باغِ سَردار
(یا: باغ بیرون) مِلکِ حسن خان یا محمدحسن خان سردار ایروانی، ملقب به ساری اصلان، رجل نظامی دورۀ فتحعلی شاه قاجار. در شمال شرقی تهران بود و محدودۀ خیابان ژاله (شهدای کنونی) چهارراه آب سردار (ایران)، سه راه امین حضور، چهارراه سرچشمه و خیابان امیرکبیر را دربر می گرفت. حدود ۸۰ هکتار مساحت داشت. در دورۀ ناصرالدین شاه، پس از گسترش شهر تهران در ۱۲۸۴ق، داخل محدودۀ شهر شد و بارها تقسیم شد و شخصیت های آن زمان در آن باغ ها و خانه هایی احداث کردند. صاحبان این باغ ها، کسانی چون میرزا نصرالله مستوفی پسر میرزا حسن مستوفی الممالک، سیاستمدار دورۀ ناصری و مشروطیت، حاجی میرزا حسن صراف شیرازی، میرزا تقی خان منشی حضور ملقب به مجدالملک وزیر دوره های ناصری و مظفری و وکیل دورۀ اول مجلس شورای ملی، محمد حسین خان صنیع الدوله ملقب به اعتمادالسلطنه وزیر انطباعات دورۀ ناصری، میرزا محسن خان مشیرالدوله وزیر امور خارجۀ دورۀ مظفری و سادات اخوی بودند. باغ سردار چون بیرون از دروازه شمیران دورۀ ناصری قرار داشت، باغ بیرون نیز نامیده می شد. باغ چهارهزار متری میرزا نصرالله نبش خیابان امیرکبیر و ری امروزی قرار داشت و در آن توت فرنگی کاشته بود، و کوچه مستوفی بازمانده ای از آن به شمار می رود. حاجی میرزا حسن در زمین خود که در سه راه امین حضور قرار دارد، بیرونی و اندرونی بسیار زیبایی ساخته بود که مردم از راه دور به تماشای آن می رفتند. بعدها این باغ، که عمارتی به نام خلوت و تکیه ای نیز داشت، به مالکیت حاجی محمدحسن امین الضرب درآمد و هنوز یک بنای دوطبقه (متصل) با سالن ها و حوضخانه و اتاق های متعدد و نارنجستان از آن باقی است که در ضلع شمالی آن باغی قرار دارد، و در جنوب شرقی این خانه عمارت قدیمی دیگری است که محل کسب و کار شده است. در این مجموعه، یکی از وراث سادات اخوی، حاجی سیدنصرالله تقوی، باغی با ۱۰۰هزارمتر مربع مساحت ساخت که در آن زعفران کاری می کرد و بعدها بارها تقسیم شد. باغ و خانۀ مجدالملک پس از چند بار دست به دست گشتن، پس از انقلاب اسلامی مصادره شد و امروز مدرسۀ شهید اندرزگو است. سردر بزرگ و پرهیبت و هَشتی وسیع آن نیز پیش از انقلاب اسلامی به مغازه و دکان تبدیل شده بود. پس از آن، یخچال دو دیواره ای معروف به یخچال سنگی قرار داشت که تا اواسط دورۀ رضا شاه از آن یخ می گرفتند. امروزه، در این محل، بیمارستان شفا یحیاییان، ساختمان نیمه کارۀ بیمارستان ۶۰۰تختخوابی، یک درمانگاه و ساختمان عظیم و ناتمام تلویزیون آموزشی قرار دارد که بنای آن در دورۀ محمدرضا شاه آغاز شده بود. باغ بیمارستان و مدرسه و مسجد سپهسالار (مطهری کنونی) و ساختمان مجلس شورای ملی سابق نیز در محدودۀ باغ سردار قرار گرفته اند. یکی دیگر از خانه هایی که در این زمین ها ساخته شده بود، به مالکیت مبلّغان مسیحی درآمد و مدرسۀ نور و صداقت در آن بنا شد که امروز خانه و مغازه و گاراژ است. از محله های بزرگی که از دل باغ سردار بیرون آمده اند، می توان از خیابان دکتر شهید دیالمۀ امروزی نام برد که خیابان های امیرکبیر و نظم الدوله را به یکدیگر وصل کرده است. ازجمله خیابان ها و کوچه های این محله نیز که تاکنون چندین بار تغییر نام داده اند از کوچه های ثقفی، تبریزی، فقیهی شیرازی، و خیابان شهید گل محمدی، و خیابان شریف رضی در پشت مسجد سپهسالار می توان نام برد. مدرسۀ علوی و مسجد معزالدوله از دوران ناصرالدین شاه نیز از دیگر بناهای زمین های باغ سردارند. کوچۀ باغ سردار (خشایار بعدی و شهید داوودی کنونی) از کوچه های تاریخی محوطۀ باغ سردار است. در این کوچه میرزا محسن مشیرالدوله منزل داشت که در دورۀ رضا شاه، علی اکبر داور وزیر دادگستری به اجاره گرفت و به سیدحسن مدرس در این کوچه سوء قصد شد. مدرسۀ علمیه، دبیرستان کهن شهر تهران، نیز در این کوچه قرار گرفته است. پس از مدرسه، بخش دیگری از باغ سردار است که تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به ورّاث صارم الدوله پسر محمدحسن خان سردار و داماد ناصرالدین شاه تعلق داشت. پس از انقلاب، این بنا و باغ مصادره و به کمیتۀ امداد امام خمینی (ره) تبدیل شد و درختان کهن باغ از قدمت آن حکایت می کنند.
