بانک مرکزی ایران

بانک مرکزیِ ایران
بانک مرکزیِ ایران
در ۱۳۳۹ش به عنوان سازمانی مستقل برای هدایت سیاست های پولی بانکی کشور تشکیل شد. پیش از آن وظایف و مسئولیت های آن برعهدۀ بانک ملی بود و بانک مرکزی از این مؤسسه منشعب شد. نخست وظیفۀ چاپ و انتشار اسکناس و پول فلزی و خزانه داری دولت به این بانک اختصاص یافت. با توسعۀ عملیات مالی نوین در ایران، دامنۀ فعالیت های آن رفته رفته گسترش یافت و به عنوان بانکدار دولت، مسئولیت حفظ ارزش پول ملی، تنظیم اعتبارات، برقراری موازنه در پرداخت ها، نگهداری حساب های مؤسسات عمومی و دولتی، همکاری در دستیابی به اهداف و برنامه های سیاسی و اقتصادی دولت و ایجاد تسهیلات برای معاملات بازرگانی به این مؤسسه واگذار شد. همزمان، وظیفۀ نظارت بر کار بانک ها و مؤسسات اعتباری کشور، اختیار صدور اوراق قرضه و فروش و بازخرید آن ها، اعطای وام به دولت، نمایندگی دولت در مؤسسات مالی بین المللی و عقد موافقت نامه های مالی، تنظیم سیاست های معاملات ارزی و نظارت بر اجرای آن ها، نظارت بر اجرای موافقت نامه های بازرگانی ایران با کشورهای دیگر، افتتاح حساب جاری نزد بانک های خارجی، نگهداری ذخایر ارزی و طلا و کنترل نوسانات طلا و نگهداری و مواظبت از جواهرات سلطنتی برعهدۀ آن گذاشته شد. در ۱۳۵۱ش، با افزایش تعداد بانک های خصوصی، بر اختیارات بانک مرکزی افزوده شد و رهبری عملیات بازار آزاد، تثبیت نرخ بهرۀ بانکی و سایر هزینه ها و کارمزدهایی که بانک ها پرداخت و دریافت می کردند، تعیین میزان حداکثر اعتبارات و شرایط پرداخت وام های بانکی، تعیین محدوۀ فعالیت های بانکی و صدور مجوز برای تأسیس بانک های جدید و شعبه های جدید و جز آن به این بانک سپرده شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، با ملی شدن بانک های خصوصی و تصویب قانون حذف بهره از سیستم بانکی کشور، حدود اختیارات و وظایف بانک مرکزی تعدیل شد. امروزه سیاست های کوتاه مدت اعتباری را هیئت وزیران تحت عنوان مجمع عمومی بانک و سیاست های بلندمدت را مجلس شورای اسلامی اتخاذ می کنند. تعیین میزان حداقل و حداکثر نرخ اظهارنامه و کارمزد و سایر هزینه های بانکی، تعیین مقررات معاملات بانکی و میزان و حوزۀ سرمایه گذاری های مستقیم و مشارکت های بانکی و تعیین حداقل و حداکثر پاداش های پرداختی بانک ها به سپرده گذاران، و تعیین حدود تسهیلات بانکی ازجمله اختیارات بانک مرکزی است. از نظر سازمانی، بانک مرکزی نمایندۀ تام الاختیار دولت است. مدیر آن به پیشنهاد وزیر امور اقتصادی و دارایی و به رأی هیئت وزیران برای مدت پنج سال انتخاب می شود و سرپرستی شورای پول و اعتبار که از یازده نفر از بخش های گوناگون دولتی برای اتخاذ سیاست های عمومی پولی کشور تشکیل می شود برعهدۀ بانک مرکزی است. از دهۀ ۱۳۵۰ش، بانک مرکزی ایران با تشکیل موزۀ جواهرات سلطنتی (موزۀ جواهرات ملی کنونی) وظیفۀ نگهداری از این سرمایۀ ملی را نیز برعهده دارد.