زیر باشند :
... [مشاهده متن کامل]
1 - به " - مَن : man - " بیانجامند،
2 - کُماسه نام ( =Neutrum ) باشند ( زبان شناسان چنین نامهایی را با ". n" نشانه گذاری می کنند ) ،
آنگاه این نامواژگان در زبانِ پارسیِ میانه - نو به " - م : m - " می انجامند و بخشِ " َن: an - " زدوده می شود.
بررسیِ کُماسه نامهایِ پایان یافته به " - مَن" ( ایرانیِ باستان ) که به ریختِ " - م" ( پارسیِ میانه - نو ) آمده اند :
1 - " چَشمَن : čašman " ( اوستاییِ کهن و جوان ) / " چَشم : čašm " ( پارسیِ میانه - نو ) ؛
2 - " چَرمَن : čarəman " ( اوستاییِ جوان ) / "چَرم : čarm " ( پارسیِ میانه - نو ) ؛
3 - " پَئیمَن : paēman " ( اوستاییِ جوان ) / " پیم : pēm " ( پارسیِ میانه ) به چمِ " شیرمادر"؛
4 - " نامَن: nāman " ( پارسیِ باستان ، اوستاییِ کهن و جوان ) / " نام : nām " ( پارسیِ میانه - نو ) ،
( همچنین است: " نَمَن: naman" در اوستاییِ جوان ) ؛
5 - " تَئُخمن: taoxman " ( اوستاییِ جوان ) / " توخم: tōxm " ( پارسیِ میانه ) و " تُخم: toxm " ( پارسیِ نو ) ؛
6 - " دَئیمَن: daēman " ( اوستاییِ جوان ) / " دیم : dēm " ( پارسیِ میانه - نو ) ؛
7 - " دامَن : dāman " ( اوستاییِ کهن و جوان ) / " دام : dām " ( پارسیِ میانه - نو ) به چمِ " آفریده، ساخته"،
( از ریشه یِ " دا: dā " به چمِ " آفریدن، دادن "؛ همچنین است : " دَمَن: daman" در زبانِ اوستاییِ جوان ) ؛
8 - " هَندامَن : handāman " ( اوستاییِ جوان ) / " اَندام:andām " ( پارسی ) به چمِ " عضو : Glied"؛
9 - " پَمَن : paman " ( اوستاییِ جوان ) / " پَم : pam " ( پارسی ) به چمِ " گری، گال، جرب، خارشک "،
( همچنین است : " پامَن: pāman " در زبانِ اوستاییِ جوان ) ؛
10 - " گامَن : gāman " ( اوستاییِ جوان ) / " گام : gām " ( پارسیِ میانه - نو ) ؛
11 - " بامَن : bāman " ( اوستاییِ جوان ) / " بام: bām " ( پارسیِ میانه - نو ) ؛
12 - " رَسمَن:rasman " ( اوستاییِ جوان ) / " رزم: razm" ( پارسیِ میانه - نو ) ؛
13 - " بَرسمَن : barəsman " ( اوستاییِ جوان ) / " بَرسم :barsm " ( پارسیِ میانه ) ،
( همچنین است: بَرسُم : barsum در زبانِ پارسیِ میانه؛ از ریشه ی ایرانی باستان " بَرزم : barzm " ) ؛
14 - " رامَن: rāman " ( اوستاییِ کهن و جوان ) به چمِ " آرامش، آسودگی" و برابر با " Friede، Ruhe " ( آلمانی ) ،
برابرِ این واژه در پارسیِ میانه " رامِشن ( =رامِش ) " بوده است؛ ما واژه ی " رام: rām " را در زبانِ پارسیِ نوین از آن داریم؛
15 - " دَوَنمَن: dvanman " ( اوستاییِ کهن ) ، " دونمَن : dūnman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " ابر، مه "،
( در برخی گویشهایِ ایرانی واژه یِ " دوم: dum " به چمِ " مه، ابر " آمده است؛ دگرریختِ آوایی از " دونم:dūnm " به " دوم:dum" رُخ داده است ) ؛
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
واژگانی که در گذار از زبانِ ایرانیِ باستان به پارسیِ میانه - نو گُم شده اند و باید برپایه یِ آواشناسیِ واژگانِ کهن به چرخه یِ زبانی بازگردند:
16 - " پَثمَن: paϑman " ( اوستاییِ کهن و جوان ) به چمِ " راه، مسیر " و برابر با " Pfad، Weg " ( آلمانی ) ؛ ( از ریشه یِ " پَث : paϑ " ) .
( بکارگیریِ واژه یِ " پَتم : patm" یا "پَسم:pasm" در پارسیِ نو )
17 - " رُثمَن: ruϑman " ( اوستاییِ جوان ) یا " اوروثمن : uruϑman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ "1 - رشد، نمو، رُستن ( نام ) ، روییدگی" برابر با " Wachstum, Wachsen" ( آلمانی ) و 2 - "آنچه رُستنی است" برابر با "Gewaechs " ( آلمانی )
این واژه از ریشه ی " رَئود :raod" است و با واژه یِ " رُستن/روی - " در پارسیِ نو همریشه است و آن را در زبانِ اوستاییِ جوان در واژه یِ " هو - رُثمَن : hu - ruϑman " برابر با واژه یِ آلمانی " schoenes Gewaechs " نیز داریم. برای دیدنِ این واژه به یَسنا: Y. 10. 4 ، وَندیداد :V. 19. 26 و یشتِ: Yt. 13. 78 بنگرید.
( بکارگیریِ واژه یِ " رُتم: rutm " یا " رُسم : rusm " در پارسیِ نو )
18 - " درَئُمَن : draoman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " یورش، هجوم، حمله " و برابر با واژگانِ " Ansturm، Angriff " .
این واژه از ریشه " درَو : drav" است. برایِ دیدنِ واژه یِ " درَئُمَن :draoman" به یَسنا ( Y. 57. 25 ) و یَست ( Yt. 13. 57 ) بنگرید.
( بکارگیریِ واژه یِ " درُم: drom" در پارسیِ نو )
19 - " مَئیسمَن :maēsman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " گُمیز، ادرار، پیشاب" وبرابر با " Harn " ( آلمانی )
برابرواژه ی آن در زبانِ پارسیِ میانه " گُمیز" بوده است.
( بکارگیریِ واژه ی " میسم : mēsm " یا " میزم: mēzm " در زبانِ پارسیِ نو بویژه در دانشِ پزشکی برای " ادرار: urine ، Urina و اوره دارها" )
20 - " چَگمَن: čagəman " ( اوستاییِ کهن ) به معنایِ " هدیه " و برابر با " Geschenk " ( آلمانی ) .
برای دیدنِ این واژه به یَسنا ( Y. 38. 3 ) بنگرید؛ این واژه به " چَگوَه : čagvah " بازمیگردد. یکی از ریختهایِ اوستاییِ جوانِ آن می تواند " چَغمَن: čaγəman " باشد.
( بکارگیریِ واژه یِ " چَگم: čagm " یا " چَغم: čaγm " یا " چُغم : čuγm" در پارسیِ نو )
21 - " سوئینمَن : sōinman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " شکاف، تَرَک، سوراخ " و برابر با " Spalte " ( آلمانی )
برای دیدنِ این واژه به نیرنگستان ( N. 100 ) بنگرید. این واژه به ریشه ی " سَئید:saēd " بازمیگردد. بارتولومه در همین جا گفته است که " dm" از زبانِ ایرانیِ باستان به " nm" در زبانِ اوستاییِ جوان دگرشده است.
در زبانِ پارسیِ میانه " سوراک: sūrāk " به چمِ این واژه آمده است.
22 - " شَنمَن: šanman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " پرتاب" و برابر با " Wurf " ( آلمانی )
بارتولومه این واژه را بعنوانِ نوساختی از واژه یِ " سوئینمن : sōinman " می داند.
23 - "شیَئُمَن : šyaoman " ( اوستاییِ کهن ) به چمِ " کار، عمل، اثر " و برابر با " Werk، Tat " ( آلمانی )
ازوارشِ ( =توضیحِ ) این واژه در پارسیِ میانه : rāwēnēd mān .
این واژه به ریشه ی " شیَو: šyav " بازمیگردد که ریختِ دیگرِ این ریشه " شَو : šav " می باشد که واژه ی " شُدن/ شَو - " در پارسی نیز از همین ریشه هست.