(یا: باغ بیرون) مِلکِ حسن خان یا محمدحسن خان سردار ایروانی، ملقب به ساری اصلان، رجل نظامی دورۀ فتحعلی شاه قاجار. در شمال شرقی تهران بود و محدودۀ خیابان ژاله (شهدای کنونی) چهارراه آب سردار (ایران)، سه راه امین حضور، چهارراه سرچشمه و خیابان امیرکبیر را دربر می گرفت. حدود ۸۰ هکتار مساحت داشت. در دورۀ ناصرالدین شاه، پس از گسترش شهر تهران در ۱۲۸۴ق، داخل محدودۀ شهر شد و بارها تقسیم شد و شخصیت های آن زمان در آن باغ ها و خانه هایی احداث کردند. صاحبان این باغ ها، کسانی چون میرزا نصرالله مستوفی پسر میرزا حسن مستوفی الممالک، سیاستمدار دورۀ ناصری و مشروطیت، حاجی میرزا حسن صراف شیرازی، میرزا تقی خان منشی حضور ملقب به مجدالملک وزیر دوره های ناصری و مظفری و وکیل دورۀ اول مجلس شورای ملی، محمد حسین خان صنیع الدوله ملقب به اعتمادالسلطنه وزیر انطباعات دورۀ ناصری، میرزا محسن خان مشیرالدوله وزیر امور خارجۀ دورۀ مظفری و سادات اخوی بودند. باغ سردار چون بیرون از دروازه شمیران دورۀ ناصری قرار داشت، باغ بیرون نیز نامیده می شد. باغ چهارهزار متری میرزا نصرالله نبش خیابان امیرکبیر و ری امروزی قرار داشت و در آن توت فرنگی کاشته بود، و کوچه مستوفی بازمانده ای از آن به شمار می رود. حاجی میرزا حسن در زمین خود که در سه راه امین حضور قرار دارد، بیرونی و اندرونی بسیار زیبایی ساخته بود که مردم از راه دور به تماشای آن می رفتند. بعدها این باغ، که عمارتی به نام خلوت و تکیه ای نیز داشت، به مالکیت حاجی محمدحسن امین الضرب درآمد و هنوز یک بنای دوطبقه (متصل) با سالن ها و حوضخانه و اتاق های متعدد و نارنجستان از آن باقی است که در ضلع شمالی آن باغی قرار دارد، و در جنوب شرقی این خانه عمارت قدیمی دیگری است که محل کسب و کار شده است. در این مجموعه، یکی از وراث سادات اخوی، حاجی سیدنصرالله تقوی، باغی با ۱۰۰هزارمتر مربع مساحت ساخت که در آن زعفران کاری می کرد و بعدها بارها تقسیم شد. باغ و خانۀ مجدالملک پس از چند بار دست به دست گشتن، پس از انقلاب اسلامی مصادره شد و امروز مدرسۀ شهید اندرزگو است. سردر بزرگ و پرهیبت و هَشتی وسیع آن نیز پیش از انقلاب اسلامی به مغازه و دکان تبدیل شده بود. پس از آن، یخچال دو دیواره ای معروف به یخچال سنگی قرار داشت که تا اواسط دورۀ رضا شاه از آن یخ می گرفتند. امروزه، در این محل، بیمارستان شفا یحیاییان، ساختمان نیمه کارۀ بیمارستان ۶۰۰تختخوابی، یک درمانگاه و ساختمان عظیم و ناتمام تلویزیون آموزشی قرار دارد که بنای آن در دورۀ محمدرضا شاه آغاز شده بود. باغ بیمارستان و مدرسه و مسجد سپهسالار (مطهری کنونی) و ساختمان مجلس شورای ملی سابق نیز در محدودۀ باغ سردار قرار گرفته اند. یکی دیگر از خانه هایی که در این زمین ها ساخته شده بود، به مالکیت مبلّغان مسیحی درآمد و مدرسۀ نور و صداقت در آن بنا شد که امروز خانه و مغازه و گاراژ است. از محله های بزرگی که از دل باغ سردار بیرون آمده اند، می توان از خیابان دکتر شهید دیالمۀ امروزی نام برد که خیابان های امیرکبیر و نظم الدوله را به یکدیگر وصل کرده است. ازجمله خیابان ها و کوچه های این محله نیز که تاکنون چندین بار تغییر نام داده اند از کوچه های ثقفی، تبریزی، فقیهی شیرازی، و خیابان شهید گل محمدی، و خیابان شریف رضی در پشت مسجد سپهسالار می توان نام برد. مدرسۀ علوی و مسجد معزالدوله از دوران ناصرالدین شاه نیز از دیگر بناهای زمین های باغ سردارند. کوچۀ باغ سردار (خشایار بعدی و شهید داوودی کنونی) از کوچه های تاریخی محوطۀ باغ سردار است. در این کوچه میرزا محسن مشیرالدوله منزل داشت که در دورۀ رضا شاه، علی اکبر داور وزیر دادگستری به اجاره گرفت و به سیدحسن مدرس در این کوچه سوء قصد شد. مدرسۀ علمیه، دبیرستان کهن شهر تهران، نیز در این کوچه قرار گرفته است. پس از مدرسه، بخش دیگری از باغ سردار است که تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به ورّاث صارم الدوله پسر محمدحسن خان سردار و داماد ناصرالدین شاه تعلق داشت. پس از انقلاب، این بنا و باغ مصادره و به کمیتۀ امداد امام خمینی (ره) تبدیل شد و درختان کهن باغ از قدمت آن حکایت می کنند.
wikijoo: باغ_سردار