بحر الفوائد

[ویکی اهل البیت] کتاب بحرالفوائد فی شرح الفرائد، تألیف میرزا محمدحسن آشتیانی تهرانی از بزرگان فقه و از مراجع زمان خود می باشد. (1248-1319 هجری قمری) این کتاب شرح فرائد الأصول (معروف به رسائل) شیخ مرتضی انصاری است.
میرزا محمدحسن آشتیانی از مبرزترین شاگردان شیخ انصاری است و تقریرات او گسترده ترین و مفصل ترین تقریرات درس شیخ می باشد.
میرزای آشتیانی این کتاب را در نجف اشرف تألیف نموده است ولی هنگام تدریس در تهران آن را پاکنویس و منقّح کرده است.
کتاب بحرالفوائد در چهار قسمت تدوین شده است:
مؤلف، این قسمت از کتاب را در شعبان سال 1307 به پایان رسانده است و نگارنده آن احمد تفرشی می باشد. این قسمت 300 صفحه است. قابل ذکر است که در سه قسمت بعد، عناوین بحث در ابتدای آن مشخص شده است اما در این قسمت عنوان کلی هذا کتاب بحرالفوائد فی شرح الفرائد نوشته شده است در حالی که مثلاً باید عنوان «فی حجّیة القطع والظن و ما یتعلّق بهما» نوشته می شد.
این قسمت در ربیع الثانی سال 1308 هجری قمری به پایان رسیده و در سال 1315 به وسیله محمد بن احمد خوانساری نوشته شده و 233 صفحه است. این قسمت در دارالطباعة آقا سید مرتضی در همان سال به چاپ رسیده است.
آن طور که از خاتمه قسمتهای دوم تا چهارم فهمیده می شود، مؤلف در حالی به این کتاب همت گماشته است که تشتت افکار و فشار ناراحتی ها و مشکلات او را احاطه کرده بوده و از طرفی در خاتمه قسمت چهارم می نویسد که کار بسیار عجیبی کرده، زیرا در حالی بعضی از قسمتهای کتاب را نوشته است که بسیاری از نوشته هایش گم شده بوده و این بر مشکلات کار او اضافه می کرده است.
بنابراین، با توجه به این عبارتها و با توجه به شرایط مؤلف که بعد از نهضت تحریم تنباکو در سال 1309 به این امر مبادرت ورزیده است، بعضی از نقایص موجود در کتاب را می توان توجیه کرد.

[ویکی فقه] بحرالفوائد، ازکهن ترین نوشته های فارسی به شیوه دائرةالمعارف است.
بحرالفوائد، به شیوه دائرةالمعارف است که مؤلف ناشناخته آن ، در سده ۶ق /۱۲م ، اطلاعات بسیار متنوعی در زمینه اصول و احکام اسلامی ، کلام ، آراء و عقاید فرقه ها و نحله های گوناگون مذهبی ، سیاست ، تصوف ، اخلاق ، تاریخ و نیز دانش و عقاید مرسوم زمان و برخی مطالب متفرقه دیگر در آن گنجانده است . مؤلف بحرالفوائد اثر خود را در روزگار المقتفی بالله (حک ۵۳۰ - ۵۵۵ق /۱۱۳۶-۱۱۶۰م )، سی امین خلیفه عباسی به نام الب قتلغ جبوغا الغ اتابک ابی سعید ارسلان ابه ابن آق سنقر، در طول ۵ سال در سرزمین شام به پایان برده است . به گفته بلوشه به علت در دست نبودن تاریخ قطعی ، شناخت این اتابک دشوار است ، به خصوص که سرگذشت وی در بحرالفوائد نیامده است . لقب «قامع الکفره و المشرکین » نیز که مؤلف ظاهراً او را بدان ملقب می سازد، لقبی عمومی ، و تنها بیانگر این نکته است که او در جنگهای صلیبی شام شرکت جسته ، و یا با فداییان الموت و اسماعیلیان شام جنگیده است . با این همه ، احتمال می رود که وی برادر یا فرزند عمادالدین زنگی (حک ۵۲۱ -۵۴۱ق /۱۱۲۷-۱۱۴۶م ) باشد.
← تدوین منظور آموزش عمومی شاهزاده
(۱) محمد اقبال ، «بحرالفوائد»، اورینتل کالج میگزین ، لاهور، ۱۹۷۰م . (۲) بحرالفوائد، به کوشش محمدتقی دانش پژوه ، تهران ، ۱۳۴۵ش . (۳) محمدتقی دانش پژوه ، مقدمه و حاشیه بر بحرالفوائد. (۴) محمدحسین قرشی ، «تاریخچه دایرةالمعارف نگاری در جهان »، کیهان فرهنگی ، تهران ، ۱۳۷۵ش ، س ۱۳، شم ۱۲۷.