24 - " شوئیثمَن : šōiϑəman " ( اوستاییِ کهن ) به چمِ " خانه، مسکن، سکونت" برابر با " Wohnen, Wohnung " ( آلمانی )
این واژه در یَسنا ( Y. 48. 6 ) " هو - شوئیثمن : hu - šōiϑəman " به چمِ " سکونتِ خوب، خانه/مسکنِ خوب" آمده است. این واژه به ریشه " شَی :šay " به چمِ " سکونت داشتن، مانِش داشتن: wohnen " بازمیگردد. بارتولومه ریختِ آریاییِ این واژه را " xšaitman " دانسته است.
25 - " هَخمَن : haxman یا haxəman " ( اوستاییِ کهن و جوان ) به چمِ " دوستی، همراهی، همنشینی، انجمن " و برابر با " Genossenschaft ، Gemeinschaft " ( آلمانی ) بوده است. برای نمونه به یَسنا ( Y. 40. 20 ) بنگرید.
واژه یِ " هَخمَن " از ریشه یِ " هَک:hak" به چمِ " هاختن" است که ساختواژه ای بمانندِ " تَخمَن " از ریشه یِ " تَک:tak " دارد.
26 - " زَئیمَن : zaēman " ( اوستاییِ کهن ) به چمِ " فعالیت، پویایی، تحرک : Regsamkeit " ، " سرزندگی: - Munter " ، " بیداری : Wachsein " بوده است.
برای نمونه در یَسنا ( Y. 44. 5 ) آمده است: چه کسی خوابِ خوش و "بیداری" را آفرید.
ازوارشِ ( =توضیحِ ) این واژه در زبانِ پارسیِ میانه : توخشاکیه ( = تُخشایی ) ، زیناوندیه ( = زیناوندی ) .
همچنین به واژه یِ " زئیما : zaēmā " در اوستا بنگرید.
( یکی از دگرگونی هایِ آواییِ رواگمند از اوستایی به پارسی، دگرگونیِ " aē " به " ē " بوده است؛ از اینرو " زئیمَن" به ریختِ " زیم" درمی آید. )
27 - " سرَئُمَن: sraoman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " شنوایی، توانِ شنیداری " و برابر با " Gehoer، Hoervermoegen " ( آلمانی )
برای نمونه به یَشتِ اوستا ( Yt. 10. 23 , Yt. 16. 7 ) بنگرید.
این واژه از ریشه ی " سرَو : srav " است. همریشه با واژه یِ " سرودن".
28 - " سپَرمَن :sparman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " لگد، ضربه " و برابر با " Tritt، Stoss " ( آلمانی )
این واژه از ریشه ی " سپَر: spar " می باشد.
ازوارشِ ( =توضیحِ ) این واژه در زبانِ پارسیِ میانه: " اَفکنِشن ( = اَفکنِش ) ، تنگیه ( =تنگی، سختی، بلا ) " .
29 - " راثمَن : rāϑman " به چمِ " پیرو، حامی، مرید" و برابر با " Anhaenger " ( آلمانی )
این واژه به " راس: rāϑ " بازمی گردد.
ازوارشِ ( =توضیحِ ) این واژه در زبانِ پارسیِ میانه : "بَهر : bahr" .
( بکارگیریِ این واژه در پارسیِ نو : راتم : rātm یا راسم: rāsm )
30 - " وارثمَن: vārəϑman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " محافظت، مقاومت، محافظِ سینه " و برابر با " Brustwehr، Wehr " ( آلمانی )
این واژه به ریشه یِ " وَر:var" به چمِ " پوشانیدن، نگاهداری کردن" بوده است؛ ازوارشِ ( =توضیحِ ) این واژه در زبانِ پارسیِ میانه " وَرتیه ( =ورتی ) " بوده است. ازوارشِ این واژه در زبانِ فارسی " جوشن ( یا خفتان ) " است.
31 - " وَرمن : varəman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " برگزیده، گزینش" و برابر با " Auslese " ( آلمانی )
این واژه در فرهنگ اویم ایوک آمده است و از ریشه یِ " وَر: var " به چمِ " گزیدن، انتخاب کردن" است. در همین راستا در سانسکریت واژه یِ " variman " را داریم.
32 - " وِسمَن:veśman " ( سانسکریت ) به چمِ " خانه، مسکن"
در زبانِ اوستاییِ جوان واژه یِ " وَئیسمَ: vaēsma" به چمِ " خانه، مسکن : Wohnung " از ریشه یِ " وَئیس: vaēs " بوده است.
33 - " داسمَن :dāsman " ( ایرانیِ باستان )
بارتولومه این واژه را در زیرواژه یِ " dāsma - nī " به چمِ " آورنده ی/رساننده یِ تندرستی " آورده که " نَی: nī " در آن به چمِ " رسانیدن، آوردن" است و ازوارشِ آن در زبانِ پارسیِ میانه " درُستیه ( =درستی ) " بوده است و با واژه یِ " دَسوَر:dasvar" در زبانهایِ باستانیِ ایرانی همبسته و همریشه است.
34 - " پیشمَن : pišman" ( اوستاییِ جوان )
بارتولومه این واژه را برابر با " Gesicht" ( آلمانی ) آورده است و به گمانِ بسیار باید آن را برابر با " بینایی" دانست، چراکه وی واژه یِ " اَ - پیشمَن: a - pišman " را به چمِ " نابینا، کور، ( آنکه ) نمی بیند، غافل، نادان" آورده است. این واژه به ریشه یِ " پاه: pāh " ( اوستاییِ کهن ) به چمِ " دیدن:sehen " بازمیگردد که بُن کُنونیِ ان " پیشیَ :pišya " بوده است.
35 - " تَخمَن: taxman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " مسیرِ/ جریانِ: Lauf " آبِ روان
این واژه از ریشه یِ " تَک:tak " است. ازوارش این واژه در پارسی میانه " تکیکیه : takikih " بوده است.
36 - " تَئومَن:tauman " ( پارسیِ باستان ) به چم " توان، توانایی، نیرو، قدرت" و برابر با " Macht , Kraft , Vermoegen " ( آلمانی )
این واژه با واژه ی " تهم" در زبانِ پارسی همریشه و همبسته است.
( ساختواژه یِ " تَخمَن " از ریشه یِ " تَک " را با واژه یِ " هَخمَن " از ریشه یِ " هَک " بسنجید. )
37 - " دَرشمَن : daršman " ( پارسیِ باستان ) به چم " جرات، جسارت، شجاعت:Verwegenheit " و " زورمندی، زور، حس طغیان، ، ستیزشمندی:gewalttaetigkeit ".
این واژه از ریشه ی " دَرش:darš " به چمِ " جرات/ جسارت/ شجاعت داشتن" است.
( روشِ بکارگیری در زبانِ پارسی : دَرشم:daršm " یا " دُرشم:duršm " )
38 - " چینمَن:činman " ( اوستاییِ جوان )
بارتولومه چند معنا را برای این واژه آورده است:
1 - به چمِ " دوشارم، میل، طلب، خواست، آرزو : Begehren" و " در جستجویِ ، به دنبالِ ، در کوشش/تلاش به قصدِ /برایِ : Trachten nach " ( آلمانی )
بارتولومه این واژه را در این معنا از ریشه ی " کَن :kan " دانسته است.
برای نمونه در یَسنا ( Y. 12. 3 ) آمده است: من . . . دیگر نمی خواهم، نَه " در طلبِ " جان و نَه " درطلب" زندگانی، گناه کنم.
در اُزوارشِ این گزاره در زبانِ پارسیِ میانه آمده است :
u nē tan u nē yān dušārm rād : نَه ازبرایِ "دوشارم/میل به" تَن و جان.
2. به چمِ " اندیشِش به چیزی/کسی ، دوشارم به چیزی/کسی، در اندیشه ی چیزی/کسی بودن، نگرانِ چیزی/کسی بودن " بوده است.
برابر با " - cura, Sorge, - Bedachtsein auf - , Denken an " ( آلمانی ) .
برای نمونه در پُرسِشنیها آمده است:
" اندیششِ/ دوشارم" به هر . . . ای که به راستی "در اندیشه ی" اَشه است / به اَشه "دوشارم" دارد.
