بخشی

بَخشی لقبی است که به برخی از نوازندگان دوتار در ترکمنستان، ترکمن صحرا و خراسان داده می شود. بخشی ها نوازندگان دوتار، آوازخوان، داستان گو، سراینده و سازندهٔ ساز ( دوتار ) هستند. اصلی ترین مراکز بخشی ها عشق آباد، ترکمنصحرا، استان مرو، بالکان، آخال، مشهد، بجنورد، قوچان، آشخانه و شیروان است. [ ۱] [ ۲] [ ۳] [ ۴] [ ۵] [ ۶] [ ۷]
بخشی ها روایتگران فرهنگ شفاهی از مناطق خود هستند و از احترام و جایگاه ویژه ای برخوردارند. بخشی ها معمولاً به بداهه نوازی و بداهه گویی معروف بوده اند و توانایی نوازندگی و خوانندگی در مدت زمان طولانی را دارند. از قدیم بخشی ها معمولاً در مجلس های عروسی و شادی ها به هنرمندی می پرداختند و اجرای برنامه در مراسم سوگواری مرسوم نبوده است. [ ۸]
در روایت عامیانه لقب بخشی این گونه تعریف می شود: بخشی کسی است که خداوند به او محبت و مقامی ویژه بخشیده است.
«خودبند» به بخشی می گویند که هم بتواند ترانه سرایی کند و شعر بگوید، هم مهارت آهنگسازی داشته باشد و هم در نوازندگی و خوانندگی چیره دست باشد. [ ۹] «بخشی خود بند» بالاترین رتبه را در میان بخشی ها دارد که خود مؤلف، مصنف و تولیدکننده اصلی موسیقی است. [ ۱۰] [ ۱۱]
از دیدگاه هوشنگ جاوید، پژوهشگر موسیقی نواحی ایران، در موسیقی شمال خراسان بخشی ها بر چند نوع اند که بخشی های مذهبی یکی از انواع آنها است. بخشی قربان سلیمانی بر این اعتقاد بود که یک بخشی نباید به کسی یا چیزی محتاج باشد و باید به تنهایی از عهده تمام مراحل خلق یک اثر برآید. [ ۱۲]
در مورد اصل واژه بخشی نظرات گوناگون وجود دارد. برخی اصل آن را چینی، تبتی یا مغولی دانسته اند و می گویند نقش روحانی و معنوی بخشی ریشه بودایی دارد. بخشی ها اغلب به ترکی می خوانند و در کشورهای آسیای میانه نیز حضور دارند.
از سرشناس ترین بخشی های شمال خراسان می توان از افراد زیر نام برد:
سهراب محمدی، خان محمد قیطاقی، عیوض بخشی، احمدقلی احمدی ( احمد بخشی ) ، غلامحسین برازنده، غلامحسن برازنده، محمدحسین یگانه سلمان، اولیاقلی یگانه، قربان سلیمانی، حسن یزدانی، حیدر کارگر، سلطان رضا ولی نژاد، حمرا گل افروز، علی گل افروز، رحیم بیچرانلو ( رحیم خان بخشی ) ، مختار زنبیل باف، عباسقلی رنجبری، علی غلامرضایی، آی محمد یوسفی، غلامحسین افکاری، علی اصغر اسلامی و نادر محمد آهنگر بیک[ ۱۳] [ ۱۴] و از میان بخشی های ترکمن ارازمراد آرخی، نظرلی محجوبی [ ۱۵] نام برد.

نوازنده و خوانندۀ ترکمن (ترکمن صحرا) که داستان های قومی و بومی را با نواختن دوتار و بعضی با همراهی کمانچه می خواند. موسیقی ترکمنی که حدود ۵۰۰ مقام دارد و اغلب مقام ها نیز روایتی یا روایت گویند، توسط بخشی ها حفظ شده است.