برتنگی

[ویکی فقه] بَرْتَنْگی، یکی از زبان های گروه شُغْنی یا شغنی ـ روشانیِ ایرانی شرقی پامیر می باشد.
از زبان های دیگر این گروه عبارتاند از: شغنی، بَجویی، روشانی، خوفی، اُروشوری و سَرِقولی.
منطقه جعرافیایی زبان برتنگی
در منطقه یا ایالت خودمختارِ گُرنوـ بدخشان در تاجیکستان در بخش میانة درّة برتنگ (یعنی بارـ تانگ، لفظاً به معنای «تَنگِ بالا») که از مشرق به درّة رود پَنْج (آمو دریا) میپیوندد، و سابقاً یکی از بخش های بسیار فقیر و دور از دسترس پامیر بود، مردم به برتنگی سخن می گویند و شمار آنان در ۱۳۱۱ ش/۱۹۳۲، ۰۰۰، ۲ تن گزارش شده است. دو گویش برتنگی، که اختلاف شان فقط در جزئیات است بَسِدی و سِپُنجی است کَرَمْخُدایف و ادلمان نام های روستاهای دیگر برتنگ را ذکر کرده اند. در بخش بالای درّة برتنگ، به زبان اروشوری سخن گفته می شود. برتنگی ادبیات مکتوب ندارد، و زبان آموزش و رسانه های گروهی، تاجیکی یا روسی است.
گردآورنده گان زبان برتنگی
ایران شناسان تا ۱۳۳۳/۱۹۱۴ برتنگی را نمی شناختند. نخستین مواد این زبان را گتییو و زاروبین گرد آوردند. گتییو یافته های جدید خود را به جای برتنگی «گویش های روشانی غربی» خواند. سکولد از این موضوع انتقاد کرد. نخستین متن به زبان برتنگی را، که نمونه ای از اشعار عامیانه بود، زاروبین در ۱۳۰۳ ش/۱۹۲۴ منتشر کرد. مجموع متن های مکتوب موجود و در دسترس هنوز محدود است سکولد فهرست های تطبیقی از واژه ها فراهم کرده است. برخی واژه های برتنگی در تألیف نژاد شناختی عظیمِ آندریف و در اشارات پراکندهای در آثار دانشمندان شوروی (سابق) درباره زبان های پامیر یافت می شود. مفصّل ترین دستور توصیفی زبان برتنگی کارِ کرمخُدایف است. این دستور زبان به خط سیریلی انطباق یافته ای نوشته شده و حاوی جمله های محاوره ای و نیز مقدار دیگری متن است.
ویژگی های برجسته برتنگی
...

برتَنگی
(یا: بارتنگی)، از گروه زبان های پامیری ایرانی شرقی در شاخة شُغنی ـ روشانی رایج در منطقة گُرنوِ بدخشان، در میانة دورة برتنگ (بارتنگ). زبان همسایة برتنگی، ارُشُری (رُشُرْوی) است که در بالای درة برتنگ بدان سخن می گویند. از این رو زبان برتنگی به ارُشُری و روشنی بسیار نزدیک است. از ویژگی های برتنگی تبدیل b ایرانی باستان به v است. اسامی، دارای جنس ذاتی، مذکر یا مؤنث اند. در برتنگی، همچون اغلب زبان های پامیری، صفت پیش از اسم می آید. نشانة نفی در برتنگی m آغازین است.