در ازوارشِ 2 نیز در زبان پارسیِ میانه واژه یِ " دوشارم" آمده است. چنانکه پیداست، در زبانِ پارسیِ میانه معناهای 1 و 2 جدای از یکدیگر نیستند.
39 - "اَنمَن: anman " ( اوستاییِ کهن ) به چمِ " ماندگاری، پیوستگی، پایداری، استواری، همیشگی/ اَبدی بودن " و برابر با " Unaufhoerlichkeit , Stetigkeit " ( آلمانی ) .
40 - " آ - دبَئُمَن : ā - dəbaoman " ( اوستاییِ کهن ) به چمِ " فریبندگی، فریفتاری" و برابر با " Betoerung " ( آلمانی ) .
برای نمونه به یَسنا ( Y. 30. 6 ) بنگرید. این واژه به ریشه ی " دبَو : dbav " بازمیگردد و در ازوارشِ این واژه در زبانِ پارسیِ میانه آمده است:
kēča ōšān frēft.
همچنین می توان این واژه را برابر با " فریبنده، فریفتار، فریبکار " نیز دانست.
41 - " اَفسمَن: afsman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " بیت / بند ( از سروده ) " و برابر با " Verszeile " در زبانِ آلمانی.
ازوارشِ این واژه در زبانِ پارسیِ میانه : " پَتمان: patmān ".
( بکارگیری در زبانِ پارسیِ نو : " اَفسم : afsm " ) .
42 - " اَفشمَن:afšman " ( اوستاییِ کهن ) به چمِ " کاستی، عیب، نقص، زیان، آسیب " و برابر با " Nachteil ، Schaden " ( آلمانی ) .
در ازوارشِ این واژه در زبانِ پارسیِ میانه واژه یِ " پَتمان: patmān " آمده است که کریستین بارتولومه آن را لغزشی ( اشتباهی ) برآمده از همسان پنداری با واژه یِ " اَفسمَن:afsman " دانسته است :in Verwchselug mit afsman = در دُشگردانی ( =اشتباه گرفتن ) با واژه یِ " اَفسمَن" .
همچنین واژه ی " اَن - اَفشمَن : an - afšman " به چمِ " ناکاستی، بی زیانی، بی عیبی، بی نقصی، ناآسیفتگی، سودمندی، مزیت" بوده است . ( بنگرید به یَسنا ( Y. 46. 17 ) ) .
برابر با " Vorteil , Nichtschaden , Nichtnachteil" ( آلمانی ) .
در ازوارشِ آن در زبان پارسیِ میانه آمده است : اَپَتمانیکیه : apatmānīkīh " . ( چنانکه گفته شد، بارتولومه آن را میت ( =اشتباه ) می داند. )
43 - " ویاخمن: vyāxman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " مجلس، انجمن، جلسه، گردهمایی، مجمع" و برابر با " Versammlung " ( آلمانی ) .
برای نمونه بنگرید به یَسنا : Y. 57. 12 و یَشت: Yt. 13. 16.
این واژه با واژه یِ " ویاخَ : vyāxa " دراوستا همریشه و همبسته است.
( بکارگیری در زبانِ پارسیِ نو : " ویاخم: vyāxm " . )
44 - " اوروازمَن: urvāzəman " یا " اورواسمَن : urvāsman " ( اوستاییِ کهن و جوان ) به چمِ " رامش، شادمانی، خوشحالی، سرور " .
برابر با " Seligkeit، Wonne , Freude" ( آلمانی )
این واژه به " اورواز: urvāz " به چمِ " شادمان بودن، خوشحال /مسرور بودن : laetari ( لاتین ) " بازمیگردد. بارتولومه همین " اورواز " را فراسترشی از ( = بسطی از ) واژه ی"اورواد:urvād " می داند. همچنین در زبانِ پارسیِ میانه واژه یِ " اوروازیشن :urvāzišn " از همین ریشه دیده می شود که نشان از این دارد که این واژه با همین ریخت در زبانِ پارسیِ میانه کاربرد داشته است.
. . . . . . . .
دیدگاهِ من پیرامون واژگانِ نامبرده :
نامواژگانِ بالا که همگی در زبانهایِ اوستایی - سانسکریت به " - مَن:man - " می انجامند، بدین سان ساخته شده اند:
هر یک از این نامواژگان دارایِ یک ریشه ی آغازینِ " X " بوده اند که با فراسترشی ( = Erweiterung ) از این ریشه ها و افزایشِ " - م: m - " به آنها، به فعلِ "Xm" دگرگشته اند و سپس با افزودنِ پسوندِ نامسازِ کُماسه ی" - َ ن:an - " به این فعلها، به ریختِ "Xman" درآمده اند.
چنانکه گفته شد، نامواژگانِ"Xman" ، در زبانِ پارسیِ میانه - نو به ریختِ "Xm" پدیدار می گردند.
. . . . . .
پَسگشت :
من چندماهِ پیش، پس از پی بردن به روالمندیِ واژگانِ بالا، این گردآوری را از جایهایِ گوناگونِ نبیگِ " فرهنگنامه زبانِ ایرانیِ کهن" ( کریستین بارتولومه ) انجام دادم و امروز آن را، با پاره نوشتارِ کوتاهی از کارل زالمان در " رویبرگِ 276 از بخش سوم - پارسیِ میانه" ، برایِ پذیرِشِ دیدمانِ خود پیش می نهم:
برای نخستین بار در زبانِ پارسیِ نو یک روشِ سره سازیِ سودمند و ساده در پیوستگی با زبانِ اوستایی - سانسکریت پیش کشیده می شود:
اگر نامواژگانی از زبانِ اوستایی - سانسکریت داشته باشیم که همزمان دارایِ دو ویژگیِ زیر باشند :
... [مشاهده متن کامل]
1 - به " - مَن : man - " بیانجامند،
2 - کُماسه نام ( =Neutrum ) باشند ( زبان شناسان چنین نامهایی را با ". n" نشانه گذاری می کنند ) ،
آنگاه این نامواژگان در زبانِ پارسیِ میانه - نو به " - م : m - " می انجامند و بخشِ " َن: an - " زدوده می شود.
بررسیِ کُماسه نامهایِ پایان یافته به " - مَن" ( ایرانیِ باستان ) که به ریختِ " - م" ( پارسیِ میانه - نو ) آمده اند :
1 - " چَشمَن : čašman " ( اوستاییِ کهن و جوان ) / " چَشم : čašm " ( پارسیِ میانه - نو ) ؛
2 - " چَرمَن : čarəman " ( اوستاییِ جوان ) / "چَرم : čarm " ( پارسیِ میانه - نو ) ؛
3 - " پَئیمَن : paēman " ( اوستاییِ جوان ) / " پیم : pēm " ( پارسیِ میانه ) به چمِ " شیرمادر"؛
4 - " نامَن: nāman " ( پارسیِ باستان ، اوستاییِ کهن و جوان ) / " نام : nām " ( پارسیِ میانه - نو ) ،
( همچنین است: " نَمَن: naman" در اوستاییِ جوان ) ؛
5 - " تَئُخمن: taoxman " ( اوستاییِ جوان ) / " توخم: tōxm " ( پارسیِ میانه ) و " تُخم: toxm " ( پارسیِ نو ) ؛
6 - " دَئیمَن: daēman " ( اوستاییِ جوان ) / " دیم : dēm " ( پارسیِ میانه - نو ) ؛
7 - " دامَن : dāman " ( اوستاییِ کهن و جوان ) / " دام : dām " ( پارسیِ میانه - نو ) به چمِ " آفریده، ساخته"،
( از ریشه یِ " دا: dā " به چمِ " آفریدن، دادن "؛ همچنین است : " دَمَن: daman" در زبانِ اوستاییِ جوان ) ؛
8 - " هَندامَن : handāman " ( اوستاییِ جوان ) / " اَندام:andām " ( پارسی ) به چمِ " عضو : Glied"؛
9 - " پَمَن : paman " ( اوستاییِ جوان ) / " پَم : pam " ( پارسی ) به چمِ " گری، گال، جرب، خارشک "،
( همچنین است : " پامَن: pāman " در زبانِ اوستاییِ جوان ) ؛
10 - " گامَن : gāman " ( اوستاییِ جوان ) / " گام : gām " ( پارسیِ میانه - نو ) ؛
11 - " بامَن : bāman " ( اوستاییِ جوان ) / " بام: bām " ( پارسیِ میانه - نو ) ؛
12 - " رَسمَن:rasman " ( اوستاییِ جوان ) / " رزم: razm" ( پارسیِ میانه - نو ) ؛
13 - " بَرسمَن : barəsman " ( اوستاییِ جوان ) / " بَرسم :barsm " ( پارسیِ میانه ) ،
( همچنین است: بَرسُم : barsum در زبانِ پارسیِ میانه؛ از ریشه ی ایرانی باستان " بَرزم : barzm " ) ؛
14 - " رامَن: rāman " ( اوستاییِ کهن و جوان ) به چمِ " آرامش، آسودگی" و برابر با " Friede، Ruhe " ( آلمانی ) ،
برابرِ این واژه در پارسیِ میانه " رامِشن ( =رامِش ) " بوده است؛ ما واژه ی " رام: rām " را در زبانِ پارسیِ نوین از آن داریم؛
15 - " دَوَنمَن: dvanman " ( اوستاییِ کهن ) ، " دونمَن : dūnman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " ابر، مه "،
( در برخی گویشهایِ ایرانی واژه یِ " دوم: dum " به چمِ " مه، ابر " آمده است؛ دگرریختِ آوایی از " دونم:dūnm " به " دوم:dum" رُخ داده است ) ؛
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
واژگانی که در گذار از زبانِ ایرانیِ باستان به پارسیِ میانه - نو گُم شده اند و باید برپایه یِ آواشناسیِ واژگانِ کهن به چرخه یِ زبانی بازگردند:
16 - " پَثمَن: paϑman " ( اوستاییِ کهن و جوان ) به چمِ " راه، مسیر " و برابر با " Pfad، Weg " ( آلمانی ) ؛ ( از ریشه یِ " پَث : paϑ " ) .
