بته در طرح فرش استفاده می شود و همراه با خطوط اسلیمی برای ارتباط دادن بته ها به همدیگر به ویژه در بته جقه کاربرد دارد. اندازه و شکل و سطح بته و بزرگی و کوچکی نقش آن در قالی های نواحی گوناگون متفاوت است و خطوط تزیینی فرعی که در آن به کار برده شده نام های مختلف به طرحهای آن داده است است.
... [مشاهده متن کامل]
در این باره نظرات گوناگونی است بعضی کارشناسان این نقش را در ایران به شعله نمادی از آتشکده زرتشتیان یا میوه کاج نخ بادام صنوبر یا پرنده مهر تشبیه کرده اند و بعضی آن را به شیارهای رودخانه جومنا در دره کشمیر و میوه انبه و یاسوگی به معنی طوطی ماده در هند تشبیه می کنند. این موضوع می تواند نشان دهنده احترام و اعتقادی باشد که در باورهای عام در کشور وجود دارد. نظریه دیگر این است که در نقش بته، یک تغییر شکل خیالی از نقش دیگری را می بینیم که هنوز هم ما آن را در اکثر موارد روی قالی های قدیمی ملاحظه می کنیم. این نقش، نقش دیگری تحت عنوان سرو سپنتا مینیو می باشد و طبق سنن موجود نماد فنا ناپذیری است. گروهی باور دارند که این سرو مربوط به نور ایزد اهورا مزدا و حتی مربوط به شخص زرتشت است. براساس حکایت دیگری، ما مواجه با سروی از بهشت هستیم که توسط زرتشت در کاشمر کاشته شد و بعدها بلندترین سرو جهان گردید. نقش بته هم به شکل گردان هم به شکل هندسی آن، همیشه در تولیدات صنایع دستی ایران از جمله فرش کاربرد فراوان داشته است. ریشه و قدمت بته با بعضی از تولیدات دیگر از جمله چرم، هم زمان با پیدا شدن قالی پازیریک در مرز مغولستان و سیبری است. در این این گور سکایی، قمقمه ایی وجود داشته که قسمتی از آن چرمی بوده و روی چرم، نقش بته دیده شده است. تحول و تبدیل سرو به صورت آرایه بته ایی فرایندی پر پیچ و خم است که دست کم قابل تفکیک به مراحل متمایز در هنرهای قبل از اسلام و بعد از اسلام می باشد. وجه تمایز مرحله یکم در منزلت خاص سرو است. بته نقش تجریدی است که مانند سروی سر خم کرده است درخت سرو در ایران باستان مقدس شمرده می شده است. اگر این مطلب با بته در نظر گرفته شود، نمونه های از این سروها در نقشهایی که از سنگ تراشی های تخت جمشید باقی مانده است دیده می شود. در اینجا درخت سرو در شکل طبیعی خود در هنر ظاهر می شود و حالت زیور و نگاه تزیینی ندارد و تنها تفاوت بارز آن با سرو واقعی در شیوه نگارگری مقطعی است که برش عمودی درخت سرو را با شاخه های افقی مجسم می سازد. در هنر پارتی و ساسانی سرو دیگر یگانه درخت مقدس نیست و رفته رفته جای خود رابه درختان دیگر می دهد. آغاز دومین مرحله دگرگونی سرو هم زمان با نفوذ تمدن اسلامی و به تبع آن جدا شدن سرو از ریشه باستانی است. پس از اسلام سرو به آرایه زینتی مبدل می شود و همچنان که از ماهیت و بار مذهبی خود تن رها می کند از غالب اصلی و طبیعی خود نیز به تدریج بیرون می آید. قدیمی ترین نمونه سرو منقوش نیز بر کاسه لعابداری نقش بسته که از سده سوم یا چهارم باقی مانده است. نمونه دیگری از سرو خمیده از باد، از سده پنجم هجری است که بر آبخوری آبگینه دو شاخ منقوش است. مسلماً این طریق نباید نخستین نمونه سرو خمیده تلقی شود چون دو شاخ شدن تارک سرو شیوه تزیینی تکامل یافته ای است که از پی مرحله ای می آید که سر سرو خمیده شده، در یک خط منحنی ساده خم شده باشد. مرحله سوم از سده شش به بعد آرایه های سرو و بته و سرو منقوش، از صورتهای ساده نخستین، بیرون می آیدو بته جقه، شکل شیوع یافته کامل و نهایی خود را می یابد و ریزه کاریهای نگارگری، پیکره سرو را چنان می آراید که تشخیص سرو بودن نقشمایه دشوار است و از آن قالب مخروطی شکل، چیزی به سرو نمی ماند.
