باغ سعادت اباد

باغ سعادت آباد.
باغ سلطنتی دورۀ صفوی در قزوین. بقایای آن در شمال شرقی قزوین کنونی است. در دورۀ شاه طهماسب اول و هنگام پایتختی قزوین احداث شده بود. باغی مربع شکل مشتمل بر دو خیابان اصلی، چند خیابان فرعی، باغچه های چمن کاری شدۀ سه و شش ضلعی با درختان چنار، سپیدار، بید و عرعر و گل های گوناگون، چند استخر و یک نهر عظیم که ده ها باغ فرعی با عمارت های گوناگون ازجمله کاخ اختصاصی شاه موسوم به ارش خانه یا کلاه فرنگی که در منابع کاخ چهل ستون نیز نامیده شده، ایوان شاهی یا ایوان چهل ستون، کاخ بهرام میرزا (برادر شاه طهماسب) یا کاخ شیروانی، قصر جهان نما و سردر عالی قاپو، باغ مهین بانو سلطانیم، باغ حرم، دولت خانه، کتابخانه، سفره خانه و یک برج کبوترخان. باغ ها و عمارت های دیگر آن به نزدیکان شاه و کارکنان حکومتی تعلق داشت. هفت در و چند خیابان بیرونی ازجمله خیابان شاهی یا دولتی (سپه بعدی) در جنوب باغ و مقابل عالی قاپو، خیابان باب همایون در مغرب آن که بخشی از آن باقی مانده و میدانی با نام میدان سعادت متعلقات آن را تشکیل می داد. در اواخر دورۀ قاجار در قسمتی از ویرانه های آن مجموعه بنای کاروانسرا، قیصریه، بازار و حمام سعدیه ساخته شد و در دورۀ پهلوی خیابان های پهلوی (امام خمینی) و خیابان شاه (طالقانی) و خیابان شاهپور و ساختمان های ادارۀ تربیت بدنی، زمین فوتبال، دبیرستان محمدرضاشاه (پاسداران)، و محمد قزوینی، ادارۀ شیر و خورشید سرخ (هلال احمر)، کتابخانه و چند ادارۀ دولتی دیگر در آن احداث شد. دو بنای باقی مانده از آن سردر عالی قاپو (در ورودی شهربانی قزوین) و عمارت کلاه فرنگی است که مدتی به ادارۀ دادگستری و سپس به فرمانداری قزوین اختصاص یافت و در سال ۱۳۳۵ ساختمان آن به موزۀ قزوین و باغ آن به گردشگاه سبزه میدان (میدان آزادی کنونی) تبدیل شد. کاخ ارش خانه بنایی چهار ایوانی و دو طبقه است که اتاق های آن با نقاشی های اسلیمی و ختایی و گل و مرغ و پرندگان گوناگون و تصاویر داستانی مینیاتور تزیین شده اند. در چهار طرف تالار طبقه اول که سقف آن مقرنس کاری شده است، چهار اتاق گوشوار قرار دارد. تالار طبقه دوم ارسیهای پهن با شیشه های رنگین دارد و سقف آن چوبی است. جلو ایوان شمالی کاخ یک حوض دو طبقه هشت ضلعی و مربع، همچنین در جنوب آن یک حوض دیگر قرار داشت. در دورۀ قاجار ستون هایی به طبقه اول افزوده شده که فاصله بین آن ها کاشی کاری است. در جنوب غربی ارش خانه، ایوان دو طبقۀ چهل ستون بود که تصویر ستون های هر دو طبقه در آب استخر مقابل منعکس می شد. پیشانی یکی از ایوان ها با نقاشی های گل و بوته و کاشی و دیگری با تصویرهای مختلفی از شکار و داخل ایوان ها با چند تصویر داستانی، ازجمله داستان یوسف و زلیخا که اثر خود شاه طهماسب بود، تزیین شده بود. در کنار ایوان چهل ستون، یک بنای گنبدوار قرار داشت که شمسۀ زیر گنبد آن با شیشه های شفاف رنگین، منبت، نقاشی و گچ بری های بسیار ابتکاری و دیوارهای آن با تصاویر جنگ ایران و عثمانی، شکار و قُپق اندازی از میر مصور و شاه طهماسب تزیین شده بود. کاخ بهرام میرزا که به آن خانه شیروانی نیز می گفتند، در غرب ارش خانه و مزین به تصاویر عاشقانه و بزم و رزم و شکار و جنگ بود که در حوض مرکزی عمارت منعکس می شد و از این رو به جام خانه نیز شهرت داشت. بین کاخ بهرام میرزا و دیوان خانه، باغ بزرگ حرم خانه قرار داشت که با یک راهرو سرپوشیده به مسجد اختصاصی پنجه علی مرتبط می شد. جزییات دقیق بخش های گوناگون باغ سعادت آباد قزوین در دیوان عبدی بیک شیرازی، شاعر و مورخ، به دستور شاه طهماسب، به نظم درآمده است.