( بکارگیریِ واژه یِ " پَتم : patm" یا "پَسم:pasm" در پارسیِ نو )
17 - " رُثمَن: ruϑman " ( اوستاییِ جوان ) یا " اوروثمن : uruϑman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ "1 - رشد، نمو، رُستن ( نام ) ، روییدگی" برابر با " Wachstum, Wachsen" ( آلمانی ) و 2 - "آنچه رُستنی است" برابر با "Gewaechs " ( آلمانی )
این واژه از ریشه ی " رَئود :raod" است و با واژه یِ " رُستن/روی - " در پارسیِ نو همریشه است و آن را در زبانِ اوستاییِ جوان در واژه یِ " هو - رُثمَن : hu - ruϑman " برابر با واژه یِ آلمانی " schoenes Gewaechs " نیز داریم. برای دیدنِ این واژه به یَسنا: Y. 10. 4 ، وَندیداد :V. 19. 26 و یشتِ: Yt. 13. 78 بنگرید.
( بکارگیریِ واژه یِ " رُتم: rutm " یا " رُسم : rusm " در پارسیِ نو )
18 - " درَئُمَن : draoman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " یورش، هجوم، حمله " و برابر با واژگانِ " Ansturm، Angriff " .
این واژه از ریشه " درَو : drav" است. برایِ دیدنِ واژه یِ " درَئُمَن :draoman" به یَسنا ( Y. 57. 25 ) و یَست ( Yt. 13. 57 ) بنگرید.
( بکارگیریِ واژه یِ " درُم: drom" در پارسیِ نو )
19 - " مَئیسمَن :maēsman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " گُمیز، ادرار، پیشاب" وبرابر با " Harn " ( آلمانی )
برابرواژه ی آن در زبانِ پارسیِ میانه " گُمیز" بوده است.
( بکارگیریِ واژه ی " میسم : mēsm " یا " میزم: mēzm " در زبانِ پارسیِ نو بویژه در دانشِ پزشکی برای " ادرار: urine ، Urina و اوره دارها" )
20 - " چَگمَن: čagəman " ( اوستاییِ کهن ) به معنایِ " هدیه " و برابر با " Geschenk " ( آلمانی ) .
برای دیدنِ این واژه به یَسنا ( Y. 38. 3 ) بنگرید؛ این واژه به " چَگوَه : čagvah " بازمیگردد. یکی از ریختهایِ اوستاییِ جوانِ آن می تواند " چَغمَن: čaγəman " باشد.
( بکارگیریِ واژه یِ " چَگم: čagm " یا " چَغم: čaγm " یا " چُغم : čuγm" در پارسیِ نو )
21 - " سوئینمَن : sōinman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " شکاف، تَرَک، سوراخ " و برابر با " Spalte " ( آلمانی )
برای دیدنِ این واژه به نیرنگستان ( N. 100 ) بنگرید. این واژه به ریشه ی " سَئید:saēd " بازمیگردد. بارتولومه در همین جا گفته است که " dm" از زبانِ ایرانیِ باستان به " nm" در زبانِ اوستاییِ جوان دگرشده است.
در زبانِ پارسیِ میانه " سوراک: sūrāk " به چمِ این واژه آمده است.
22 - " شَنمَن: šanman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " پرتاب" و برابر با " Wurf " ( آلمانی )
بارتولومه این واژه را بعنوانِ نوساختی از واژه یِ " سوئینمن : sōinman " می داند.
23 - "شیَئُمَن : šyaoman " ( اوستاییِ کهن ) به چمِ " کار، عمل، اثر " و برابر با " Werk، Tat " ( آلمانی )
ازوارشِ ( =توضیحِ ) این واژه در پارسیِ میانه : rāwēnēd mān .
این واژه به ریشه ی " شیَو: šyav " بازمیگردد که ریختِ دیگرِ این ریشه " شَو : šav " می باشد که واژه ی " شُدن/ شَو - " در پارسی نیز از همین ریشه هست.
24 - " شوئیثمَن : šōiϑəman " ( اوستاییِ کهن ) به چمِ " خانه، مسکن، سکونت" برابر با " Wohnen, Wohnung " ( آلمانی )
این واژه در یَسنا ( Y. 48. 6 ) " هو - شوئیثمن : hu - šōiϑəman " به چمِ " سکونتِ خوب، خانه/مسکنِ خوب" آمده است. این واژه به ریشه " شَی :šay " به چمِ " سکونت داشتن، مانِش داشتن: wohnen " بازمیگردد. بارتولومه ریختِ آریاییِ این واژه را " xšaitman " دانسته است.
25 - " هَخمَن : haxman یا haxəman " ( اوستاییِ کهن و جوان ) به چمِ " دوستی، همراهی، همنشینی، انجمن " و برابر با " Genossenschaft ، Gemeinschaft " ( آلمانی ) بوده است. برای نمونه به یَسنا ( Y. 40. 20 ) بنگرید.
واژه یِ " هَخمَن " از ریشه یِ " هَک:hak" به چمِ " هاختن" است که ساختواژه ای بمانندِ " تَخمَن " از ریشه یِ " تَک:tak " دارد.
26 - " زَئیمَن : zaēman " ( اوستاییِ کهن ) به چمِ " فعالیت، پویایی، تحرک : Regsamkeit " ، " سرزندگی: - Munter " ، " بیداری : Wachsein " بوده است.
برای نمونه در یَسنا ( Y. 44. 5 ) آمده است: چه کسی خوابِ خوش و "بیداری" را آفرید.
ازوارشِ ( =توضیحِ ) این واژه در زبانِ پارسیِ میانه : توخشاکیه ( = تُخشایی ) ، زیناوندیه ( = زیناوندی ) .
همچنین به واژه یِ " زئیما : zaēmā " در اوستا بنگرید.
( یکی از دگرگونی هایِ آواییِ رواگمند از اوستایی به پارسی، دگرگونیِ " aē " به " ē " بوده است؛ از اینرو " زئیمَن" به ریختِ " زیم" درمی آید. )
27 - " سرَئُمَن: sraoman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " شنوایی، توانِ شنیداری " و برابر با " Gehoer، Hoervermoegen " ( آلمانی )
برای نمونه به یَشتِ اوستا ( Yt. 10. 23 , Yt. 16. 7 ) بنگرید.
این واژه از ریشه ی " سرَو : srav " است. همریشه با واژه یِ " سرودن".
28 - " سپَرمَن :sparman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " لگد، ضربه " و برابر با " Tritt، Stoss " ( آلمانی )
این واژه از ریشه ی " سپَر: spar " می باشد.
