[ویکی فقه] بداء به عنوان یکی از اوصاف الهی آن است که قضا و قدر توسط عواملی سرنوشت بهتر یا بدتری برای انسان رقم می زند.
بر اساس تعالیم قرآنی، علم خداوند از هر جهت مطلق است و محدودیتی ندارد:«اِنَّ اللّهَ بِکُلِّ شَیء عَلیم». این بدان معناست که خداوند بر همه حوادث از ازل تا ابد آگاه است و در این علم هیچ یک از مخلوقات با وی مشارکت ندارند:«فَلا یُظهِرُ عَلی غَیبِهِ اَحَدا» و ممکن است تنها برخی از آن به صورت استثنا آگاه باشند:«اِلاّ مَنِ ارتَضی مِن رَسول» و این همان قضای حتمی است.در کنار این حقیقت، حقیقتی در سطح نازل تر قرار می گیرد و آن این که سرنوشت انسان ها و حوادث و وقایعی که برای آن ها پدید می آید بر اثر عوامل و شرایط ویژه ای همانند اختیار افراد و گروه های انسانی و توانایی ایشان در انتخاب راه های گوناگون رقم می خورد. این همان قضای غیر محتوم یعنی قدر است که اطلاع بر آن برای نفس نبی یا ولیّ ممکن است.
تغییر سرنوشت انسان توسط افعال خود
جایگاه بداء در این میان به عنوان یکی از افعال یا اوصاف الهی آن است که بر اساس وعده های خداوند به جای برخی از مقدرات غیر حتمی به جهت اختیار و عملکرد انسان نظیر صدقه، صله رحم، نیکی به پدر و مادر و قدردانی از آنان یا ترک این گونه امور، سرنوشت بهتر یا بدتری برای وی رقم می خورد:«یَمحوا اللّهُ ما یَشاءُ و یُثبِتُ و عِندَهُ اُمُّ الکِتب». بخش نخست این آیه اشاره به قضای غیر محتوم دارد و قسمت دوم مربوط به قضای محتوم است. نظیر این معنا را در آیه «قَضی اَجَلاً واَجَلٌ مُسَمًّی عِندَهُ» می توان یافت. بر اساس روایتی از امام باقر (علیه السلام) مراد از «اَجَل مُسَمًّی عِندَهُ» اجل محتوم نزد خداوند و مقصود از «قَضی اَجَلاً» حکم او درباره اجل موقوف است. تأثیر اعمال نیک و بد در سرنوشت انسان و سعادت یا شقاوت وی در احادیث نیز تأیید شده است بنابراین بداء در حقیقت تغییر در علم الهی نیست، بلکه تغییر در مقدّرات غیر محتوم است. آیات قرآن افزون بر یادآوری این اصل کلی که سرنوشت انسان ها با خواست خود آن ها تغییرپذیر است:«اِنَّ اللّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوم حَتّی یُغَیِّروا ما بِاَنفُسِهِم»
← بیان نمونه
الاعتقادات؛ الانتصار؛ بحارالانوار؛ تصحیح اعتقادات الامامیه؛ تفسیر العیاشی؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکبیر؛ تلخیص المحصل (نقد المحصل)؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ الذریعة الی تصانیف الشیعه؛ رسائل الشریف المرتضی؛ صحیح البخاری؛ العدة فی اصول الفقه؛ الکافی؛ المسائل العکبریه؛ معجم مقاییس اللغه؛ مفردات الفاظ القرآن؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ نبراس الضیاء؛ النهایة فی غریب الحدیث و الاثر.
بر اساس تعالیم قرآنی، علم خداوند از هر جهت مطلق است و محدودیتی ندارد:«اِنَّ اللّهَ بِکُلِّ شَیء عَلیم». این بدان معناست که خداوند بر همه حوادث از ازل تا ابد آگاه است و در این علم هیچ یک از مخلوقات با وی مشارکت ندارند:«فَلا یُظهِرُ عَلی غَیبِهِ اَحَدا» و ممکن است تنها برخی از آن به صورت استثنا آگاه باشند:«اِلاّ مَنِ ارتَضی مِن رَسول» و این همان قضای حتمی است.در کنار این حقیقت، حقیقتی در سطح نازل تر قرار می گیرد و آن این که سرنوشت انسان ها و حوادث و وقایعی که برای آن ها پدید می آید بر اثر عوامل و شرایط ویژه ای همانند اختیار افراد و گروه های انسانی و توانایی ایشان در انتخاب راه های گوناگون رقم می خورد. این همان قضای غیر محتوم یعنی قدر است که اطلاع بر آن برای نفس نبی یا ولیّ ممکن است.
تغییر سرنوشت انسان توسط افعال خود
جایگاه بداء در این میان به عنوان یکی از افعال یا اوصاف الهی آن است که بر اساس وعده های خداوند به جای برخی از مقدرات غیر حتمی به جهت اختیار و عملکرد انسان نظیر صدقه، صله رحم، نیکی به پدر و مادر و قدردانی از آنان یا ترک این گونه امور، سرنوشت بهتر یا بدتری برای وی رقم می خورد:«یَمحوا اللّهُ ما یَشاءُ و یُثبِتُ و عِندَهُ اُمُّ الکِتب». بخش نخست این آیه اشاره به قضای غیر محتوم دارد و قسمت دوم مربوط به قضای محتوم است. نظیر این معنا را در آیه «قَضی اَجَلاً واَجَلٌ مُسَمًّی عِندَهُ» می توان یافت. بر اساس روایتی از امام باقر (علیه السلام) مراد از «اَجَل مُسَمًّی عِندَهُ» اجل محتوم نزد خداوند و مقصود از «قَضی اَجَلاً» حکم او درباره اجل موقوف است. تأثیر اعمال نیک و بد در سرنوشت انسان و سعادت یا شقاوت وی در احادیث نیز تأیید شده است بنابراین بداء در حقیقت تغییر در علم الهی نیست، بلکه تغییر در مقدّرات غیر محتوم است. آیات قرآن افزون بر یادآوری این اصل کلی که سرنوشت انسان ها با خواست خود آن ها تغییرپذیر است:«اِنَّ اللّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوم حَتّی یُغَیِّروا ما بِاَنفُسِهِم»
← بیان نمونه
الاعتقادات؛ الانتصار؛ بحارالانوار؛ تصحیح اعتقادات الامامیه؛ تفسیر العیاشی؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکبیر؛ تلخیص المحصل (نقد المحصل)؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ الذریعة الی تصانیف الشیعه؛ رسائل الشریف المرتضی؛ صحیح البخاری؛ العدة فی اصول الفقه؛ الکافی؛ المسائل العکبریه؛ معجم مقاییس اللغه؛ مفردات الفاظ القرآن؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ نبراس الضیاء؛ النهایة فی غریب الحدیث و الاثر.
wikifeqh: بداء_و_قضاء_و_قدر