بانک جهانی

بانک جهانی (International Bank for Reconstruction and Development)
(یا: بانک بین المللی بازسازی و توسعه) از کارگزاری های تخصصی ملل متحد، پایه گذاری شده در کنفرانس ۱۹۴۴ برِتون وودز، به همراه «صندوق بین المللی پول» به عنوان نهاد مرتبط با این بانک. هدف های اصلی بانک، به ترتیبی که در موافقت نامۀ تشکیل آن آمده یاری رساندن به بازسازی و عمران سرزمین دولت های عضو با تسهیل سرمایه گذاری در فعالیت های تولیدی، ترویج سرمایه گذاری خارجی خصوصی از طریق تضمین یا مشارکت در وام ها، تکمیل سرمایه گذاری های خصوصی از طریق تأمین وجوه لازم با شرایط مناسب برای فعالیت های تولیدی از محل سرمایۀ خود بانک است. بانک فقط به کشورهای عضو، آن هم برای تأمین بودجۀ طرح های مشخص، وام اعطا می کند. پیش از آن که کشوری بتواند از بانک وام بگیرد، کارشناسان و مشاوران نمایندۀ بانک باید در این باره که وام گیرنده می تواند شرایط تصریح شده از سوی بانک را برآورده کند اتفاق نظر داشته باشند. بیشتر این شرایط با هدف تضمین استفادۀ مولّد از وام و نیز بازپرداخت قطعی آن مقرّر شده است. بانک باید به این نتیجه برسد که وام گیرنده نمی تواند برای طرح خاص ارائه کرده از دیگر منابع با شرایط معقول وام بگیرد و نیز طرح مورد نظر به لحاظ فنی امکان پذیر و از نظر اقتصادی معقول است. برای تضمین بازپرداخت وام، دولت های عضو باید ضامن شرکت های خصوصی وام گیرنده در داخل قلمروشان شوند. پس از اعطای وام، بانک هم از وام گیرنده و هم از ناظران خاص خودش می خواهد تا در دوره های مختلف دربارۀ مصرف وام و پیشرفت طرح به بانک گزارش دهند. در بدو تشکیل بانک جهانی، بیشتر وام ها به کشورهای اروپایی داده می شد و برای بازسازی صنایع ویران شده یا خسارت دیده در طی جنگ جهانی دوم به مصرف می رسید. اما از اواخر دهۀ ۱۹۶۰، بیشتر وام ها به کشورهای در حال توسعۀ اقتصادیِ افریقا، آسیا، و امریکای لاتین اعطا شده است. در دهۀ ۱۹۸۰، بانک جهانی توجه خاصی به طرح هایی برای یاری دادن به تهیدست ترین مردمان کشورهای در حال توسعه برای بالابردن قدرت تولید و دست یافتن آنان به نیازهای اولیه ای چون آب پاکیزه و تسهیلات دفع فضولات، مراقبت های بهداشتی، کمک به برنامه ریزی خانواده، تغذیه، آموزش، و مسکن داشت. بانک، با اعطای وام برای توسعۀ کشاورزی و روستایی، بنگاه های اقتصادی کوچک، و توسعۀ شهری، مشوّق مداخله مستقیم تهیدست ترین مردمان در فعالیت های اقتصادی بوده است. از این گذشته، بانک جهانی به توسعۀ انرژی و فعالیت های زیست محیطی نیز یاری رسانده است.
منابع مالی بانک. تخصیص یا فروش هر سهم سرمایه، حدود ۱۲۰هزار دلار است. حداقل تعداد سهمی که هر کشور عضو باید خریداری کند بسته به توان نسبی اقتصاد ملی آن کشور تفاوت می کند. همۀ منابعِ مالیِ تخصیص یافته به بانک بلافاصله در اختیار آن قرار نمی گیرد، بلکه هر کشور عضو عملاً فقط حدود۸.۵ درصد سهمیۀ در نظر گرفته شده برای آن کشور را به بانک می پردازد. بقیۀ سهمیۀ عضو فقط در صورتی، و تا میزانی، به بانک سپرده می شود که بانک برای پرداخت تعهدات خویش به بستانکاران نیاز داشته باشد. هرگز نیازی به درخواست سرمایه وجود نداشته است. منابع مالی فعّال بانک از محل فروش اوراق قرضه با بهرۀ بانک و فروش اسکناس در بازارهای سرمایۀ جهان، از محل بازپرداخت وام های پیشین، و از سود عملیات خود بانک تأمین می شوند. این بانک از ۱۹۴۷ به این سو هرساله سودآور بوده است. همۀ اختیارات بانک در دست هیئت مدیرۀ آن قرار دارد که از مدیرانی تشکیل می شود که هر یک از آن ها را یکی از کشورهای عضو تعیین کرده است. هیئت مدیره دست کم سالی یک بار تشکیل جلسه می دهد. مدیران بانک بیشتر اختیارت خود را به ۲۴ مدیر اجرایی، که منظماً در مقر مرکزی بانک در واشینگتن تشکیل جلسه می دهند، واگذار می کنند. پنج تن از این مدیران اجرایی را پنج دولت عضو، که بیشترین تعداد سهام سرمایه را در بانک دارند، تعیین می کنند. نوزده مدیر اجرایی دیگر را هیئت مدیره از میان نمایندگان دیگر کشورهای عضو برای دوره ای دوساله برمی گزینند. در رأس مدیران اجرایی، رئیس بانک جهانی قرار دارد که توسط همین مدیران برای دوره ای پنج ساله انتخاب می شود، و رئیس بانک نباید جزو هیئت مدیره و یا مدیران اجرایی باشد. بانک جهانی هم اکنون ۱۸۳ عضو دارد.