ازوارشِ ( =توضیحِ ) این واژه در زبانِ پارسیِ میانه: " اَفکنِشن ( = اَفکنِش ) ، تنگیه ( =تنگی، سختی، بلا ) " .
29 - " راثمَن : rāϑman " به چمِ " پیرو، حامی، مرید" و برابر با " Anhaenger " ( آلمانی )
این واژه به " راس: rāϑ " بازمی گردد.
ازوارشِ ( =توضیحِ ) این واژه در زبانِ پارسیِ میانه : "بَهر : bahr" .
( بکارگیریِ این واژه در پارسیِ نو : راتم : rātm یا راسم: rāsm )
30 - " وارثمَن: vārəϑman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " محافظت، مقاومت، محافظِ سینه " و برابر با " Brustwehr، Wehr " ( آلمانی )
این واژه به ریشه یِ " وَر:var" به چمِ " پوشانیدن، نگاهداری کردن" بوده است؛ ازوارشِ ( =توضیحِ ) این واژه در زبانِ پارسیِ میانه " وَرتیه ( =ورتی ) " بوده است. ازوارشِ این واژه در زبانِ فارسی " جوشن ( یا خفتان ) " است.
31 - " وَرمن : varəman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " برگزیده، گزینش" و برابر با " Auslese " ( آلمانی )
این واژه در فرهنگ اویم ایوک آمده است و از ریشه یِ " وَر: var " به چمِ " گزیدن، انتخاب کردن" است. در همین راستا در سانسکریت واژه یِ " variman " را داریم.
32 - " وِسمَن:veśman " ( سانسکریت ) به چمِ " خانه، مسکن"
در زبانِ اوستاییِ جوان واژه یِ " وَئیسمَ: vaēsma" به چمِ " خانه، مسکن : Wohnung " از ریشه یِ " وَئیس: vaēs " بوده است.
33 - " داسمَن :dāsman " ( ایرانیِ باستان )
بارتولومه این واژه را در زیرواژه یِ " dāsma - nī " به چمِ " آورنده ی/رساننده یِ تندرستی " آورده که " نَی: nī " در آن به چمِ " رسانیدن، آوردن" است و ازوارشِ آن در زبانِ پارسیِ میانه " درُستیه ( =درستی ) " بوده است و با واژه یِ " دَسوَر:dasvar" در زبانهایِ باستانیِ ایرانی همبسته و همریشه است.
34 - " پیشمَن : pišman" ( اوستاییِ جوان )
بارتولومه این واژه را برابر با " Gesicht" ( آلمانی ) آورده است و به گمانِ بسیار باید آن را برابر با " بینایی" دانست، چراکه وی واژه یِ " اَ - پیشمَن: a - pišman " را به چمِ " نابینا، کور، ( آنکه ) نمی بیند، غافل، نادان" آورده است. این واژه به ریشه یِ " پاه: pāh " ( اوستاییِ کهن ) به چمِ " دیدن:sehen " بازمیگردد که بُن کُنونیِ ان " پیشیَ :pišya " بوده است.
35 - " تَخمَن: taxman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " مسیرِ/ جریانِ: Lauf " آبِ روان
این واژه از ریشه یِ " تَک:tak " است. ازوارش این واژه در پارسی میانه " تکیکیه : takikih " بوده است.
36 - " تَئومَن:tauman " ( پارسیِ باستان ) به چم " توان، توانایی، نیرو، قدرت" و برابر با " Macht , Kraft , Vermoegen " ( آلمانی )
این واژه با واژه ی " تهم" در زبانِ پارسی همریشه و همبسته است.
( ساختواژه یِ " تَخمَن " از ریشه یِ " تَک " را با واژه یِ " هَخمَن " از ریشه یِ " هَک " بسنجید. )
37 - " دَرشمَن : daršman " ( پارسیِ باستان ) به چم " جرات، جسارت، شجاعت:Verwegenheit " و " زورمندی، زور، حس طغیان، ، ستیزشمندی:gewalttaetigkeit ".
این واژه از ریشه ی " دَرش:darš " به چمِ " جرات/ جسارت/ شجاعت داشتن" است.
( روشِ بکارگیری در زبانِ پارسی : دَرشم:daršm " یا " دُرشم:duršm " )
38 - " چینمَن:činman " ( اوستاییِ جوان )
بارتولومه چند معنا را برای این واژه آورده است:
1 - به چمِ " دوشارم، میل، طلب، خواست، آرزو : Begehren" و " در جستجویِ ، به دنبالِ ، در کوشش/تلاش به قصدِ /برایِ : Trachten nach " ( آلمانی )
بارتولومه این واژه را در این معنا از ریشه ی " کَن :kan " دانسته است.
برای نمونه در یَسنا ( Y. 12. 3 ) آمده است: من . . . دیگر نمی خواهم، نَه " در طلبِ " جان و نَه " درطلب" زندگانی، گناه کنم.
در اُزوارشِ این گزاره در زبانِ پارسیِ میانه آمده است :
u nē tan u nē yān dušārm rād : نَه ازبرایِ "دوشارم/میل به" تَن و جان.
2. به چمِ " اندیشِش به چیزی/کسی ، دوشارم به چیزی/کسی، در اندیشه ی چیزی/کسی بودن، نگرانِ چیزی/کسی بودن " بوده است.
برابر با " - cura, Sorge, - Bedachtsein auf - , Denken an " ( آلمانی ) .
برای نمونه در پُرسِشنیها آمده است:
" اندیششِ/ دوشارم" به هر . . . ای که به راستی "در اندیشه ی" اَشه است / به اَشه "دوشارم" دارد.
در ازوارشِ 2 نیز در زبان پارسیِ میانه واژه یِ " دوشارم" آمده است. چنانکه پیداست، در زبانِ پارسیِ میانه معناهای 1 و 2 جدای از یکدیگر نیستند.
39 - "اَنمَن: anman " ( اوستاییِ کهن ) به چمِ " ماندگاری، پیوستگی، پایداری، استواری، همیشگی/ اَبدی بودن " و برابر با " Unaufhoerlichkeit , Stetigkeit " ( آلمانی ) .
40 - " آ - دبَئُمَن : ā - dəbaoman " ( اوستاییِ کهن ) به چمِ " فریبندگی، فریفتاری" و برابر با " Betoerung " ( آلمانی ) .
برای نمونه به یَسنا ( Y. 30. 6 ) بنگرید. این واژه به ریشه ی " دبَو : dbav " بازمیگردد و در ازوارشِ این واژه در زبانِ پارسیِ میانه آمده است:
kēča ōšān frēft.
همچنین می توان این واژه را برابر با " فریبنده، فریفتار، فریبکار " نیز دانست.
41 - " اَفسمَن: afsman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " بیت / بند ( از سروده ) " و برابر با " Verszeile " در زبانِ آلمانی.
ازوارشِ این واژه در زبانِ پارسیِ میانه : " پَتمان: patmān ".
( بکارگیری در زبانِ پارسیِ نو : " اَفسم : afsm " ) .
42 - " اَفشمَن:afšman " ( اوستاییِ کهن ) به چمِ " کاستی، عیب، نقص، زیان، آسیب " و برابر با " Nachteil ، Schaden " ( آلمانی ) .
در ازوارشِ این واژه در زبانِ پارسیِ میانه واژه یِ " پَتمان: patmān " آمده است که کریستین بارتولومه آن را لغزشی ( اشتباهی ) برآمده از همسان پنداری با واژه یِ " اَفسمَن:afsman " دانسته است :in Verwchselug mit afsman = در دُشگردانی ( =اشتباه گرفتن ) با واژه یِ " اَفسمَن" .
همچنین واژه ی " اَن - اَفشمَن : an - afšman " به چمِ " ناکاستی، بی زیانی، بی عیبی، بی نقصی، ناآسیفتگی، سودمندی، مزیت" بوده است . ( بنگرید به یَسنا ( Y. 46. 17 ) ) .
برابر با " Vorteil , Nichtschaden , Nichtnachteil" ( آلمانی ) .
در ازوارشِ آن در زبان پارسیِ میانه آمده است : اَپَتمانیکیه : apatmānīkīh " . ( چنانکه گفته شد، بارتولومه آن را میت ( =اشتباه ) می داند. )
43 - " ویاخمن: vyāxman " ( اوستاییِ جوان ) به چمِ " مجلس، انجمن، جلسه، گردهمایی، مجمع" و برابر با " Versammlung " ( آلمانی ) .
