بالابان

بالابان در کنار لاچین، شنقار و شاهین بلوچی در زیرسرده شاهین های مقدس قرار می گیرد. این چهار گونه در زمانی حدود ۱۱۵ تا ۱۳۰ هزار سال پیش از هم جدا شدند اما دورگه شدن های مکرر آنها موجب شده تا تعیین تبار و بررسی ژنتیکی آنها بسیار دشوار شود. این چهار گونه اکنون نیز در اسارت به آسانی دورگه می دهند و به ویژه دورگه های بالابان و شنقار معمول است. ممکن است بالابان آلتایی نیز از دورگه های بالابان و شنقار ایجاد شده باشد.
بالابان، ۴۷ تا ۵۵ سانتیمتر طول و ۷۰۰ تا ۱۳۰۰ گرم وزن دارد و پس از شنقار بزرگترین نوع شاهین است. البته بالابان های ایران کوچک ترند و اندازه های بیش از ۴۰ سانتیمتر معمول نیست. از دور شبیه لاچین، اما بزرگ تر و سنگین تر، دیده می شود. از لاچین، به واسطهٔ تارک سفید و گاهی پسِ سرِ نخودی، بدون رگه ها و خال های پهلوها، نوارهای کمتر مشخصِ زیرتنه، سبیل کوتاه و نوار پشت چشم کمرنگ تر، متمایز می شود.
بدن بالابان با ترکیب شتاب سریع و مانورپذیری بالا برای شکار در نزدیکی سطح زمین در دشت های باز تکامل یافته است. به همین جهت بیشتر در شکار جوندگان متوسط جثهٔ روزگرد به ویژه سنجاب زمینی مهارت دارد. در استپ های کم درخت، کوهپایه ها، کوهستان ها و نواحی نیمه بیابانی به سر برده و در شکاف صخره ها یا روی درختان آشیانه می سازد و گاهی نیز از آشیانه های قدیمی پرندگان دیگر بهره برده و تولید مثل می کند. در برخی نواحی از جمله مناطق نزدیک به آب پرندگان طعمهٔ اصلی او می شوند. در سال های اخیر در برخی نواحی اروپا کبوتر به جای جوندگان طعمهٔ اصلی بالابان شده است.
بالابان بیشتر به صورت افقی به طعمه های خود حمله می کند و احتمال کمتری دارد که به سبک شاهین بحری با شیرجه زدن طعمه را شکار کند. آن ها در ماه های اردیبهشت تا تیر بین ۵ تا ۳ تخم می گذارد و ۳۰ تا ۲۸ روز روی تخم ها می خوابد. جوجه ها پس از ۴۵ تا ۴۰ روز به بلوغ می رسند.
زیستگاه بالابان از شمال و مرکز چین تا اروپای مرکزی امتداد دارد و بیشترین جمعیت آنها در چهار کشور قزاقستان، روسیه، چین و مغولستان زندگی می کنند. بیشتر بالابان ها پرندگانی مهاجرند و زمستان را به مناطق گرمتر می آیند اما برخی که در مناطق معتدلتر مثل مجارستان و بخش های جنوبی آسیای میانه زندگی می کنند مهاجرت نمی کنند. بالابان های مهاجر در مرداد و شهریورماه از کشورهای ترکمنستان و آذربایجان برای زمستان گذرانی به ایران می آیند.