... [مشاهده متن کامل]
در این باره نظرات گوناگونی است بعضی کارشناسان این نقش را در ایران به شعله نمادی از آتشکده زرتشتیان یا میوه کاج نخ بادام صنوبر یا پرنده مهر تشبیه کرده اند و بعضی آن را به شیارهای رودخانه جومنا در دره کشمیر و میوه انبه و یاسوگی به معنی طوطی ماده در هند تشبیه می کنند. این موضوع می تواند نشان دهنده احترام و اعتقادی باشد که در باورهای عام در کشور وجود دارد. نظریه دیگر این است که در نقش بته، یک تغییر شکل خیالی از نقش دیگری را می بینیم که هنوز هم ما آن را در اکثر موارد روی قالی های قدیمی ملاحظه می کنیم. این نقش، نقش دیگری تحت عنوان سرو سپنتا مینیو می باشد و طبق سنن موجود نماد فنا ناپذیری است. گروهی باور دارند که این سرو مربوط به نور ایزد اهورا مزدا و حتی مربوط به شخص زرتشت است. براساس حکایت دیگری، ما مواجه با سروی از بهشت هستیم که توسط زرتشت در کاشمر کاشته شد و بعدها بلندترین سرو جهان گردید. نقش بته هم به شکل گردان هم به شکل هندسی آن، همیشه در تولیدات صنایع دستی ایران از جمله فرش کاربرد فراوان داشته است. ریشه و قدمت بته با بعضی از تولیدات دیگر از جمله چرم، هم زمان با پیدا شدن قالی پازیریک در مرز مغولستان و سیبری است. در این این گور سکایی، قمقمه ایی وجود داشته که قسمتی از آن چرمی بوده و روی چرم، نقش بته دیده شده است. تحول و تبدیل سرو به صورت آرایه بته ایی فرایندی پر پیچ و خم است که دست کم قابل تفکیک به مراحل متمایز در هنرهای قبل از اسلام و بعد از اسلام می باشد. وجه تمایز مرحله یکم در منزلت خاص سرو است. بته نقش تجریدی است که مانند سروی سر خم کرده است درخت سرو در ایران باستان مقدس شمرده می شده است. اگر این مطلب با بته در نظر گرفته شود، نمونه های از این سروها در نقشهایی که از سنگ تراشی های تخت جمشید باقی مانده است دیده می شود. در اینجا درخت سرو در شکل طبیعی خود در هنر ظاهر می شود و حالت زیور و نگاه تزیینی ندارد و تنها تفاوت بارز آن با سرو واقعی در شیوه نگارگری مقطعی است که برش عمودی درخت سرو را با شاخه های افقی مجسم می سازد. در هنر پارتی و ساسانی سرو دیگر یگانه درخت مقدس نیست و رفته رفته جای خود رابه درختان دیگر می دهد. آغاز دومین مرحله دگرگونی سرو هم زمان با نفوذ تمدن اسلامی و به تبع آن جدا شدن سرو از ریشه باستانی است. پس از اسلام سرو به آرایه زینتی مبدل می شود و همچنان که از ماهیت و بار مذهبی خود تن رها می کند از غالب اصلی و طبیعی خود نیز به تدریج بیرون می آید. قدیمی ترین نمونه سرو منقوش نیز بر کاسه لعابداری نقش بسته که از سده سوم یا چهارم باقی مانده است. نمونه دیگری از سرو خمیده از باد، از سده پنجم هجری است که بر آبخوری آبگینه دو شاخ منقوش است. مسلماً این طریق نباید نخستین نمونه سرو خمیده تلقی شود چون دو شاخ شدن تارک سرو شیوه تزیینی تکامل یافته ای است که از پی مرحله ای می آید که سر سرو خمیده شده، در یک خط منحنی ساده خم شده باشد. مرحله سوم از سده شش به بعد آرایه های سرو و بته و سرو منقوش، از صورتهای ساده نخستین، بیرون می آیدو بته جقه، شکل شیوع یافته کامل و نهایی خود را می یابد و ریزه کاریهای نگارگری، پیکره سرو را چنان می آراید که تشخیص سرو بودن نقشمایه دشوار است و از آن قالب مخروطی شکل، چیزی به سرو نمی ماند.