برای نمونه بنگرید به یَسنا : Y. 57. 12 و یَشت: Yt. 13. 16.
این واژه با واژه یِ " ویاخَ : vyāxa " دراوستا همریشه و همبسته است.
( بکارگیری در زبانِ پارسیِ نو : " ویاخم: vyāxm " . )
44 - " اوروازمَن: urvāzəman " یا " اورواسمَن : urvāsman " ( اوستاییِ کهن و جوان ) به چمِ " رامش، شادمانی، خوشحالی، سرور " .
برابر با " Seligkeit، Wonne , Freude" ( آلمانی )
این واژه به " اورواز: urvāz " به چمِ " شادمان بودن، خوشحال /مسرور بودن : laetari ( لاتین ) " بازمیگردد. بارتولومه همین " اورواز " را فراسترشی از ( = بسطی از ) واژه ی"اورواد:urvād " می داند. همچنین در زبانِ پارسیِ میانه واژه یِ " اوروازیشن :urvāzišn " از همین ریشه دیده می شود که نشان از این دارد که این واژه با همین ریخت در زبانِ پارسیِ میانه کاربرد داشته است.
. . . . . . . .
دیدگاهِ من پیرامون واژگانِ نامبرده :
نامواژگانِ بالا که همگی در زبانهایِ اوستایی - سانسکریت به " - مَن:man - " می انجامند، بدین سان ساخته شده اند:
هر یک از این نامواژگان دارایِ یک ریشه ی آغازینِ " X " بوده اند که با فراسترشی ( = Erweiterung ) از این ریشه ها و افزایشِ " - م: m - " به آنها، به فعلِ "Xm" دگرگشته اند و سپس با افزودنِ پسوندِ نامسازِ کُماسه ی" - َ ن:an - " به این فعلها، به ریختِ "Xman" درآمده اند.
چنانکه گفته شد، نامواژگانِ"Xman" ، در زبانِ پارسیِ میانه - نو به ریختِ "Xm" پدیدار می گردند.
. . . . . .
پَسگشت :
من چندماهِ پیش، پس از پی بردن به روالمندیِ واژگانِ بالا، این گردآوری را از جایهایِ گوناگونِ نبیگِ " فرهنگنامه زبانِ ایرانیِ کهن" ( کریستین بارتولومه ) انجام دادم و امروز آن را، با پاره نوشتارِ کوتاهی از کارل زالمان در " رویبرگِ 276 از بخش سوم - پارسیِ میانه" ، برایِ پذیرِشِ دیدمانِ خود پیش می نهم:
پیامِ شماره ی 7 :
بررسیِ آواشناختیِ واژگانِ پارسی :
واژه یِ " آمیغ = āmēγ " با واژه ی " آمیختن /آمیز - " همبسته و همریشه است. ( ریشه یِ اوستایی " مَئیک : maēk " ) .
واژه یِ " فروغ: frōγ " با واژه ی " افروختن/افروز - " همبسته و همریشه است. ( ریشه یِ اوستایی " رَئوک :raok " ) .
... [مشاهده متن کامل]
واژه یِ " گُریغ: gurēγ" با واژه ی " گُریختن /گُریز - " همبسته و همریشه است. ( ریشه یِ اوستایی " رَئیک : raēk " ) .
این واژگان فرارون از ریشه هایِ انجامیده به " ک:k " یا " گ:g " ساخته شده اند، بمانندِ واژگانِ " فرهنگ، ایرنگ و. . . ؛ ولی به روشنی دگرگونیِ آواییِ " ک/غ " در آنها رُخ داده است.
بررسیِ آواشناختیِ واژگانِ پارسی :
واژه یِ " آمیغ = āmēγ " با واژه ی " آمیختن /آمیز - " همبسته و همریشه است. ( ریشه یِ اوستایی " مَئیک : maēk " ) .
واژه یِ " فروغ: frōγ " با واژه ی " افروختن/افروز - " همبسته و همریشه است. ( ریشه یِ اوستایی " رَئوک :raok " ) .
... [مشاهده متن کامل]
واژه یِ " گُریغ: gurēγ" با واژه ی " گُریختن /گُریز - " همبسته و همریشه است. ( ریشه یِ اوستایی " رَئیک : raēk " ) .
این واژگان فرارون از ریشه هایِ انجامیده به " ک:k " یا " گ:g " ساخته شده اند، بمانندِ واژگانِ " فرهنگ، ایرنگ و. . . ؛ ولی به روشنی دگرگونیِ آواییِ " ک/غ " در آنها رُخ داده است.
پیامِ شماره 6 :
آوای " ث : ϑ " از زبانِ اوستایی، به ریختهایِ زیر در زبانِ پارسیِ میانه آمده است:
1 - " ت :t " ،
2 - " س :s " ،
3 - " ث :ϑ " ( بسیار اندک شمار؛ برای نمونه : رَپیثوینتر ) .
آوای " ث : ϑ " از زبانِ اوستایی، به ریختهایِ زیر در زبانِ پارسیِ میانه آمده است:
1 - " ت :t " ،
2 - " س :s " ،
3 - " ث :ϑ " ( بسیار اندک شمار؛ برای نمونه : رَپیثوینتر ) .
پیامِ شماره 5 :
همسنجیِ آواشناختیِ زبانهایِ اوستایی - پارسیِ میانه :
یکی از دگرگونی هایِ رواگمند در زبانهایِ اوستایی - پارسیِ میانه، دگرگونیِ آوایی " رز:rz " ( ایرانی باستان ) به " ل:l " ( پارسیِ میانه ) است :
... [مشاهده متن کامل]
نمونه ها :
1 - ریشه یِ اوستایی " مَرز:marz " که از آن ما در زبانِ پارسیِ میانه واژه یِ " مالیدن:mālidan /مال - : - māl" را داریم.
2 - واژه یِ اوستایی " خوَرزیشتَ :xᵛarəzišta " که به " خوالیست/خوالِست :xvālist" در زبانِ پارسیِ میانه درآمده است.
3 - واژه یِ اوستایی " بَرزیشتَ : barəzišta " که به ریخت واژه یِ " بالیست/بالِست : bālist "در زبانِ پارسیِ میانه درآمده است.
( از اینرو واژگانِ " بَرزیدن/ بَرز - " و " بالیدن/بال - " در پیِ دگرگونیِ آوایی " رز/ل" با یکدیگر اینهمان هستند. )
نکته: ( ist / - išta - ) برابر با نشانه یِ ( - ترین ) در پارسیِ نو است.
4 - ریشه اوستایی " هرز:hrz " در زبانِ پارسیِ میانه به ریخت " هِل:hil" که بُن کُنونی " هشتن" است، درآمده است.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
پَسگشت :
روبرگ 267 از بخشِ سوم - پارسیِ میانه ( کارل زالمان )
همسنجیِ آواشناختیِ زبانهایِ اوستایی - پارسیِ میانه :
یکی از دگرگونی هایِ رواگمند در زبانهایِ اوستایی - پارسیِ میانه، دگرگونیِ آوایی " رز:rz " ( ایرانی باستان ) به " ل:l " ( پارسیِ میانه ) است :
... [مشاهده متن کامل]
نمونه ها :
1 - ریشه یِ اوستایی " مَرز:marz " که از آن ما در زبانِ پارسیِ میانه واژه یِ " مالیدن:mālidan /مال - : - māl" را داریم.
2 - واژه یِ اوستایی " خوَرزیشتَ :xᵛarəzišta " که به " خوالیست/خوالِست :xvālist" در زبانِ پارسیِ میانه درآمده است.
3 - واژه یِ اوستایی " بَرزیشتَ : barəzišta " که به ریخت واژه یِ " بالیست/بالِست : bālist "در زبانِ پارسیِ میانه درآمده است.
( از اینرو واژگانِ " بَرزیدن/ بَرز - " و " بالیدن/بال - " در پیِ دگرگونیِ آوایی " رز/ل" با یکدیگر اینهمان هستند. )
نکته: ( ist / - išta - ) برابر با نشانه یِ ( - ترین ) در پارسیِ نو است.
4 - ریشه اوستایی " هرز:hrz " در زبانِ پارسیِ میانه به ریخت " هِل:hil" که بُن کُنونی " هشتن" است، درآمده است.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
پَسگشت :
روبرگ 267 از بخشِ سوم - پارسیِ میانه ( کارل زالمان )
پیامِ شماره 4 : ( برای نخستین بار به ریشه هایِ ایرانیِ واژگان " یورت:yurt ( یورِش ) ، غورت:ɣurt" در این کارنوشت پرداخته می شود. )
ریشه هایِ اوستایی که با " ar " پایان می یابند، دارایِ صفتهای مفعولیِ پایان یافته با " arəta ، ərəta " هستند.
... [مشاهده متن کامل]
( به فرتورِ زیر بنگرید؛ باید یادآور شد که کریستین بارتولومه صفتهایِ مفعولی را با کوته نویسه یِ " PPfP " نشان داده است. )
نمونه ها:
1 - ریشه یِ اوستایی " اَر :ar" دارای صفت مفعولی " ərəta " است؛ ( ریشه یِ واژگانِ " یورش، یورت:yurt" به آن باز می گردد؛ آن را در آینده به روشنی نشان خواهم داد. )
2 - ریشه یِ اوستایی " بَر:bar" دارایِ صفت مفعولی " bərəta " است؛ ( ریشه واژگانِ " بوردَن:burdan" ( پارسیِ میانه ) و " بُردَن ( پارسیِ نوین ) با بُن کُنونیِ " بَر:bar" به آن بازمی گردد. )
3 - ریشه یِ اوستایی " وَر : var " دارایِ صفت مفعولی"vərəta " است؛
4 - ریشه یِ اوستایی " تَر:tar "دارایِ صفت مفعولی " tərəta " است؛ ( ریشه یِ واژه یِ پارسیِ " ذَردَن" در " گُذَردَن = گُ. ذَردَن" به آن بازمی گردد. )
5 - ریشه یِ اوستایی " پَر :par" دارایِ صفت مفعولی " parəta، pərəta " است؛ ( ریشه یِ " پَر:par" در زبانِ اوستایی دارای چندین معناست که ما واژه یِ " پور:pur" ( پارسیِ میانه ) و " پُر" ( پارسیِ نوین ) را از یکی از این معناها نیز داریم. )
6 - ریشه یِ اوستایی " زَر :zar " دارایِ صفت مفعولی " zarəta " است؛
7 - ریشه یِ اوستایی " مَر: mar " به چمِ " مُردَن" دارایِ صفت مفعولی " mərəta " است؛ ( ریشه یِ واژه یِ " موردَن:murdan " ( پارسیِ میانه ) با بُن کُنونی " میر:mir " و " مُردَن" ( پارسیِ نوین ) به آن بازمی گردد. )
8 - ریشه یِ اوستایی " مَر: mar" به چمِ " به یاد داشتن، به یاد سپردن، توجه داشتن به، درنظر داشتن" دارایِ صفت مفعولی " marəta ، mərəta " است؛ ( ریشه یِ واژه یِ " اوشمورتَن:ōšmurtan " ( پارسیِ میانه ) و " شمُردَن" ( پارسیِ نوین ) به آن باز می گردد. )
9 - ریشه یِ اوستایی " دَر:dar " دارایِ صفت مفعولی " dərəta " است؛ ( ریشه واژه یِ پارسی " دُرودن: durūdan" به آن باز می گردد. )
و . . . .
ما تنها نمونه هایی از این روالمندی را در اینجا پیش کشیدیم. با این روالمندی می توان صفتهایِ مفعولیِ همه واژگانی که دارایِ ریشه اوستایی پایان یافته با " ar" هستند، ساخت.
اکنون می توان برایِ واژگانی با ساختارِ بالا، پیامِ شماره یِ 3 را بکار بست و ریشه یِ بسیاری از واژگان را پیدا نمود.
( در پیام شماره 3 ما از دگرگونیِ آواییِ " ar ، arə، ərə " با " ir ، ur ، ṛ " سخن گفتیم، از اینرو واژگانی که با صفت مفعولی " arəta ، ərəta " پایان می یابند، در زبانهایِ ایرانی دارایِ صفت مفعولیِ ساخت پذیرِ پایان یافته با " urta " نیز خواهند بود ( همچنین در سانسکریت می توانند با " ilta ، irta، ṛta " پایان پذیر باشند ) .
برای نمونه واژه یِ اوستاییِ " گَر:gar" به چمِ " خوردن، بلعیدن، فرو بُردن ( خوراک ) " دارایِ صفت مفعولیِ " گرتَ: gərəta " و همچنین در زبانِ اوستاییِ جوان " غرتَ:ɣərəta " خواهد بود ( درباره دگرگونیِ آواییِ " گ/غ" در زبانِ اوستاییِ جوان در پیامی جداگانه سخن خواهم گفت ) . برپایه یِ ساختارِ بالا و پیام شماره یِ 3، واژه یِ " غرتَ:ɣərəta " به " غورتَ:ɣurta " و در زبانهایِ میانه به " غورت:ɣurt " ساخت پذیر است ( درباره ی واژه ی " غورت" در آینده بیشتر سخن خواهم گفت ) .
. . . . . . . . . . . . . . . . .
پَسگشت :
به نبیگِ " فرهنگنامه زبانِ ایرانیِ کهن" ( کریستین بارتولومه ) نگاه بیاندازید.
ریشه هایِ اوستایی که با " ar " پایان می یابند، دارایِ صفتهای مفعولیِ پایان یافته با " arəta ، ərəta " هستند.
... [مشاهده متن کامل]
( به فرتورِ زیر بنگرید؛ باید یادآور شد که کریستین بارتولومه صفتهایِ مفعولی را با کوته نویسه یِ " PPfP " نشان داده است. )
نمونه ها:
1 - ریشه یِ اوستایی " اَر :ar" دارای صفت مفعولی " ərəta " است؛ ( ریشه یِ واژگانِ " یورش، یورت:yurt" به آن باز می گردد؛ آن را در آینده به روشنی نشان خواهم داد. )
2 - ریشه یِ اوستایی " بَر:bar" دارایِ صفت مفعولی " bərəta " است؛ ( ریشه واژگانِ " بوردَن:burdan" ( پارسیِ میانه ) و " بُردَن ( پارسیِ نوین ) با بُن کُنونیِ " بَر:bar" به آن بازمی گردد. )
3 - ریشه یِ اوستایی " وَر : var " دارایِ صفت مفعولی"vərəta " است؛
4 - ریشه یِ اوستایی " تَر:tar "دارایِ صفت مفعولی " tərəta " است؛ ( ریشه یِ واژه یِ پارسیِ " ذَردَن" در " گُذَردَن = گُ. ذَردَن" به آن بازمی گردد. )
5 - ریشه یِ اوستایی " پَر :par" دارایِ صفت مفعولی " parəta، pərəta " است؛ ( ریشه یِ " پَر:par" در زبانِ اوستایی دارای چندین معناست که ما واژه یِ " پور:pur" ( پارسیِ میانه ) و " پُر" ( پارسیِ نوین ) را از یکی از این معناها نیز داریم. )
6 - ریشه یِ اوستایی " زَر :zar " دارایِ صفت مفعولی " zarəta " است؛
7 - ریشه یِ اوستایی " مَر: mar " به چمِ " مُردَن" دارایِ صفت مفعولی " mərəta " است؛ ( ریشه یِ واژه یِ " موردَن:murdan " ( پارسیِ میانه ) با بُن کُنونی " میر:mir " و " مُردَن" ( پارسیِ نوین ) به آن بازمی گردد. )
8 - ریشه یِ اوستایی " مَر: mar" به چمِ " به یاد داشتن، به یاد سپردن، توجه داشتن به، درنظر داشتن" دارایِ صفت مفعولی " marəta ، mərəta " است؛ ( ریشه یِ واژه یِ " اوشمورتَن:ōšmurtan " ( پارسیِ میانه ) و " شمُردَن" ( پارسیِ نوین ) به آن باز می گردد. )
9 - ریشه یِ اوستایی " دَر:dar " دارایِ صفت مفعولی " dərəta " است؛ ( ریشه واژه یِ پارسی " دُرودن: durūdan" به آن باز می گردد. )
و . . . .
ما تنها نمونه هایی از این روالمندی را در اینجا پیش کشیدیم. با این روالمندی می توان صفتهایِ مفعولیِ همه واژگانی که دارایِ ریشه اوستایی پایان یافته با " ar" هستند، ساخت.
اکنون می توان برایِ واژگانی با ساختارِ بالا، پیامِ شماره یِ 3 را بکار بست و ریشه یِ بسیاری از واژگان را پیدا نمود.
( در پیام شماره 3 ما از دگرگونیِ آواییِ " ar ، arə، ərə " با " ir ، ur ، ṛ " سخن گفتیم، از اینرو واژگانی که با صفت مفعولی " arəta ، ərəta " پایان می یابند، در زبانهایِ ایرانی دارایِ صفت مفعولیِ ساخت پذیرِ پایان یافته با " urta " نیز خواهند بود ( همچنین در سانسکریت می توانند با " ilta ، irta، ṛta " پایان پذیر باشند ) .
برای نمونه واژه یِ اوستاییِ " گَر:gar" به چمِ " خوردن، بلعیدن، فرو بُردن ( خوراک ) " دارایِ صفت مفعولیِ " گرتَ: gərəta " و همچنین در زبانِ اوستاییِ جوان " غرتَ:ɣərəta " خواهد بود ( درباره دگرگونیِ آواییِ " گ/غ" در زبانِ اوستاییِ جوان در پیامی جداگانه سخن خواهم گفت ) . برپایه یِ ساختارِ بالا و پیام شماره یِ 3، واژه یِ " غرتَ:ɣərəta " به " غورتَ:ɣurta " و در زبانهایِ میانه به " غورت:ɣurt " ساخت پذیر است ( درباره ی واژه ی " غورت" در آینده بیشتر سخن خواهم گفت ) .
. . . . . . . . . . . . . . . . .
پَسگشت :
به نبیگِ " فرهنگنامه زبانِ ایرانیِ کهن" ( کریستین بارتولومه ) نگاه بیاندازید.
پیام شماره 3:
همسنجیِ زبانهای اوستایی - سانسکریت:
1 - آوای " ṛ " ( سانسکریت ) ، به ریختهای " arə ، ərə " در زبانِ اوستایی بازنموده می شود.
2 - آواگانِ " ər ، ar " و همچنین " aur، air، ərə، arə " ( زبانِ اوستایی ) ، با آواگانِ " ur ، ir ، ṛ " ( سانسکریت ) و گاهی با آواگان " ūr ، īr ، ṝ " ( سانسکریت ) برابر و جایگزین پذیر است.
... [مشاهده متن کامل]
3 - گاهی آواگان " ra ، ərə " ( اوستایی ) با آواگان " ṛ ، ra " ( سانسکریت ) برابر و جایگزین پذیر است.
( برای دیدن نمونه ها به فرتورهای زیر بنگرید. )
( نکته1: دگرگونی هایِ آواییِ رواگمندِ بالا تنها به دو زبان سانسکریت - اوستایی کرانمند نیست، بَرکه می توان نمونه های بسیاری را نیز در زبانهای دیگرِ ایرانی همچون پارسیِ میانه - نوین دید. من در پیامی دیگر از زبانهای سانسکریت - اوستایی - پارسی میانه - پارسی نوین، نمونه های بسیاری خواهم آورد تا خواننده اَندریافتِ روشن تری از این دگرگونیِ آوایی داشته باشد.
نکته 2: برای پی بردن به ریشه های واژگان، دگرگونیِ آواییِ " - َ ر / - ور " و سپس در زبان پارسیِ نوین " - ُ ر " برای ما ارزشِ ویژه ای دارد. )
. . . . . . . . . .
پسگشت:
رویبرگهای 2، 13 و 14 از نبیگِ " دستورِ زبانِ اوستا در همسنجی با سانسکریت:Avesta grammar in comparison with sanskrit " ( ویلیامز جَکسون )
همسنجیِ زبانهای اوستایی - سانسکریت:
1 - آوای " ṛ " ( سانسکریت ) ، به ریختهای " arə ، ərə " در زبانِ اوستایی بازنموده می شود.
2 - آواگانِ " ər ، ar " و همچنین " aur، air، ərə، arə " ( زبانِ اوستایی ) ، با آواگانِ " ur ، ir ، ṛ " ( سانسکریت ) و گاهی با آواگان " ūr ، īr ، ṝ " ( سانسکریت ) برابر و جایگزین پذیر است.
... [مشاهده متن کامل]
3 - گاهی آواگان " ra ، ərə " ( اوستایی ) با آواگان " ṛ ، ra " ( سانسکریت ) برابر و جایگزین پذیر است.
( برای دیدن نمونه ها به فرتورهای زیر بنگرید. )
( نکته1: دگرگونی هایِ آواییِ رواگمندِ بالا تنها به دو زبان سانسکریت - اوستایی کرانمند نیست، بَرکه می توان نمونه های بسیاری را نیز در زبانهای دیگرِ ایرانی همچون پارسیِ میانه - نوین دید. من در پیامی دیگر از زبانهای سانسکریت - اوستایی - پارسی میانه - پارسی نوین، نمونه های بسیاری خواهم آورد تا خواننده اَندریافتِ روشن تری از این دگرگونیِ آوایی داشته باشد.
نکته 2: برای پی بردن به ریشه های واژگان، دگرگونیِ آواییِ " - َ ر / - ور " و سپس در زبان پارسیِ نوین " - ُ ر " برای ما ارزشِ ویژه ای دارد. )
. . . . . . . . . .
پسگشت:
رویبرگهای 2، 13 و 14 از نبیگِ " دستورِ زبانِ اوستا در همسنجی با سانسکریت:Avesta grammar in comparison with sanskrit " ( ویلیامز جَکسون )
پیام شماره 2:
در همسنجیِ آواشناختیِ زبانهایِ سانسکریت - اوستایی:
چنانچه بی درنگ پس از آوایِ " ر:r " ، یکی از دو آوای " ک:k " یا " پ:p" بنشیند، آنگاه در زبانِ اوستایی به جایِ " ر" ، آواگانِ " هر:hr " پدیدار می گردد.
... [مشاهده متن کامل]
. . . . . . . . . . . .
پَسگشت:
رویبرگِ 39 از نبیگِ " دستورِ زبانِ اوستا در همسنجی با سانسکریت:Avesta grammar in comparison with sanskrit " ( ویلیامز جَکسون ) آمده است:
( برای دیدنِ نمونه ها و پَسگشتهای دیگر از بروگمان و بارتولومه به فرتورِ زیر بنگرید. )
در همسنجیِ آواشناختیِ زبانهایِ سانسکریت - اوستایی:
چنانچه بی درنگ پس از آوایِ " ر:r " ، یکی از دو آوای " ک:k " یا " پ:p" بنشیند، آنگاه در زبانِ اوستایی به جایِ " ر" ، آواگانِ " هر:hr " پدیدار می گردد.
... [مشاهده متن کامل]
. . . . . . . . . . . .
پَسگشت:
رویبرگِ 39 از نبیگِ " دستورِ زبانِ اوستا در همسنجی با سانسکریت:Avesta grammar in comparison with sanskrit " ( ویلیامز جَکسون ) آمده است:
( برای دیدنِ نمونه ها و پَسگشتهای دیگر از بروگمان و بارتولومه به فرتورِ زیر بنگرید. )
پیام شماره یِ 1 :
آواشناسیِ " ر:r " در زبانهای سانسکریت - اوستایی:
آوای " ر " در زبانِ اوستایی با آواهای " ر ، ل " در زبانِ سانسکریت برابر و جایگزین پذیر است:
( نکته: ما در زبانِ اوستایی آوا - نویسه یِ " ل" را نداریم. )
... [مشاهده متن کامل]
. . . . . . . .
پسگشت:
رویبرگِ 39 از نبیگِ " دستورِ زبانِ اوستا در همسنجی با سانسکریت:Avesta grammar in comparison with sanskrit " ( ویلیامز جَکسون ) آمده است:
آواشناسیِ " ر:r " در زبانهای سانسکریت - اوستایی:
آوای " ر " در زبانِ اوستایی با آواهای " ر ، ل " در زبانِ سانسکریت برابر و جایگزین پذیر است:
( نکته: ما در زبانِ اوستایی آوا - نویسه یِ " ل" را نداریم. )
... [مشاهده متن کامل]
. . . . . . . .
پسگشت:
رویبرگِ 39 از نبیگِ " دستورِ زبانِ اوستا در همسنجی با سانسکریت:Avesta grammar in comparison with sanskrit " ( ویلیامز جَکسون ) آمده است:
